کم‌کاری تیرویید چگونه شکل می‌گیرد؟

اقتصاد۲۴-زمانی که سطح هورمون‌های تیرویید در خون بسیار پایین باشد و سلول‌های بدن در معرض میزان کافی هورمون تیرویید قرار نگیرند، سوخت‌وساز بدن کند می‌شود و اصطلاحا فرد به کم‌کاری تیرویید مبتلا می‌شود، حال چگونه می‌توان این بیماری را تشخیص داد و درمان کرد؟.

کم‌کاری تیرویید یعنی غده تیرویید قادر نیست به میزان کافی هورمون تیرویید برای فعالیت نرمال بدن تولید کند؛ بنابراین زمانی که میزان هورمون تیرویید در خون فردی کاهش یابد، آن فرد دچار کم‌کاری تیرویید شده است.

دلایل زیادی برای عدم توانایی سلول‌های تیرویید در ترشح هورمون تیرویید وجود دارد. علت‌های عمده از شایع‌ترین تا نادرترین موارد عبارتند از:

-بیماری‌های اتوایمیون یا خودایمنی: در بدن بعضی از افراد سیستم ایمنی که در واقع بدن را از تهاجم عفونت محافظت می‌کند، سلول‌ها و آنزیم‌های مربوط به غده تیرویید را به‌عنوان مهاجم تلقی کرده و به آن‌ها حمله می‌کند. به دنبال این مسئله سلول‌ها و آنزیم‌های کافی برای تهیه هورمون تیرویید به میزان کافی وجود نخواهد داشت. شیوع این موضوع در خانم‌ها بیشتر است. التهاب تیرویید به دلیل بیماری‌های اتوایمیون (خود ایمنی) می‌تواند به‌طور ناگهانی یا در طول سال‌ها به آهستگی اتفاق افتد.

-برداشتن قسمت یا تمام نسج تیرویید (جراحی): در بعضی از بیماری‌های تیرویید مثل وجود گره یا سرطان یا پرکاری تیرویید نیاز به انجام جراحی برای داشتن قسمتی یا تمام تیرویید است. چنانچه تمام نسج تیرویید خارج شود بیمار قطعا دچار کم‌کاری تیرویید خواهد شد و چنانچه بخشی از تیرویید برداشته شود در آن صورت امکان ساخت هورمون تیرویید به میزان کافی وجود دارد.

-درمان با مواد رادیواکتیو (پرتودرمانی): تعدادی از بیماران با شرح‌حال پرکاری تیرویید، گواتر گره‌ای یا سرطان تیرویید باهدف تخریب تیرویید با رادیواکتیو درمان می‌شوند به‌علاوه افراد مبتلا به بیماری هوچکین، لنفوم یا سرطان‌های سر و گردن نیز با پرتو‌های رادیواکتیو درمان می‌شوند. همه این بیماران به واسطه درمان می‌توانند بخشی یا تمام فعالیت تیرویید خود را از دست بدهند.

کم‌کاری تیرویید مادرزادی: تعدادی از نوزادان به هنگام تولد یا فاقد تیرویید بوده یا تنها بخشی از آن را دارند یا اینکه تمام تیرویید یا بخشی از آن در جای دیگری از بدن غیر از جای طبیعی خود قرار دارد. در بعضی از نوزادان نیز سلول‌های تیرویید یا آنزیم‌های آن به‌صورت طبیعی کار نمی‌کنند.

-التهاب تیرویید: التهاب تیرویید یا غده تیرویید، معمولا به علت حمله سیستم ایمنی بدن یا عفونت‌های ویروسی اتفاق می‌افتد. به دنبال این اتفاق ذخایر هورمونی تیرویید به داخل جریان خون تخلیه می‌شود و بنابراین می‌تواند باعث ایجاد علایم پرکاری تیرویید شود. بعد از آن فعالیت تیرویید به‌تدریج کاهش می‌یابد.

-کمبود یا افزایش ید دریافتی: غده تیرویید برای ساخت هورمون نیاز به ید دارد. این ید از طریق غذا وارد بدن شده و از راه جریان خون وارد تیرویید می‌شود. تولید کافی هورمون تیرویید منوط به میزان کافی ید در بدن است. مصرف ید به میزان زیاد می‌تواند باعث کم‌کاری تیرویید یا بدتر شدن آن شود.

