بزرگنمایی نکنید؛ رابطه با عربستان وقتی سودمند است که منجر به سرمایه گذاری شود/ کمربند‌ها را ببندید سال سختی پیش روست

اقتصاد۲۴- میرا قربانی فر -
اقتصاد ایران در سالی که گذشت با بحران‌های پیاپی رو به رو شد، بحران‌هایی که یکی پس از دیگری گریبانگیر تولید و بازرگانی ایران شد. شهروندان ایرانی نیز از جراحی اقتصادی تا دلار ۶۰ هزار تومانی را تجربه کردند و هر چند در نهایت دلار جایی حوالی کانال ۴۵ هزار تومان متوقف شد، اما تجربه تمام این موارد برای اقتصاد در حال احتضار ایران شاید نشانه‌هایی از سال سخت‌تر اقتصادی نیز بود، سالی که هرچند آغاز آن با خبر رابطه ایران و کشورهای منطقه پس از ۷ سال پرتنش بود، اما به نظر نمی‌رسد در کوتاه مدت برای اقتصاد ایران نویدبخش باشد.

مسعود دانشمند، فعال و کارشناس اقتصادی که سابقه عضویت در اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران و همچنین هیات مدیره اتاق بازرگانی ایران و چین را دارد، اما سال ۱۴۰۲ را سالی سخت برای اقتصاد ایران ارزیابی می‌کند.

مشروح گفت و گوی اقتصاد ۲۴ با این کارشناس اقتصادی را در ادامه می‌خوانید:

*آنچه در یک سال گذشته بر اقتصاد ایران گذشت را چطور می‌بینید و فکر می‌کنید در سالی که حالا آغاز شده است شرایط چطور پیش خواهد رفت؟

- در سال ۱۴۰۱ وضعیت اقتصادی خوب نبوده و ما رشد اقتصادی نداشته ایم و اتفاقا در همین شرایط تورم حدود ۵۰ درصد را نیز تجربه کرده ایم و البته این در مجموع نبوده است و اگر بخواهیم تورم مواد غذایی و کالا‌های بهداشتی و درمانی را محاسبه کنیم احتمالا به تورم ۷۰ درصد نیز خواهیم رسید.

در همین حال اشتغالزایی تعطیل شده و صنایع کشور دچار بحران جدی شده اند و با ظرفیت پایین کار می‌کردند و این موارد همه آیینه‌ای بود که از شرایط اقتصادی در سال ۱۴۰۱ پیش روی ماست و به نظر می‌رسد همین شرایط نیز در سال ۱۴۰۲ ادامه خواهد یافت.

در سال ۱۴۰۲ هم اگر نتوانیم با جامعه جهانی همکاری داشته باشیم و از نظام بانکی جهانی بهره لازم را ببریم و نتوانیم صادرات خود را به کشور‌های جهانی بفروشیم و پول صادرات خود را به درستی دریافت کنیم، در نهایت وضعیت ما در همین اوضاع و احوال کنونی باقی خواهد ماند؛ یعنی بدون اصلاح این موارد، نتیجه همان خواهد شد که رئیس کمیسیون تلفیق مجلس نیز گفته است که همین تورم ۵۰ درصد در نهایت ادامه خواهد داشت و این چشم انداز خوبی نیست، مگر اینکه سیاست گذاران بالاخره یک تصمیم تازه بگیرند که کار دیگری بکنند شاید که از این شکل و شمایل خارج شویم.

*با شرایط فعلی در مراودات جهانی و مذاکرات معلق برجام چقدر امکان اینکه بتوان وارد مسیر تازه‌ای در مراودات اقتصادی با جهان شد وجود دارد؟

- حالا یکی از پیام‌های بسیار روشن شاید در موضوع تصمیم گیری‌های تازه، همین مساله صلح با عربستان و یا می‌توان گفت بر طرف شدن اختلافات با عربستان است که این موضوع می‌تواند کمک کند که کشور‌های حوزه خلیج فارس همگرایی با هم پیدا کنند و پس از این همگرایی طبیعی است که می‌توانند با هم مبادلات اقتصادی داشته باشند.

مساله FATF باید حل شود

اما باید توجه کرد که همه این موارد و مذاکرات و صلح و توافق شرط‌های لازم هستند؛ شرط کافی این است که ایران مشکلات خود با جامعه جهانی حل کند. از جمله این مشکلات باید مساله FATF حل شود، باید مساله نظام بانکی و سوئیفت بانکی نیز حل شود.

اگر این مشکلات حل شود و با حوزه کشور‌های منطقه نیز بتوانیم تبادلات خوبی داشته باشیم شاید بتوانیم از این تورم ۵۰ درصدی پیش بینی شده برای سال ۱۴۰۲ فاصله بگیریم و تورم را کاهش بدهیم و بتوانیم با تولید و اشتغال تورم را کنترل کنیم و کاهش بدهیم و در نهایت شاید بتوانیم رشد اقتصادی کشور را از وضعیت منفی خارج کنیم و به حالت مثبت بازگردانیم.

