شوك به توليد در اول زمستان

اقتصاد۲۴- این نظرسنجی که نتایج آن با ارایه شاخصی به نام «مدیران خرید» یا «شامخ» منتشر می‌شود، حاکی از این است که «شاخص کل در دی ماه نسبت به ۴۰ ماه گذشته در کمترین سطح قرار گرفته است.» البته به استثنای فروردین هر سال و اسفند ۹۸ یعنی شروع پاندمی کووید.

بر همین اساس بنگاه‌های تولیدی در این مقطع با رکود بی‌سابقه‌ای مواجه شده‌اند. بر اساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت (تعدیل فصلی نشده) در دی‌ماه عدد ۴۵.۶۰ است. این رقم حاکی از افت فعالیت‌های بخش صنعت در مقایسه با ماه قبل است. به عبارت دیگر، شاخص بخش صنعت به کمترین مقدار ۱۷ ماهه خود از شهریور ۱۴۰۰ رسیده است.

در دی‌ماه در میان مولفه‌های اصلی بخش صنعت، به ترتیب میزان تولید، موجودی مواد اولیه و سفارشات جدید مشتریان شدیدترین کاهش را داشته‌اند. در ضمن در میان رشته فعالیت‌های صنعتی اکثر صنایع در رکود بوده‌اند و سایر صنایع و صنایع پوشاک و چرم و صنایع شیمیایی کمترین مقدار در شاخص‌های صنایع منتخب را داشته‌اند.

رقم شامخ کل در دی ماه ۴۱.۸۹ واحد است که نسبت به ماه آذر ماه کاهش شدیدی را نشان می‌دهد. اما دلیل افت شاخص از نگاه فعالان اقتصادی ناشی از چند عامل است. آن‌ها می‌گویند، به‌طورکلی افزایش هزینه‌های نهاده‌ها ناشی از صعود نرخ ارز و تعطیلی به دلیل کمبود انرژی، باعث کاهش شدید در سرعت انجام و تحویل سفارشات شده است.

همچنین اختلال در اینترنت در شدت کاهش فعالیت‌ها به خصوص در بخش خدمات تاثیرگذار بوده است. در عین حال کاهش تقاضای مشتریان و افزایش فشار هزینه‌ها برای فعالیت شرکت‌ها منجر به کاهش استخدام نیروی کار شده است.

بیشتر بخوانید: سرقت اصناف از کالا‌ها ادامه دارد!/ کاسبانی که دیگر حبیب خدا نیستند

تفسیر شامخ

از میان شاخص‌های متنوع و گوناگون اقتصادی که توسط کشور‌ها و سازمان‌های بین‌المللی منتشر می‌شود، شاخص «PMI» که در فارسی به اختصار شامخ نامگذاری شده، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی است که مورد پذیرش اکثر کشور‌های توسعه یافته قرار دارد. این شاخص که بر اساس پایش پرسشنامه‌ای به دست می‌آید، بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان به ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات ارایه می‌دهد.

در طرح شاخص مدیران خرید (شامخ)، از پاسخ‌دهندگان خواسته می‌شود به ۱۲ پرسش پاسخ دهند. مقدار تولید محصولات، میزان سفارشات جدید، سرعت انجام و تحویل سفارش، موجودی مواد اولیه، میزان استخدام و به کارگیری نیروی انسانی، قیمت خرید مواد اولیه، موجودی محصول نهایی در انبار، میزان صادرات کالا، قیمت محصولات تولید شده، مصرف حامل‌های انرژی، میزان فروش محصولات، همچنین انتظارات تولید در ماه آینده محور‌های سوالات ۱۲ گانه است.

هر سوال در این نظرسنجی جواب سه گزینه‌ای بسیار ساده‌ای دارد، نسبت به ماه قبل «بهتر شده است» یعنی عدد ۱۰۰؛ نسبت به ماه قبل «تغییر نکرده است» عدد ۵۰؛ نسبت به ماه قبل «کاهش یافته است» عدد صفر.