-آسیب به غده هیپوفیز: غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد به غده تیرویید فرمان می‌دهد که چه میزان هورمون بسازد. چنانچه غده هیپوفیز به هر علتی مانند صدمه ناشی از تومور مغزی، اشعه یا جراحی دچار آسیب شود، دیگر قادر نیست به تیرویید فرمان دهد، در نتیجه تیرویید قادر به ساخت هورمون به میزان کافی نخواهد بود.

-اختلالات نادر: بعضی از این بیماری‌ها به‌طور منتشر تیرویید را اشغال کرده و باعث اختلال در کارکرد تیرویید می‌شوند. به‌عنوان‌مثال بیماری‌های آمیلوییدوز با رسوب پروتیین آمیلویید، سارکوییدوز با رسوب گرانولوم و هموکروماتوز با رسوب آهن در تیرویید باعث اختلال در فعالیت آن می‌شوند.

علایم کم‌کاری تیرویید چیست؟

زمانی که سطح هورمون‌های تیرویید در خون بسیار پایین باشد و سلول‌های بدن در معرض میزان کافی هورمون تیرویید قرار نگیرند، متابولیسم (سوخت‌وساز) بدن کند می‌شود. در این شرایط شما احساس سرمای بیشتری می‌کنید، به‌راحتی خسته می‌شوید، در پوست خود احساس خشکی بیشتری می‌کنید، احساس افسردگی و فراموشی نسبت به مسائل دارید و ازلحاظ مزاجی ممکن است دچار یبوست شوید. به دلیل تنوع علایم تنها راه دقیق برای اطمینان از تشخیص کم‌کاری تیرویید انجام آزمایش خون است.

کم‌کاری تیرویید چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص صحیح کم کاری تیرویید وابسته به یافته‌های زیر است:

- علایم: علایم کم‌کاری تیرویید به‌طور خاص تنها در این بیماری مشاهده نمی‌شود و بسیاری از علایم کم‌کاری تیرویید در افرادی با بیماری‌های دیگر نیز دیده می‌شود. یکی از راه‌هایی که می‌تواند کمک‌کننده باشد این است که آیا این علامت همیشه با شما بوده است؟؛ که در این صورت احتمال کم‌کاری تیرویید کمتر می‌شود یا احساس تغییری است که مدتی در شما به وجود آمده است. در این مورد احتمال کم‌کاری تیرویید بیشتر است. علاوه بر معاینه غده تیرویید، پزشک به دنبال علایمی مانند پوست خشک، تورم، کند شدن رفلکس‌ها، کاهش ضربان قلب می‌شود.

- تاریخچه پزشکی و فامیلی: شما باید موارد زیر را با پزشک خود در میان بگذارید:

- تغییراتی در سلامت شما با احساس کاهش در میزان فعالیت.

- سابقه جراحی تیرویید.

- سابقه تابش اشعه رادیواکتیو به گردن برای درمان سرطان.

- سابقه دریافت دارو‌هایی که باعث کم‌کاری تیرویید می‌شوند.

- سابقه ابتلای افراد خانواده‌تان به بیماری‌های تیرویید مانند کم‌کاری تیرویید.

علاوه بر معاینه غده تیرویید، پزشک به دنبال علایمی مانند پوست خشک، تورم، کند شدن رفلکس‌ها و کاهش ضربان قلب می‌گردد.

- آزمایش خون: در تشخیص کم‌کاری تیرویید دو آزمایش مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ آزمایش TSH یا «هورمون محرک تیرویید» که مهم‌ترین و حساس‌ترین آزمایش برای تشخیص کم‌کاری تیرویید است.

آزمایش T ۴ که آزمایش از یکی از هورمون‌هایی که غده تیرویید تولید می‌کند، است.

درمان کم‌کاری تیرویید

بنابر اعلام گروه تیرویید مرکز تحقیقات غدد، پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، درمان قطعی برای کم‌کاری تیرویید وجود ندارد و اکثر بیماران تا پایان عمر این بیماری را همراه دارند. در اکثر بیماران مانند افرادی که به علت حمله ویروس دچار التهاب تیرویید می‌شوند و بیماران مبتلا به التهاب تیرویید پس از حاملگی، کم‌کاری تیرویید درمان خواهد شد. کم‌کاری تیرویید ممکن است شدید یا خفیف باشد. اگر فعالیت تیرویید کاملا کنترل شود علایم کم‌کاری تیرویید به خوبی متوقف شده و بهبود می‌یابد. در اکثر بیمارانی که کم‌کاری تیرویید آن‌ها برگشت‌پذیر نیست می‌توان علایم آن‌ها را به‌طور کامل کنترل کرد.