دلیل گزگز کردن دست‌ و پاها چیست؟

اقتصاد۲۴-گزگز، خواب رفتن و بی‌حسی دست و پا، ضعف رفتن ساق پا و  علامتی بسیار رایج و آزار دهنده است که گاهی اوقات بی‌خطر و موقتی است و برای مثال درد مچ دست می‌تواند ناشی از این باشد که هنگام  خواب رفتن دستتان را زیر سرتان گذاشته اید و در نتیجه به عصب‌های دست فشار وارد شده است یا این که در اثر مدت طولانی پا روی پا انداختن اعصاب پا تحت فشار قرار گرفته اند. یا در مواردی مانند کیست مچ دست به صورت مزمن شاهد علائم ذیل خواهید بود. پارگی دیسک گردن موجب بروز درد در گردن، انتشار درد به بازو، درد شانه، گزگز و بی‌حسی بازو و دست می‌شود.

با این حال گزگز پا و یا دست در بسیاری موارد شدید، دوره‌ای یا مزمن و گاه همراه با علائمی، چون درد، خارش، بی‌حسی و تحلیل عضلات است. گزگز و خواب رفتن دست و پا در چنین حالت‌هایی نشانه آسیبی عصبی است که می‌تواند پی‌آمد علل گوناگونی، چون ضربه دیدن یا صدمه‌های فشاری مکرر، بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت، قرار گرفتن در معرض مواد سمی و عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی باشد.

گزگز، خواب رفتن و بی حسی دست و پا جزء علائم شایعی است که در مراجعه کنندگان مشاهده می‌شود. احساس گزگز و بی حسی ممکن است همزمان در دست‌ها و پا‌ها باشد و یا ممکن است فقط در دست‌ها یا پا‌های شخص حس شود. در هرکدام از این موارد علل ممکن متفاوت هستند. گاهی علت گزگز و خواب رفتگی بخصوص در ناحیه صورت، بازوو پا ممکن است سکته مغزی باشد که موردی اورژانسی تلقی می‌شود. در این مقاله به بررسی دلایل بروز هر کدام از این حالت‌ها پرداخته شده است. لازم است در صورت احساس خواب رفتگی، گزگز و سوزن شدن دست و یا پا حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید تا پس از تشخیص دقیق علت بروز این نشانه‌ها نسبت به درمان به موقع آن اقدام کند

علت‌ها و دلایل

شایعترین علت گزگز دست و پا علل غیر ارگانیک و بیشتر اضطراب و نگرانی است، ولی بایدعلل ارگانیک گزگز دست پا ابتدا بررسی شوند و در صورت نبود شواهد کافی دال بر علل دیگر استرس را بعنوان عامل اصلی در نظر گرفته و درمان کرد. استرس با افزایش ترشح هورمون نوراپی نفرین باعث ایجاد علایم خواب رفتگی، گزگز و مورمور می‌شود. جالب است بدانیم که گزگز ناشی از اضطراب و نگرانی در هر قسمت از بدن مانند صورت، دست و پا، شکم، پشت و یا کل بدن  ممکن است بروز کند.

علل ارگانیک گزگز و خواب رفتگی دست و پا:

علل تغذیه‌ای و علل متفرقه:

افزایش چربی و کلسترول

کاهش ویتامین‌ها مانند ویتامین گروه B و D و E

کاهش الکترولیت‌ها مانند کلسیم، منیزیوم، روی

افزایش قند

افزایش اوره و متابولیت‌ها 

مسمومیت با نیکوتین سیگار

ورزش نکردن یا کم خوابی

اختلال هورمون‌ها مانند هورمون تیرویید و انسولین و استروژن

نوروپاتی محیطی:

منظور از نوروپاتی محیطی اختلال‌های تأثیرگذار بر عصب‌های خارج از مغز و نخاع است. آسیب دیدگی فیبر‌های حرکتی،   نیز بی‌حسی، گزگز، سوزش، درد یا ضعف دست و پا یا سوزن سوزن شدن زانو را به دنبال خواهد داشت.