بنابراین شامخ بالای ۵۰ یا زیر آن می‌گوید که به‌طور متوسط اوضاع بهتریا بدتر شده است، اما اینکه چقدر بهتر یا بدتر شده را نمی‌توان فهمید. به عبارت دیگر، عدد شامخ «میزان بهبود» را نشان نمی‌دهد و فقط و فقط روند بهبود یا تضعیف را نشان می‌دهد.

سقوط شاخص کل اقتصاد

شاخص مدیران خرید برای کل اقتصاد ایران در دی‌ماه به عدد ۴۱.۸۹ رسیده است. این رقم در مقایسه با آذرماه با کاهش شدیدی روبه‌رو بوده که به استثنای فروردین‌ماه هر سال و اسفند ۹۸ (شروع کووید) کمترین مقدار را از ابتدای شروع طرح در روند بلندمدت خود ثبت کرده است. در این ماه همه مولفه‌های اصلی کمتر از ۵۰ گزارش شده‌اند.

شاخص میزان فعالیت‌های کسب‎‌وکار در دی‌ماه (۳۹.۴۸) محاسبه شده و شدیدترین کاهش را در سری زمانی چهل دوره (بدون در نظر گرفتن فروردین هر سال و اسفند ۹۸) داشته است. فعالیت‌ها در هر سه بخش اصلی اقتصاد کاهش داشتند. افزایش قابل توجه هزینه نهاده‌های ناشی از صعود نرخ ارز و تعطیلی به دلیل قطعی‌های ناشی از کمبود انرژی باعث افت شدید میزان فعالیت‌ها شده است.

شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در دی‌ماه (۴۰.۸۲) به شدت کاهش یافته و طی ۱۸ ماه اخیر از مرداد ۱۴۰۰ (غیر از فروردین‌ماه) کمترین مقدار خود را ثبت کرده است، در حالی که هر سه بخش اقتصادی با کاهش تقاضا روبه‌رو بوده‌اند. بخش خدمات و کشاورزی شدیدترین نرخ کاهش را داشته است.

شرایط اقتصادی- سیاسی جامعه بر شدت کاهش نرخ سفارشات جدید مشتریان تاثیرگذار بوده است. شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش (۴۳.۳۵) به کمترین مقدار خود طی چهل دوره (بدون در نظر گرفتن اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹) اجرای طرح رسیده است. کمبود انرژی و تعطیلی شرکت‌ها و صعود ارز و افزایش هزینه تامین نهاده‌های مورد نیاز باعث کندی شدید فعالیت‌ها شده است.

شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده در دی‌ماه (۳۹.۵۴) طی ۲۷ ماه اخیر از آبان ۹۹ (غیر از فروردین‌ماه هر سال) شدیدترین نرخ کاهش را داشته است. صعود قابل توجه نرخ ارز و قیمت‌های داخلی باعث شده تا فشار هزینه‌های نهاده‌های تولید برای کسب‌وکار‌ها به شدت افزایش یابد و متعاقبا شرکت‌ها در زنجیره تامین مواد مورد نیاز با مشکل روبه‌رو باشند.

کاهش میزان استخدام

شاخص میزان استخدام و به کارگیری نیروی انسانی در دی‌ماه (۴۶.۶۲) به شدت کاهش داشته و طی ۱۰ ماه اخیر از فروردین به کمترین مقدار خود رسیده است. بیشترین کاهش این شاخص در بخش خدمات و کشاورزی بوده است. شدت کاهش سفارشات و فشار هزینه نهاده‌ها بر تصمیمات شرکت‌ها در کاهش جذب نیروی کار جدید تاثیرگذار بوده است.