* بار‌ها گفته شده است که اقتصاد ایران دیگر توان فشار و بحران را ندارد و باز سال و ماه و روز دیگر نیز همین تکرار شده است. اما به نظر شما بالاخره این همه فشار در کدام بخش اقتصاد ایران خود را سریع‌تر به رخ می‌کشد؟

- توجه کنید وقتی تولید نباشد، یعنی اشتغالی در کار نیست. وقتی تولید نباشد نتیجه این است که دولت دست به چاپ اسکناس می‌زند و در نتیجه نقدینگی افزایش پیدا می‌کند و همین روش با افزایش نقدینگی یعنی ایجاد تورم مضاعف؛ این موارد به هم وابسته است.

وقتی که دولت نتواند از منابعی که داخل بودجه برای درآمدزایی تعریف شده است به درآمد برسد در نتیجه برای کاهش هزینه‌های جاری که در مقابلش وجود دارد و نمی‌تواند آن‌ها را نیز نپردازد، پس بنابراین دست به چاپ اسکناس می‌زند و چاپ پول فارغ از مساله تورم، یعنی فقدان تولید.

این تولید است که صنعت و اقتصاد را اداره می‌کند و در چرخه تولید است که درآمد برای دولت ایجاد می‌شود و در همین چرخه تولید چه با صادرات و چه بدون صادرات در نهایت برای دولت درآمد ایجاد می‌کند. اگر این اتفاق نیافتد و تولید نباشد وضعیت بر همین مدار بحران زا باقی می‌ماند؛ بنابراین ما تا تولید را سامان ندهیم، شرایط بهبود نخواهد یافت.

بیشتر بخوانید: بودجه ۱۴۰۲ به گسترش بیشتر بیکاری و فقر منجر می‌شود/ سفره‌های مردم در سال آینده تا ۳۰ درصد کوچک‌تر می‌شود

سامان دادن تولید نیز به این معناست که حتما نظام بانکی باید با شرایط تولید کننده همراه شود و تولید کننده نیز بتواند در یک شرایط ثبات سیاسی و اقتصادی مواد اولیه وارد کند و کالای تولیدی را نیز در بازار داخلی و خارجی بفروشد، این چرخه اگر بچرخد آن گاه همه چیز در آن حل می‌شود؛ یعنی تورم در همین چرخه کنترل می‌شود، اشتغال در آن به وجود می‌آید، دولت درآمد پیدا می‌کند و لازم نیست که نقدینگی را افزایش بدهد که پایه پولی تغییر کند. همه این موارد از مساله تولید نشات می‌گیرد و وقتی تولید نباشد همه این‌ها از موارد موثر از جریان عدم تولید می‌تواند حتی تورم را تا بیش از ۵۰ درصد افزایش دهد و این مساله یعنی فشار چند جانبه به بخش‌های مختلف در اقتصاد کشور!

درآمدهای دولت در سال ۱۴۰۲ محقق نمی‌شود

*تصور می‌کنید برآورد‌های دولت در چنین شرایطی درباره درآمد‌های حاصل از صادرات نفت و وصول مالیات به عنوان اصلی‌ترین منابع در آمدزایی دولت در بودجه سال ۱۴۰۲ محقق خواهد شد؟

- همان طور که در سال‌های گذشته محقق نشده است، در سال ۱۴۰۲ نیز محقق نخواهد شد. زمانی که کشور تولید ندارد و بازرگانی دچار سکته است، چطور می‌شود که نهاد‌های اقتصادی، فعالان اقتصادی و یا خود شهروندان بتوانند مالیات بپردازند؟ مالیات بر مبنای درآمد است و وقتی درآمدی نیست چطور باید مالیات پرداخت شود؟

خب همین باعث می‌شود همه فشار درآمدی دولت بر روی فروش نفت باشد و فروش نفت هم که مدام در حال کنترل شدن است و از سوی دیگر مدام نیز با کاهش قیمت مواجه می‌شود؛ بنابراین وقتی فروش نفت در تنگنا باشد و امکان وصول مالیات نیز نباشد، نتیجه همین می‌شود که دولت به سراغ دستگاه چاپ پول می‌رود.

*در این شرایط گشایش روابط بین ایران و عربستان را چطور ارزیابی می‌کنید؟ اینکه گفته می‌شود این توافق در ادامه می‌تواند منجر به همکاری دو کشور در حوزه انرژی شود -با توجه به این که ایران و عربستان رقیب هستند- را چطور ارزیابی می‌کنید؟

- هم می‌توانیم همکاری کنیم و هم نمی‌توانیم با هم همکار باشیم! مساله ارتباط با عربستان و گشایش ارتباطات را نباید خیلی بزرگ کرد. باید به حجم و حد و اندازه اقتصاد عربستان توجه کرد و همین طور به کل مراودات مالی بین ایران و عربستان در بهترین دوران ارتباطی نیز نظری انداخت و حالا اصلا بازگردیم به همان سال‌های خوب بین دو کشور و ببینیم ما چقدر می‌توانیم به عربستان صادرات داشته باشیم و چقدر می‌توانیم واردات کنیم.