شماری از علت‌های نوروپاتی محیطی، علت خواب رفتن دست و پا  همراه با گزگز یا بی‌حسی دست یا پا عبارتند از:

۱.    نوروپاتی محیطی دیابتی (در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ یا ۲)

۲.      نوروپاتی الکلی: نوشیدن مشروبات الکلی به مقدار زیاد و برای مدت طولانی

۳.      روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید): بیماری سیستمیک همراه با تورم و داغ شدن مفاصل دست و یا پا، خشکی و گرفتگی صبحگاهی و بی‌حسی

۴.     کمبود ویتامین B۱۲ و اسید فولیک (فولات)

۵.     اورمی (پی‌آمد ازکارافتادگی کلیه)

۶.      بیماری لیم (نوع منتشر)

۷.      هپاتیت C

۸.      پلی نوروپاتی دمیلینه کننده التهابی مزمن (CIDP)

۹.      آمیلوئیدوز

اختلال‌های نخاع و مغز:

یکی از این اختلال‌ها ام اس یا فلج چندگانه است که باعث بی‌حسی و گزگز دست و پا وقسمت‌های مختلف بدن می‌شود، که البته این علامت به ندرت دارای الگویی متقارن است. اختلال دیگر سکته مغزی است که با بی‌حسی ناگهانی یک سمت بدن، برای مثال دست و پای چپ، همراه است.

اختلال‌های گردش خون:

شماری از علل بروز اختلال در گردش خون که باعث گزگز بین انگشتان پا یا بی‌حسی دست و یا پا می‌شود عبارتند از:

۱. بیماری عروقی محیطی: تنگ شدن شریان‌ها به دلیل رسوب کلسیم (تصلب شرایین یا آترواسکلروز) باعث گزگز دست و پا‌ می‌گردد.

۲. بیماری برگر: این بیماری معمولاً در مردان سیگاری ۲۰ تا ۴۰ ساله بروز می‌یابد و موجب درد، بی‌حسی و گزگز شدن دست و پا بیمار و سوزن سوزن شدن پا‌ می‌شود؛ علائم در اثر ورزش و فعالیت آغاز و با استراحت کردن برطرف می‌شود.

۳. یخ زدگی و سرمازدگی

۴. سکته مغزی

اختلال‌های نخاعی:

اختلال‌های نخاعی یا ستون فقرات (ستون مهره‌ها) که باعث بی‌حسی و گزگز دست و یا پا می‌شود عبارت‌اند از:

۱.      صدمه دیدن نخاع

۲.      تومور نخاعی

۳.      سیرنگومیلی: وجود کیست (سیرینکس) در نخاع

۴.      کیست عنکبوتی نخاعی: وجود کیست حاوی مایع مغزی ـ نخاعی اطراف نخاع

مسمومیت: مسومیت‌های زیر باعث گزگز دست و پا می‌شود:

۱.      مسمومیت با ماهی یا صدف

۲.      مسمومیت با سم آرسنیک

علل بی‌حسی و گزگز انگشتان پا

انداختن پا‌ها روی یکدیگر در زمان نشستن: روی هم انداختن پا‌ها هنگام نشستن، نشستن روی پا، چمباتمه زدن یا نشستن طولانی مدت یا گذاشتن کیف پول در جیب عقب گاهی باعث وارد شدن فشار به شریان‌ها یا عصب‌های پا می‌شود و در نتیجه باعث گزگز و خواب رفتگی و مور مور شدن دست و پا  می‌شود

فتق دیسک کمر: بیرون‌زدگی یا فتق دیسک مهره‌های کمر، عموماً بین مهره‌های چهارم و پنجم کمر (دیسک بین مهره‌ای L۴–L۵)، یا بین مهره پنجم کمر و مهره اول خاجی (دیسک بین مهره‌ای S۱-L۵)، به ریشه‌های عصب سیاتیک فشار می‌آورد. بیماری فرسایشی دیسک (DDD) یکی از علل رایج بروز فتق دیسک است. فتق دیسک  کمر می‌تواند تدریجی یا ناگهانی باشد و غالباً پس از بلند کردن جسمی سنگین از روی زمین رخ می‌دهد. علائم فتق دیسک کمری بسته به اینکه فتق دیسک در کجا اتفاق می‌افتد، متفاوت است. طیف وسیعی از درمان‌های غیر جراحی وجود دارند که میتوانند در درمان سیاتیک موثر بوده و اکثر انواع فتق دیسک تسکین دهند.

تنگ شدن مجرای نخاعی: این عارضه گاهی ارثی است، اما معمولاً پی‌آمد رشد بیش از اندازه استخوان مهره در اثر افزایش سن است.

