تاریخ انتشار: ۱۲:۱۷ - ۰۸ ارديبهشت ۱۴۰۲

اثرات رژیم چند نرخی بودن ارز در اقتصاد ایران

در اقتصاد ایران در ۴۳ سال گذشته به جز دهه ۱۳۸۰، سیاستگذاران همواره از رژیم ارزی چندنرخی استفاده کرده که همراه با چالش‌هایی بوده است. با این حال می‌توان با مدیریت عدم تعادل‌های مالی (کسری بودجه) و تقویت استقلال و کارایی ابزار‌های سیاست پولی، اختلالات میان‌مدت در رژیم چندنرخی ارز (با فرض تداوم تحریم‌ها) را کاهش داد.

اثرات رژیم چند نرخی بودن ارز
اقتصاد۲۴- پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در آخرین گزارش خود به بررسی آثار رژیم چند نرخی ارز در ناترازی‌های اقتصادی و تخصیص غیربهینه منابع به طور خاص در اقتصاد ایران پرداخته است.

در بخش اول این گزارش به بررسی ادبیات تجربی این موضوع می‌پردازد. در بخش دوم نیز تاریخچه و علل انتخاب رژیم‌های مختلف چندنرخی ارز در اقتصاد ایران مرور شده است. بخش سوم نیز چالش‌ها و آثار منفی استفاده از رژیم چند نرخی ارز مورد بحث قرار می‌گیرد.

هدف از انتخاب رژیم چند نرخی ارزی چیست؟

مقامات پولی اقتصاد‌های در حال توسعه و نوظهور که همواره در معرض شوک‌های پیوسته حقیقی، مالی، پولی، و خارجی قرار می‌گیرند. به منظور رشد پایدار (غیرتورمی)، برای کاهش اثرات تورم انتقالی (ناشی از افزایش نرخ ارز) از دو راهکار لنگرسازی نرخ ارز اسمی و رژیم چند نرخی ارز استفاده می‌کنند.

انتخاب رژیم چند نرخی ارز در کوتاه‌مدت، اثرات شوک‌های تورمی داخلی و خارجی را در بازار‌های نهاده‌های تولید، کالا‌ها و خدمات و نیز بازار‌های مالی محدود می‌کند. اما همچنان موجب اختلال در فرایند تخصیص بهینه عوامل تولید، قدرت رقابت بین‌المللی تولیدات داخلی، رابطه مبادله و پایداری تراز تجاری کشور خواهد شد.

با این حال در شرایط نامساعد اقتصادی که شوک‌های داخلی و خارجی بر نرخ ارز به شدت تاثیر می‌گذارند (همانند اقتصاد ایران)، استفاده از رژیم چندنرخی (با انعطاف میان‌مدت) جهت تعدیل آثار انتقالی مذکور در بخش‌های دچار عدم تعادل، اجتناب‌ناپذیر است.


بیشتر بخوانید:  قیمت دلار، قیمت یورو و قیمت پوند جمعه ۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ + جدول


رژیم چند نرخی ارز در اقتصاد ایران

در ۴۳ گذشته (به جز دهه ۸۰) به دلیل وجود شوک‌های چهارگانه، سیاستگذاران از رژیم ارزی چند نرخی استفاده‌کرده‌اند. این شوک‌ها شامل این موارد می‌شود:

۱- خروج سرمایه در سال‌های پس از انقلاب

۲- کاهش درآمد‌های نفتی در زمان جنگ و نیمه دوم دهه ۱۳۷۰،

۳- نکول بازپرداخت تعدات ارزی خارجی نیمه اول دهه ۱۳۷۰،

۴- تشدید تحریم‌ها طی دهه ۱۳۹۰.

رژیم چند نرخی طی دهه منتهی به ۱۳۷۰، شامل نرخ‌های پایه دولتی برای واردات کالا‌های اساسی، نرخ‌های ترجیحی برای واردات کالا‌های واسطه‌ای و سرمایه‌ای، نرخ‌های صادراتی برای تسعیر صادرات غیرنفتی و همچنین نرخ بازار آزاد برای مبادله سایر منابع مصارف ارزی مورد استفاده بوده است.

