ایران و روسیه در رقابت پرحاشیه بازار‌های سایه نفتی

اقتصاد۲۴-  بر پایه سه منبع بازار انرژی، صادرات نفت ایران در دو ماه گذشته، به رغم ورود سیل نفت ارزان روسیه به آسیا، به بالاترین سطح خود از زمان تشدید تحریم‌های ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۹ رسید. بر پایه گزارش گروه مشاوره اف. جی.‌ای FGE و شرکت تحلیل داده‌های کپلر Kpler، در ماه مه گذشته، صادرات نفت ایران به روزانه ۶۰۰ هزار بشکه نفت کاهش یافت چرا که چین به خرید مقادیر اضافی نفت تخفیفی روسیه، پس از انصراف خریداران غربی، رو آورد. اما ایران در نوامبر گذشته، توانست روزانه ۱.۱ میلیون بشکه نفت صادر کند که بالاترین میزان از مارس ۲۰۱۹ است.  

همچنین آرمن عزیزیان تحلیلگر فورتکسا برآورد می‌کند که واردات نفت خام ایران توسط چین در دسامبر گذشته ۱.۲ میلیون بشکه در روز بوده است. عزیزیان به یک عامل دیگر هم در این زمینه اشاره می‌کند و آن افزایش قابل توجه شمار نفتکش‌هایی است که نفت خام ایران را در سه ماهه چهارم ۲۰۲۲ حمل کردند حال آنکه در اوایل همین سال، این نفتکش‌ها به سمت انتقال نفت روسیه چرخش کرده بودند.

در ماه دسامبر، کاهش واردات نفت خام اورال روسیه توسط چین – از میانگین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار بشکه ماه‌های ژوئن تا نوامبر به تنها ۴۵ هزار بشکه در روز – فاکتور دیگری بود که به افزایش صادرات نفت ایران انجامید. همچنین تقاضای بالاتر پالایشگران مستقل چین برای نفت خام تخفیفی ایران هم در این زمینه نقش داشته است.

ایران بویژه در برابر تغییر الگو‌های تقاضا در چین، یعنی مقصد نهایی بیشتر صادرات نفت خام آن کشور، آسیب پذیر است. ردیابی صادرات نفت ایران در سال‌های اخیر بسیار دشوار شده و این به دلیل گام‌های محتاطانه‌ای است که تهران برای پنهان کردن محموله‌های خود بر می‌دارد.

عزیزیان می‌گوید که پس از تهاجم مسکو به اوکراین، رقابت میان نفت تخفیفی اورال روسیه و نفت خام ایران در ماه‌های مارس تا سپتامبر تشدید شد، اما این وضعیت احتمالا دوباره در حال تغییر است. وی می‌گوید: "در سه ماهه اول ۲۰۲۳ انتظار می‌رود که محموله‌های اورال بیشتری با تخفیف‌های بالاتر نسبت به نفت خام ایران، وارد بازار شود و در این شرایط احتمالا شدت تقاضا برای واردات نفت ایران هم پایان خواهد یافت. "

بیشتر بخوانید: زمستان سخت صنایع ایران فرا رسید/ ضرر‌های میلیاردی اقتصاد ایران با خواب زمستانی صنایع فولاد، پتروشیمی و سیمان

روسیه به پهپاد‌های ایران برای حمله به زیرساخت‌های شهری اوکراین نیاز دارد، اما رقابت در بازار انرژی هم پابرجاست و می‌تواند در گذر زمان، تشدید شود. این رقابت احتمالا بر سر تامین تقاضای نفت خام چین بروز کند؛ تقاضایی که اخیرا فروکش کرده است که بر نفت خام سیبری شرقی – اقیانوس آرام روسیه فشار وارد خواهد کرد.

رقابت بر سر "ناوگان سایه" نفتکش‌هایی که فراتر از مدار تحریم‌های جی ۷ حرکت می‌کنند، احتمالا به میدان دیگری برای رقابت دو کشور تبدیل خواهد شد. فورتکسا می‌گوید که دست کم ۴۸ نفتکش را شناسایی کرده است که از ماه مارس ۲۰۲۲ نفت روسیه را بارگیری کرده اند حال آنکه پیش از آن، نفت ایران را حمل می‌کردند.

در مقابل، در سه ماهه آخر ۲۰۲۲، نوزده نفتکش به بارگیری نفت خام ایران رو آوردند و شش تانکر هم سمت روسیه رفتند. از این گذشته، در قیاس با سال ۲۰۲۱ که چهارده نفتکش انتقال نفت ایران از رده خارج شدند، در سال ۲۰۲۲ تنها دو نفتکش کنار گذاشته شدند. به گفته فورتکسا این نشان می‌دهد که برخی شرکت‌های نفتکش، اکنون تمایل کمتری به قراضه کردن تانکر‌های قدیمی‌تر خود دارند چرا که آن‌ها سرگرم انتقال نفت ایران یا روسیه هستند.

منبع: انرژی اینتل / دیپلماسی ایرانی