ضد‍زلزله بودن اکباتان افسانه است؟

اقتصاد۲۴- از ساختمان‌هایی که در بخش نامه‌ها گفته می‌شود تا ۷.۵ درجه ریشتر مقاومند، اما کسی نمی‌تواند تضمین دهد به سرنوشت متروپل دچار نشوند تا افسانه‌هایی که درباره ساختمان‌های ضد زلزله اکباتان سینه به سینه می‌گردد و نقل می‌شود. ساختمان‌هایی با عمر بالای ۵۰ سال که می‌گویند در برابر زلزله‌های ۹ ریشتری مقاومند. محمد علی آبادی معاون عمرانی پیشین شهرداری تهران و یکی از مهندسان سازنده پروژه آ اس پ درباره امنیت سازه‌ها در تهران سخن گفته است.

همه جا نوشته شده است که این ساختمان‌ها ۳۰۰ سال عمر مفید دارند و تا ۹ درجه مقیاس ریشتر در مقابل زلزله مقاوم هستند، این موضوع چه قدر قابل سنجش است و در این سال‌هایی که گذشته این قابلیت کم‌تر شده؟ چه تکنیکی در این ساختمان‌ها به کار رفته است؟

برای ساختمان‌هایی که حدود ۵۰ سال پیش در ایران ساخته شده، مسئله زلزله خیلی به صورت جدیو به این شکلی که در ساختمان‌های فعلی هست، وجود ندارد. زلزله به این شکلی که الان مطرح است از ۲۵ یا ۲۶ سال پیش شروع شد، زمانی که آیین نامه زلزله در کشور نوشته شد و تا ساختمان‌ها بر اساس آن کار کنند و اصلا اسکلت و فنداسیون ساختمان‌ها نسبت به سال‌های گذشته چند تغیر جدی کرد و تغییرات جدید در آیین نامه نیز آن را قوی‌تر کرد. جدیدا هم آتش نشانی در حوزه ساختمان‌ها ورود جدی تری کرده است و می‌خواهد در دستور العمل‌ها و آیین نامه‌های آتش نشانی ضمیمه آیین نامه زلزله باشد.

ساختمان‌ها ویژه نیستند، بر اساساعلم روز ۵۰ سال پیش ساخته شده است و من فکر نمی‌کنم فرو نشست تاثیری در مقاوم بودن و مقاوم نبودن داشته باشد، چون معمولا فرو نشست یک نشست هم جنس و یک نواخت است، این طور نیست که یک طرف نشست کند و طرف دیگر نشست نکند. برای همین مسئله فرونشست نمی‌تواند مسئله جدی در ارتباط با ساختمان در قوانین زلزله باشد. این که چه قدر ساختمان‌های اکباتان در مقابل زلزله مقاوم باشد، به دلیل این که من دقیق نحوه محاسبات را نمی‌دانم، نمی‌توانم چیز خاصی بگویم. ولی چیزی که هست این است که در ۵۰ سال اخیر این ساختمان‌های مسئله اساسی پیدا نکرده است. زلزله جدی هم در تهران اتفاق نیوفتاده است و انشالله که هرگز هم نیفتد.