در اوایل دهه هفتاد (۱۳۷۲)، با هدف تخصیص کارآمد منابع ارزی، اصلاح روند قیمت‌های نسبی عوامل تولید و بهبود بهره‌وری کل اقتصاد، سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز توسط مقامات پولی اجرا شد و بعد از دو سال به دلیل بروز بحران نکول بازپرداخت دوباره از رژیم چند نرخی استفاده شد که شامل نرخ پایه دولتی (بخش نفت و واردات کالا‌های اساسی)، نرخ‌های مبادله (برای تسعیر صادرات غیر نفتی) و نرخ بازار آزاد (مسافری و حمل‌ونقل و...) بود که در سال‌های ۱۳۷۳-۱۳۸۱ نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

با این حال در دهه ۱۳۸۰ با اعمال اصلاحات گسترده مالی، پولی، تجاری و همچنین دسترسی گسترده به منابع مالی - اعتباری بین‌المللی، شرایط مناسبی برای یکسان‌سازی نرخ ارز طی ۱۳۹۰-۱۳۸۲ ایجاد شد و شکاف میان نرخ ارز اسمی رسمی و نرخ ارز اسمی بازار آزاد به حداقل رسید.

در دهه ۱۳۹۰، با گسترش تحریم‌ها، تعلیق روابط کارگزاری مالی و بانکی خارجی، صادرات کل و بویژه صادرات نفت کاهش یافت و منجر به کسری موازنه ارزی اقتصاد ایران شد. نهایتا عدم وصول درآمد‌های صادراتی منجر به افت شدید عرضه در بازار ارز شد و در این میان رشد تقاضای مبادلاتی، احتیاطی و سوداگرانه ارز زمینه شکل‌گیری مازاد تقاضای ارز و افزایش اختلاف بین نرخ رسمی و غیررسمی را فراهم آورد.

در بخش دیگری از این گزارش، به بررسی چالش‌های استفاده از رژیم چند نرخی ارز در اقتصاد ایران به طور جامع پرداخته شده است.

به طور کلی استفاده از رژیم چند نرخی ارز به ترتیب موجب بروز چالش‌های مختلفی در قالب تخصیص غیر بهینه نهاده‌های تولید و منابع مالی، کاهش رشد اقتصادی، تضعیف مولفه‌های سلامت مالی نهاد‌های اعتباری (بانک ها، موسسات اعتباری ولیزینگ‌ها)، کاهش ظرفیت وام‌دهی و عرضه محصولات اعتباری (مضیقه اعتباری)، رشد سهم مبادلات سوداگرانه و احتیاطی از کل مبادلات ارزی، افزایش انتظارات تورمی و نیز رشد عدم تعادل و ناپایداری تراز پرداخت‌های ارزی می‌شود.

مجموعه این چالش‌ها، ناپایداری بازار ارز را تحت رژیم چند نرخی افزایش می‌دهد، با این حال میزان اتکا به این رژیم را در شرایط تعدیل تدریجی اختلاف بین نرخ‌های حمایتی رسمی و غیررسمی ارزها، تقویت می‌کند.

البته در اقتصاد ایران علاوه بر چالش‌های اشاره شده، با افزایش ریسک‌های ساختاری ناظر بر مبادلات مالی - تجاری بین‌المللی در قالب محدودیت‌های گسترده متاثر از عدم دسترسی به شبکه‌های پرداخت و تسویه بین‌المللی، قطع روابط کارگزاری با نهاد‌ها و موسسات اعتباری خارجی، عدم دسترسی به خدمات موسسسات بیمه‌ای بین‌المللی، محدودیت عملیاتی بازار برون‌مرزی پول ملی نیز مواجه بوده که از سویی ناپایداری ترازپرداخت‌های ارزی را بیشتر کرده و از سوی دیگر نسبت مبادلات نقدی به تعهدی بخش خارجی اقتصاد کشور را طی دهه گذشته افزایش داده است.

کاهش عدم تعادل‌های بازار ارز در شرایطی که خروج از چالش‌های ساختاری و تغییر در رژیم چند نرخی در میان‌مدت ممکن نباشد، صرفا از طریق کاهش تدریجی شکاف میان نرخ‌های رسمی و غیررسمی و مدیریت عدم تعادل‌های کلان (در میان‌مدت) و نیز تعدیل چالش‌های زیرساختی ناظر بر مبادلات مالی - تجاری بین‌المللی صورت می‌گیرد.