شاخص قیمت خرید مواد اولیه و لوازم مورد نیاز در دی (۸۵.۲۶) به شدت افزایش داشته و به بالاترین نرخ ۷ ماهه خود از خردادماه رسیده است. این در حالی است که شرکت‌ها با نرخ بسیار ملایم‌تری از نرخ افزایش قیمت نهاده‌ها، قیمت محصولات تولیدشده یا خدمات ارایه شده (۵۹.۶۱) را افزایش می‌دهند و این شاخص نیز بالاترین مقدار ۶ ماهه خود از مردادماه را ثبت کرده است.

شاخص میزان فروش کالا‌ها یا خدمات در دی‌ماه (۴۳.۳۱) برای چهارمین ماه پیاپی در رکود بوده و بیشترین نرخ کاهش ۳ ماهه اخیر را داشته است. به عقیده فعالان اقتصادی، تضعیف تقاضای بازار با کاهش قدرت خرید و افزایش نرخ ارز و عدم اطمینان از شرایط و همچنین کمبود انرژی، شرکت‌ها را در دی‌ماه با کاهش فروش روبه‌رو کرده است. در حالی که در هر سه بخش با کاهش روبه‌رو بوده، اما فروش بخش صنعت با نرخ شدیدتری کاهش داشته است.

شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده (۵۲.۷۰) خوش‌بینی ضعیف کسب‌وکار‌ها نسبت به بهبود فعالیت‌ها در ماه آینده نشان می‌دهد که البته فقط فعالان بخش صنعت انتظار بهبود فعالیت‌ها را دارند در حالی که در بخش ساختمان و خدمات و کشاورزی اعتماد کسب‌وکار‌ها به بهبود فعالیت‌ها برای ماه آینده کاهش داشته است.

مقایسه روند شامخ بخش صنعت

بر اساس مطالعه حاضر در دی ماه سال جاری، گذشته از اینکه شامخ کل اقتصاد سقوط آزاد کرده، شاخص مدیران خرید در بخش صنعت نیز سقوط کرده است، به‌طوری که این شاخص به کمترین مقدار ۱۷ ماهه خود از شهریور ۱۴۰۰ رسیده. این رقم در دی ماه بدون تعدیل فصلی، ۴۵.۶۰ گزارش شده است.

بدین ترتیب نسبت به آذر نیز افت کرده است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، در دی‌ماه در میان مولفه‌های اصلی بخش صنعت، به ترتیب میزان تولید، موجودی مواد اولیه و سفارشات جدید مشتریان شدیدترین کاهش را داشته‌اند. در میان رشته فعالیت‌های صنعتی اکثر صنایع در رکود بوده‌اند و سایر صنایع و صنایع پوشاک و چرم و صنایع شیمیایی کمترین مقدار در شاخص‌های صنایع منتخب را داشته‌اند.

شاخص مقدار تولید محصولات بخش صنعت در دی‌ماه (۳۹.۶۳)، حاکی از کاهش شدید تولیدات صنعتی است و به کمترین مقدار خود طی ۴ سال گذشته (بدون در نظر گرفتن فروردین هر سال و اسفند ۹۸) رسیده است. از یک‌سو تعطیلی کارخانه‌ها ناشی از بحران انرژی گاز و برق و از سوی دیگر افزایش شدید قیمت مواد اولیه که همراه با ادامه روند کاهشی تقاضا باعث تضعیف شدید تولید در بخش صنعت شده است.

شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در دی‌ماه (۴۴.۱۹) به شدت کاهش یافته و طی ۱۷ ماه اخیر از شهریورماه ۱۴۰۰ (غیر از فروردین و مردادماه) کمترین مقدار خود را ثبت کرده است، به دنبال افزایش شدید قیمت نهاده‌های تولید ناشی از صعود بی‌رویه نرخ ارز و نااطمینانی از شرایط اقتصادی-سیاسی سطح تقاضا به شدت تضعیف شده است.