آن شعار ۹ درجه مقیاس ریشتر چه بوده است؟

معمولا ساختمان را بر اساس ۹ درجه ریشتر محاسبه نمی‌کنند. جز شعار‌های فروششان در آن زمان بوده است. فکر نمی‌کنم همچین چیزی باشد، درست است که بین ۸ ریشتر و ۹ ریشتر یک درجه فاصله است، ولی ده برابر شدت زلزله فرق می‌کند و هزینه ساختمان بین ۸ ریشتر و ۹ ریشتر بسیار متفاوت می‌شود و سازه باید بسیار قوی‌تر باشد. من جایی ندیدم ساختمان مسکونی را برای مقاوت ۸ یا ۹ ریشتر طراحی کنند. چرا ساختمان‌های خاص مثل امنیتی، مخابرات، پزشکی و ... باید مقاوت بیشتری داشته باشد، چون بیماران نمی‌توانند حرکت سریع کنند. ساختمان مسکونی را تا آن جایی که می‌دانم برای ۹ ریشتر طراحی نمی‌کنند. ۹ ریشتر بسیار خطرناک است، یعنی اگر در شهر یا کشوری این زلزله به این شدت پیش بیایید و زمانش هم طولانی باشد، معنی اش این است که ان شهر را عملا منهدم می‌کند. حالا برای شهری مثل تهران که ساختمان‌ها قدیمی است، ساختمان‌های ۱۰ طبقه‌ای که استحکام خوبی ندارند، لوله‌ها گاز و... اگر خدایی نکرده چنین اتفاقی بی افتد این است که راه‌های اصلی بسته می‌شود و امکان تردد خودرو‌ها نخواهد بود. اما در پاسخ به سوال شما من کسی را ندیدم که ساختمان مسکونی را با ۹ درجه مقیاس ریشتر بسازد.

در مورد این ساختمان‌ها چیز‌هایی گفته می‌شود، چون خودتان جز مهندسان نبودید شاید ندانید، ولی می‌گفتند زیرش گوی هست و حرکت می‌کند، اصلا چنین مدال‌های ضد زلزله سازی وجود دارد؟

در حد تحقیقاتی و مطالعاتی بله، ولی من در ایران چنین محاسباتی که زیر ساختمان حرکت بکند و نگذارد ساختمان حرکت کند، ندیدم. گوی‌های فلزی این طور هستند که زیر فندانسیون ساختمان می‌گذارند که فشار زلزله به ساختمان نرسد. ولی این در حد مطالعاتی در بعضی کشور‌ها دیده شده است و من در ایران ندیدم که استفاده شود.

ساختمان «آ اس پ» مقابل چند ریشتر زلزله مقاوم است؟

معمولا در ساختمان‌های مسکونی برای ۷ و نیم ریشتر مقاوم سازی می‌شود و این معمول است. یعنی اگر ۷ و نیم ریشتر زلزله بی آید ساختمان دچار ریزش نمی‌شود. ممکن است ترک بخورد و شکلش را از دست بدهد، اما ریزش نمی‌کند و اجازه می‌دهد سکنه داخل ساختمان خارج شوند. برای ساختمان هم در این حد کافی است. چون بیش از این هزینه کردن برای مردم و کشور معقول نیست. روی ۸ یا ۹ ریشتر مقاوم سازی کردن، اسکلت بسیار سنگین و فندانسیون بسیار سنگین دارد که هزینه سنگینی است، آن هم برای زلزله‌ای که ممکن است هر ۴۰۰ سال یک بار بیاید. شاید اصلا در ایران ما همچین چیزی نداشته باشیم، من در ایران حتی ۸ و نیم هم نشنیدم. البته باید مطالعه جدید بکنم، ولی در حال حاضر ساختمان‌ها با همان آیین نامه زلزله و آن حد معمول ساخته می‌شود.

الان این آیین نامه رعایت می‌شود، یعنی این سازه جدید مقابل زلزله ۷ و نیم ریشتر مقاوت خواهد کرد؟

آیین نامه نوشتن یک بحث است، ولی این که شما نیرو فنی متخصص داشته باشی، این که نیروی غیر فنی و غیر متخصص در ساختمان ورود نکند و سازنده نباشد، نیروی فنی بالای کار باشد، مهندش و ناظر وجه منطقی داشته باشد که برایش ارزش داشته باشد بحث‌های جانبی است. کسی که بتن ساختمان را می‌سازد، آن کسی که می‌ریزد و نگهداری کند، همه این‌ها درصدی از امنیت ساختمان را شامل می‌شوند. ممکن است بتن خوبی بسازید، ولی کسی که نگه داری می‌کند کارش را درست انجام ندهد. ممکن است طول انحنا کافی نباشد، نگه داری خوب نباشد و مقاومت بتن کافی نباشد. ما برای این آیین نامه داریم جدید‌ترین تکنولوژی روز و جدید‌ترین فنون را در محاسبات استفاده می‌کنیم.