سرخوردگی مهره یا اسپوندیلولیستزی: در عارضه سرخوردگی مهره، مهره ستون فقرات به سمتی (معمولاً رو به جلو) می‌لغزد. این اختلال گاهی مادرزادی است و گاهی از تخریب و فرسایش مرتبط با افزایش سن، وارد شدن ضربه یا آسیب پس از عمل جراحی نشأت می‌گیرد.  نخست، به منظور کمک به التیام شکستگی، انجام فعالیت‌های ورزشی باید متوقف شوند. اولین درمان سرخوردگی مهره کمر ممکن است شامل دارو، استراحت، ورزش درمانی، انجام تمرینات، آب درمانی، استفاده از کمربند طبی و مدیریت درد باشد.

سندرم پیریفورمیس: گرفتگی و اسپاسم عضله پیریفورمیس، واقع در بخش پایینی ستون فقرات، باعث فشردگی عصب سیاتیک و در نتیجه کمر درد می‌شود.

عفونت و تومور نخاعی: تومور‌های موجود در نخاع یا ستون فقرات و التهاب ناشی از عفونت‌هایی مانند سل نخاعی به عصب سیاتیک فشار می‌آورد و موجب بروز عارضه سیاتیک و کمر درد می‌شود.

بارداری: رحم در دوران بارداری، به ویژه در زمان دراز کشیدن یا راه رفتن، گاهی به عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند و در نتیجه مادر دچار کمر درد و گزگز یک یا هر دو پا می‌شود. بیرون‌زدگی یا فتق دیسک کمر نیز یکی از علل رایج به شمار می‌رود. در زمان بارداری افراد باید بسیار مراقب سلامت خود باشند تا دچار درد از قبیل: درد سیاتیک، ورم پا در بارداری و موارد دیگر نشوند.

بی‌حسی پا پس از جراحی: بیمار گاهی پس از جراحی فیوژن (الحاق یا خشک کردن) مهره‌های کمر دچار درد و بی‌حسی پا می‌شود.

سندرم تونل تارس: این عارضه از فشردگی عصب درشت نی خلفی قرار گرفته در امتداد داخل مچ ناشی می‌شود. راه رفتن طولانی مدت یا پوشیدن کفش نو، صدمه دیدن، تورم تاندون‌ها در بیماری روماتیسم مفصلی و… از علل بروز این عارضه به شمار می‌رود و علائم آن عبارت است از: پا درد، بی‌حسی، گزگز یا سوزش کف پا یا اطراف مچ که در اثر ایستادن یا راه رفتن تشدید می‌شود و تا حدی در اثر استراحت کردن بهبود می‌یابد.

سندروم پای بیقرار: این سندرم اختلالی عصبی با دلیل نامشخص است که بیمار به موجب آن تمایلی غیرقابل مقاومت به تکان دادن پا حس می‌کند. آهسته حرکت کردن، کشیدن پا، احساس خارش یا کشیدگی در پا از علائم این عارضه هستند که در زمان استراحت کردن تشدید می‌شوند و در نتیجه حرکت دادن پا به طور کامل یا جزیی از بین می‌روند.

علل بی‌حسی و گزگز دست

فشار روی دست: وارد شدن فشار به رگ‌ها یا عصب‌های دست که باعث بی‌حسی، گزگز یا فلج موقت دست می‌شود، می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

قرار دادن دست زیر سر هنگام خوابیدن

انداختن دست پشت صندلی هنگام نشستن

بستن بند (ساعت، دستبند و…) دور دست یا حمل کیف و کوله پشتی

باد کردن مچ دست در زمان اندازه‌گیری فشار خون

بالا بردن دست بالاتر از قلب: نگه داشتن دست (ها) در سطح بالای قلب در زمان کار یا خوابیدن باعث می‌شود تا خون کافی به دست نرسد و با بی‌حسی، گزگز یا فلج موقت دست (ها) به مدت چند دقیقه مواجه شوید.

سندرم دیسک گردن: بیماری دیسک فرسایشی یا صدمه‌هایی مانند کشش بیش از اندازه در اثر بروز سانحه رانندگی (حرکت سریع سر به سمت عقب) بیرون‌زدگی یا فتق دیسک گردن را به دنبال دارد، که به نوبه خود موجب وارد شدن فشار به عصب‌های نخاعی گردن و در نتیجه گزگز دست می‌شود.