توجه کنید که در حالی از مراودات و موارد دیگر گفته می‌شود که ما هنوز مشکل FATF را نتوانستیم حل کنیم، هنوز نتوانستیم مشکلات بانکی خود در عرصه‌های جهانی را حل کنیم که بعدش اصلا وارد مراودات اقتصادی با عربستان بخواهیم بشویم. اگر این موارد حل نشود باز دوباره در همان دور باطل تکراری هستیم. رابطه با عربستان را نباید بزرگنمایی کرد.

من اطلاعی ندارم متن توافقات بین ایران و عربستان دقیقا چه مواردی است، اما حجم اقتصاد عربستان و حجم اقتصاد ایران و تبادلات اقتصادی تهران و ریاض را باید به طور دقیق رصد کرد تا به نتیجه واقع بینانه در این باره رسید.

در خیلی از بخش‌ها ما و عربستان رقبای هم محسوب می‌شویم. ایران و عربستان در حوزه نفت رقیب هم هستند؛ در موارد پایین دستی نفت همچون میعانات گازی و محصولات پتروشیمی و ... رقیب هم هستیم و در نتیجه نباید تصور کرد که لزوما بین ایران و عربستان امکان ارتباطات گسترده وجود خواهد داشت. باید بازگردیم به سابقه تجارت ایران و عربستان و سوابق گمرکی تا بهتر شرایط بین دو کشور را درک کنیم. عدد تبادلات ما با عربستان در همان زمان نیز به یک میلیارد دلار نمی‌رسید و خب حالا هم همان شرایط است. خیلی رابطه با عربستان را نباید بزرگ و گنده کرد و بخشی از آن چه رخ می‌دهد در واقع پروپاگانداست.

اینکه روابط ایران با کشور‌ها بهبود یابد حتما خوب است. اینکه نه فقط عربستان که با همه کشور‌های دیگر نیز روابط گسترش یابد حتما مفید است، اما هر کدام را باید در ابعاد خودش اندازه بگیریم و اگر بیش از اندازه بخواهیم به آن دل ببندیم دچار افسردگی خواهیم شد.

عربستان بالاخره اندازه‌های خودش را دارد و در این سال‌ها نیز برای واردات و صادراتش با دنیا ارتباطی پیدا کرده است و خب نمی‌تواند هیچ کشوری به طور ناگهانی بازار خود را عوض کند. برای مثال می‌گویم مثلا عربستان برنج از تایوان می‌خریده است و ناگهان به او بگوییم حالا بیا برنج از ایران بخر، این تغییر بازار‌ها برای هر کشوری زمان بر است و ابدا به سرعت رخ نمی‌دهد. هر نوع گشایش و مراوده با هر کشوری زمان بر است.

اما حالا جوری این رابطه با عربستان پرسروصدا شده است که مردم توقع دارند همین فردا صبح، کنسولگری در جده و مشهد افتتاح شد، اتفاق خاصی بیافتد. توجه کنید این فقط کنسولگری است و سفارت نیست که قرار باشد در آن اتفاق خاصی بیافتد.

بیشتر بخوانید: برجام ۲ از استراتژی تا تاکتیک؛ چین کجای بازی است؟

رابطه با عربستان وقتی سودمند است که منجر به سرمایه گذاری شود

رابطه با عربستان وقتی سودمند است که منجر به سرمایه گذاری شود. برای مثال در همین طرح دو میلیون مسکن می‌توان از سرمایه گذاری سعودی‌ها استفاده کنیم. خب پروژه بسیار بزرگی است و تضمین‌های بزرگی می‌خواهد و اگر رابطه با عربستان منجر به سرمایه گذاری‌ها در صنعت یا ساختمان شود، آنگاه می‌تواند در لایه لایه‌های اقتصاد کشور اثرگذار شود.

اگر ما بتوانیم چنین توافق‌هایی با عربستان بکنیم (همچون سرمایه گذاری در بخش مسکن) و دولت نیز تضمین کند که مثلا بازپرداخت ۱۰ ساله یا طولانی مدت خواهد بود، آنگاه شاید بتوان امیدوار بود که شاید این رابطه از سطح سیاسی و امنیتی خارج شود و بر اقتصاد ایران تاثیر بگذارد، وگرنه این تاثیرات هیجانی چند روزه و چند هفته‌ای بر روی دلار و طلا تاثیر نخواهد داشت.

*و اگر بخواهید برای سال ۱۴۰۲ یک توصیه به دولت بکنید، آن توصیه چه خواهد بود؟

- توصیه من بسیار ساده این است که موانع تولید را برطرف کنید. FATF را حل کنید و با نظام بانکی جهانی همکاری داشته باشید تا بتوانیم به گردش چرخ صنعت و تولید کمک کنیم.