اما آن چه که در محاسبات گفته می‌شود با آن چیزی که عمل می‌شود متفاوت است. بعد از آیین نامه که انجام شد است و عدد و ریالی بحثی وجود ندارد، ابعاد بتن تایین شده است، کافی است که جوش کار دقت کافی نداشته باشد، خوب جوش ندهد، قطر جوش کافی نباشد و همه این این موارد فنی اگر رعایت نشود ساختمان از حالت نرمال خارج می‌شود. ساخت ساختمان فقط وابسته به محاسبات نیست. شاید بگویم به همان اندازه که وابسته به محاسبات است به نحوه کار هم وابسته است. متاسفانه نیرو‌های فنی ما که در ساختمان‌های ما کار می‌کنند اکثرا به صورت تجربی با کار آشنا شده اند و به صورت علمی کار نکردند. کسی که کارش جوش است با این مطلب آشنا نیست که اگر ستونی انحنا داشته باشد، آن را با جوش صاف کنی چه اتفاق خطرناکی در این ستون ایجاد می‌کنی. این‌ها بسیار گسترده است.

پیش‌تر خاورمیانه خیلی زلزله خیز نبوده، جنوب شرق آسیا که بسیار مستعد بودند با تکنیک‌هایی بسیار سازه‌ها ارا مقاوم کرده اند، داخل را سبک کردهه و مقاوت را بالا می‌برند، مثل ژاپن. با اتفاقات اخیر اگر بخواهیم چنین تکنیک‌هایی را در این منطقه استفاده کنیم شدنی هست؟ چه قدر هزینه‌ها را ابالا می‌برد؟ اصلا باید این کار را کرد؟

از نظر علمی که کاملا شدنیست. اگر در کشور‌های دیگر انجام شده است، کشور‌هایی که هر روز زلزله دارند، ولی ساختمان سرپا می‌ماند، پس شدنی است. اگر در کشور ما نمی‌شود باید دنبال اشکال کار گشت. یک مقداری را گفتم. علم یک مسئله فردی و شخصی نیست، علم دو دو تا چهار تا است. یعنی شما سوابق زلزله‌ها را داشته باشی، شدت زلزله‌ها را داشته باشی، تاثیر ناشی از زلزله را شناسایی کرده باشی بر اساس این‌ها به یک سری قوانین کار می‌رسی. بر اساس آن چهارچوب‌ها ساختمان ساخته می‌شود. شما آن وقت می‌توانی روی لگن هم ساختمان بسازی، ولی پایدار بماند. شدنی هست.

ساختمان‌ها سنگین‌تر می‌شوند؟

نه قطعا سازه‌ها باید سبک‌تر شوند، الان خب چندی سالی هست در ایران روی سبک سازی ساختمان‌ها کار شده است. در جا‌هایی که از بلوک‌های سنگین به کار برده می‌شد الان بلوک‌های سبک تری آمده است که ساختمان را سبک‌تر می‌کند. الان به جای بلوک سنگین از یونولیت استفاده می‌کنند که خیلی سبک‌تر شده است. این موارد خاصی استفاده شده و تا حدودی این کار انجام شده است، ولی نه به صورت یک رویکرد کلی. من خودم خاطرم است که ۴۰ سال بیش که تیرچه بلوک به کشور امده بود، مردم و بدنه سازنده‌های ساختمان اصلا نظر خوبی در موردش نداشتند. همه رد می‌کردند و می‌گفتند باید تیرآهن باشد، در آخر با حمایت‌های دولت و ساختمان‌های متعددی که ساخته شد و مطرح شدنش در دانشگاه‌ها دیگر رایج شد و فلز کلا کنار رفت. در بقیه مسائل هم نیاز به این کار فرهنگی است، نیاز به باز کردن ذهن مردم و تبلیغات است و این که کسانی هم که می‌خواهند این کار را بکنند باید دوره‌های خاص ببینند.