شاخص موجودی مواد اولیه خریداری شده در دی‌ماه (۴۳.۳۱) برای ششمین ماه متوالی کاهشی و شدیدترین نرخ کاهش ۵ ماهه اخیر را به ثبت رسانده است. افزایش شدید نرخ ارز و به دنبال آن تورم هزینه نهاده‌های تولید باعث شده است تا شرکت‌ها در تامین مواد اولیه دچار مشکل شوند.

رشد هزینه‌های تولید صنعتگران

شاخص قیمت خرید مواد اولیه در دی‌ماه (۸۷.۶۶) به بیشترین میزان ۸ ماهه اخیر از خردادماه رسیده است. افزایش شدید نرخ ارز باعث شده تا فشار تورم هزینه‌های تولید برای تولیدکنندگان به شدت افزایش یابد.

شاخص موجودی محصول نهایی در انبار در دی‌ماه (۴۷.۴۸) کاهش یافته و به کمترین میزان ۲۷ ماهه خود (بدون در نظر گرفتن فروردین هر سال) رسیده است. در حالی که هزینه‌های تامین مواد اولیه به شدت بالا رفته، کمبود انرژی نیز منجر به تعطیلی کارخانه‌ها و تولید با ظرفیت پایین شده، در نتیجه شدت کاهش تقاضا کمتر از کاهش در تولید بوده و بر کاهش میزان موجودی انبار شرکت‌ها تاثیر داشته است.

شاخص میزان صادرات کالا در دی‌ماه (۴۴.۶۷) برای هفتمین ماه متوالی همچنان در رکود است و به شدیدترین نرخ کاهش طی ۹ ماهه اخیر رسیده است. بازگشت ارز حاصل از صادرات به خصوص برای کشور‌های همسایه که مبادلات ریالی صورت می‌گیرد در تضعیف صادرات تاثیرگذار خواهد بود.

شاخص قیمت محصولات تولید شده در دی‌ماه (۶۲.۴۶) افزایش داشته و به بیشترین مقدار ۷ ماهه اخیر رسیده است. هر چند هنوز نرخ افزایش آن به شدت افزایش قیمت نهاده‌های تولید نبوده است و شرکت‌ها با توجه به سطح پایین تقاضا، افزایش در قیمت‌های فروش خود را با شیب بسیار ملایم‌تری اعمال کرده‌اند.

قطعی گسترده گاز و خواب کارخانه‌ها

شاخص میزان مصرف حامل‌های انرژی در دی‌ماه (۴۸.۲۰) به کمترین مقدار ۱۷ ماهه خود (غیر از فروردین‌ماه) رسیده است. به‌رغم فصل سرما کاهش مصرف انرژی منعکس‌کننده قطعی گسترده گاز و تعطیلی کارخانه‌ها برای مدیریت کمبود انرژی است. شاخص میزان فروش محصولات در دی (۳۷.۴۰) شدیدترین نرخ کاهش را طی ۱۸ ماه گذشته از مرداد ۱۴۰۰ به ثبت رسانده است.

بر اساس روند سری بلندمدت میزان فروش شرکت‌ها در دی‌ماه معمولا با کاهش روبه‌رو است، اما شدت کاهشی که در این ماه داشته نشان‌دهنده تقاضای ضعیف ناشی از شرایط جامعه و نااطمینانی قیمت‌ها و همچنین افزایش شدید نرخ ارز و فشار هزینه نهاده‌های تولید و زنجیره تامین است.

کاهش شدید سطح تولید به کمترین میزان در دی‌ماه بنا بر نظر فعالان اقتصادی، ناشی از افزایش شدید نرخ ارز، تورم هزینه‌های تولید و تعطیلی کارخانه‌ها از سوی دولت به دلیل بحران انرژی در کشور است. در عین حال افزایش هزینه‌های تولید و کاهش تقاضا و تضعیف شدید فعالیت‌ها و فروش، روند تصمیمات برای استخدام نیروی کار جدید را کند کرده است.