اسپوندیلوز گردن: این عارضه بدشکلی مرتبط با سن مهره‌های گردن است. دیسک‌ها یا مهره‌های تغییر شکل داده به نخاع یا ریشه‌های عصبی فشار می‌آورند و به بروز علائم مزمن دامن می‌زنند.

آسیب دیدگی: بسیاری از آسیب دیدگی‌های دست و گردن باعث ضعف عضله، اختلال مفصل و فشردگی عصب‌های بالای بازو یا آرنج یا مچ می‌ود که به نوبه خود به گزگز دست و بازو منجر می‌شود.

سندروم تونل کارپ: این سندرم یکی از عارضه‌های دردناک دست، انگشتان و مچ دست است که از استفاده مکرر از مچ دست یا ورم بافت‌های مچ دست ناشی می‌شود و باعث فشردگی عصب میانی می‌شود.  سندرم تونل کارپ یکی از مشکلات رایج کارگران خط مونتاژ، کاربران رایانه، موسیقی‌دان‌ها، مکانیک‌ها و تنیس بازان است.

کیست گانگلیون: این کیست برجستگی نرمی است که معمولاً در پشت دست برخی افراد ۲۰ تا ۴۰ ساله ایجاد می‌شود. این کیست کیسه غیرسرطانی پر از مایعی است که به دلیل ناشناخته روی صفحه‌های تاندون یا کپسول مفصل تشکیل می‌شود.

تشخیص

سابقه بی‌حسی دست: آگاهی از دوره زمانی خواب رفتگی دست و پا و گزگز یا بی‌حسی و ضعف احتمالی دست، درگیر بودن سر یا پاها، سابقه آسیب دیدگی گردن یا دست، استفاده مکرر از آرنج یا مچ دست، واکنش به سرما، کم‌کاری غده تیروئید، دیابت و یائسگی می‌تواند در تشخیص علت این عارضه راهگشا باشد.

آزمایش عصب‌شناختی: آزمایش حساسیت بر روی درماتوم مشخص دست، عصب‌های درگیر را تعیین می‌کند.

تصویربرداری: در تصاویر اشعه ایکس (پرتونگاری) آرتریت (التهاب مفصلی) مهره‌های گردن یا شکستگی استخوان مشخص می‌شود. به کمک میلوگرافی نیز فتق دیسک یا تنگی مجرای نخاع تشخیص داده می‌شود و بافت‌های نرمی مانند تومور در ام. آر. آی؛ و سی. تی. اسکن دیده می‌شود.

الکترومیوگرافی و بررسی هدایت عصبی:

اهیت آسیب عصبی به کمک این آزمایش‌ها تعیین می‌شود. بهره‌گیری از این دو روش در کنار تصویربرداری در ارزیابی میزان صدمه وارد شده به شبکه عصبی بازو و دست اهمیت بسیار دارد.

آزمایش خون: ابتلا به دیابت، غیرطبیعی بودن میزان سرم قندی (دیابت)، کلسیم، پتاسیم، سدیم، منیزم، ویتامین B۶ یا B۱۲، تیروکسین (کم‌کاری تیروئید)، هورمون‌های جنسی (یائسگی) در آزمایش خون مشخص می‌شود.

آزمایش شبیه‌سازی سرما: ابتلا به پدیده یا بیماری رینود با انجام این آزمایش مشخص می‌شود.

راه‌ها و روش‌های درمان

پزشکان معمولاً در مواجهه با علائم اشاره شده و درمان گزگز دست و پا مسکن یا داروی ضدالتهاب تجویز می‌کنند. بااین حال ارزیابی دقیقی باید پیش از تجویز دارو جهت بررسی احتمال ابتلا به عارضه‌های جدی انجام شود. تعیین علت دامن زننده به این حس ناخوشایند و معالجه آن بهترین روش درمان سوزن سوزن شدن پا است

اصلاح عضله، استخوان یا ستون فقرات

بهبود وضعیت تغذیه

کنترل بیماری‌های خودایمنی

کنترل سوءمصرف الکل

طب فیزیکی و توانبخشی راهبرد‌های سودمندی را متناسب با شرایط خاص هر بیمار برای درمان خواب رفتن دست و پا ارائه می‌دهد.