بیشتر بخوانید: احتمال وقوع زلزله در تبریز تکذیب شد

نباید فقط یک دوره هم باشد باید هر چند سال یک بار که اطلاعات جدید می‌آید دوره جدید برگزار شود. باید اجباری باشد تا آشنا شوند. باید سازنده‌های ساختمان را بیرون کشید و وارد آموزشکده‌ها کرد تا خطر کار را بفهمند، چون وقتی یک نفر خطر کار را نفهمد از انحراف در کار هم پرهیز نمی‌کند. اما اگر متوجه شد که اگر اشتباه کند چه می‌شود پاسخگو است. یکی از مشکلاتی که الان هست این است که فقط مهندس ناظر پاسخگو است. در حالی که سازنده اسکلت هم باید جواب گو باشد. آن آقایی که جوش کاری کرده هم باید پاسخگو باشد. این‌ها اشکلاتی است که باید رویش کار شود.

الان یکی از ساختمان‌های نا امن در تهران ورزشگاه آزادی است، برخی سکو‌ها کلا بسته شده اند و یک سری مشکل دارند و طبقه دوم کلا از کار افتاده است. این سازه به صورت علمی چند سال باید عمر می‌کرد و چرا آن قدر زود مستهلک شده است؟

دلیل زود مستهلک شدنش که نحوه ساخت است، خوب ساخته نشده است. چون ساختمان‌های خیلی سنگین را باید طوری طراحی کنیم که مدت طولانی تری مقاوم باشد و ایستادگی داشته باشد. این حرف که در هر ساختمانی باد و زلزله‌های کوچک و باران، آن‌ها برای ساختمان بازی، چون آزادی که برف و باران دشمنش است، به این مربوط است که باید نگهداری عمیق تری صورت بگیرد. از نظر من موضوع به غیر از بحث مراقبت بحث ساخت اولیه ضعف دارد. چون نگه داری در کشور ما معمولا خوب نست و بیشتر می‌سازیم. در مورد آزادی از نظر من نمی‌شود صحبت کرد مگر در این که مطالعاتی که برای ساختش شده را در بیاوریم ببینیم چه بودند، چه طور بوده و بر اساس چه استانداری ساخته شده و آیتم زلزله برایش در نظر گرفته شده یا خیر، چون مثلا ساختمان‌هایی که اروپایی‌ها طراحی می‌کنند شاید بر اساس اصول کشور خودشان بوده و زلزله را در نظر نگرفته اند، در تهران از این‌ها زیاد داریم. این ساختمان سنگین است و این سنگینی در زلزله‌ها ۴ ریشتری که اصلا مردم حسش نمی‌کنند در سالیان دراز روی ساختمان اثر می‌گذارد.

حالا حضور ۱۰۰ هزار نفر هم اثر گذار است.

۱۰۰ هزار نفر می‌شود ۸۰۰ هزار تن وزن؛ بنابراین وزنی که روی ساختمان است خیلی زیاد نیست. این یک ساختمان مسکونی ۲۰۰ کیلو بار را تحمل می‌کند؛ بنابراین باری که روی این ساختمان قرار می‌گیرد اصلا قابل توجه نیست و موضوع اصلی آن جمعیت نیست موضوع وزن خود ساختمان است.

یعنی سازه خیلی سنگین ساخته است؟

به نظر من این طور است.

آقای شکیب گفته بودند این آب زیر پایه‌ها نفوذ کرده است؟ این اشکال از نگهداری است؟

نگهداری یک بخش مهم در جامعه ما است که توجه نمی‌شود. حتی در ساختمان‌های مسکونی هم به نگهداری توجه نمی‌شود. مردم برای تزئین‌ها هزینه می‌کنند، ولی مردم برای تغییر به موقع لوله‌های آب و تعمیر به موقع برق که باعث اتصالی می‌شود توجهی نشان نمی‌دهند. این‌ها آثار منفی خود را روی ساختمان می‌گذارد.