پیشنهاد برای اقتصاد ایران به عنوان آخرین انتخاب

اثرات تورم انتقالی حاصل از افزایش ادواری نرخ‌های اسمی ارز در قالب تضعیف روند رشد پایدار غیرتورمی، باعث خروج منابع مالی از بخش‌های حقیقی اقتصاد به بخش مالی شده است. در کنار آن ناپایداری ترازپرداخت‌ها و بازار ارز در شرایط تداوم تحریم‌های بین‌المللی، باعث شده رژیم چند نرخی عمیق‌تر شود و مانع از حرکت به سمت یکسان‌سازی نرخ ارز طی دهه‌های گذشته شود.

با در نظر گرفتن این موضوع، مدیریت عدم تعادل‌های مالی (کسری بودجه بخش عمومی) و تقویت استقلال و کارایی ابزار‌های سیاست پولی با هدف کاهش اختلالات میان‌مدت در رژیم چند نرخی ارز (در صورت تداوم تحریم‌ها) به عنوان آخرین انتخاب برای اقتصاد ایران پیشنهاد شده است.

 

منبع: اکوایران

ارسال نظر
قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «اقتصاد24» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

صفحه اول روزنامه‌های سیاسی امروز

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

قیمت لیر ترکیه امروز در بازار + جزئیات

وضعیت هواشناسی امروز

قیمت دینار عراق امروز در بازار + جزئیات

قیمت خودرو‌های سایپا امروز شنبه ۲۹ دی ۱۴۰۳ + جدول

قاضی رازینی در گذر زمان از سال ۱۳۵۷ تا امروز

عکس/ چهره متفاوت آتنه فقیه نصیری، سحر ولدبیگی و حمیرا ریاضی در سال ۷۹

عکس/ قاب ماندگار عارف، ناصر حجازی، ستار و پروین با استایل خاص

عکس/ واکنش رشیدپور به تویت عجیب سعید جلیلی

عکس/ واکنش ربیعی به حادثه تروریستی امروز

عکس/ نمایی از ساختمان محل ترور ۲ قاضی دیوان عالی کشور

عکس/ استوری احساسی بهنوش بختیاری در اینستاگرام غوغا کرد

جزییات تیراندازی و شهادت دو قاضی مقابل کاخ دادگستری + عکس و فیلم

عکس/ پوشش برف در ایران از نگاه ناسا

اینفوگرافی/ ۱۰ استارتاپ بزرگ ایران با ارزش ۱۰۰ هزار میلیارد تومان

عکس/ تمرین تیم استقلال در کمپ ناصر حجازی

عکس/ استقبال قاضیِ مقیسه از حمید نوری

عکس/ چهره خاص و دیدنی گوگوشِ در کنار پدرش ۶۴ سال پیش

عکس/ ترافیک شدید در بزرگراه‌های تهران

خواندنی‌ها
خودرو
فناوری
آخرین اخبار

چگونه خوب عمر کنیم؟

آیا جهانی شدن ادامه خواهد داشت یا متوقف می شود؟

پیش بینی قیمت طلا و سکه پس از تحلیف ترامپ/ بازار منفجر می شود یا اثراتش پیشخور شده است؟

تعیین تکلیف تعطیلی مدارس و ادارات تهران

پیام تسلیت رهبر انقلاب اسلامی درپی درگذشت حجت‌الاسلام سقای بی‌ریا

فیلم/ جزییات جدید از سوء قصد امروز به قضات بلندپایه از زبان پورمحمدی

دعوای صدراعظم آلمان با وزیر خارجه بر سر اوکراین

موسیمانه تا پای فسخ قرارداد با استقلال رفت

مدارس ابتدایی لواسان یکشنبه غیرحضوری شد

عکس/ مجریان صداوسیما لباس روسی بر تن کردند

روسیه از ایران خواسته به FATF بپیوندد

فیلم/ سخنگوی قوه قضاییه: در رابطه با ترور امروز افرادی شناسایی و دستگیر شدند

حضور دو بازیکن در استقلال منتفی شد

عکسی ماندگار در تاریخ /مارادونا در مقابل آلمان

زیاد النخاله: ایران حمایت همه جانبه‌ای از ما به عمل آورد

قیمت خانه و زمین در مکران افزایش یافت؟

نتانیاهو برای آتش‌بس با حماس دبه کرد؟

طعنه جمهوری اسلامی به کاظم صدیقی

فیلم/ رونمایی از نخستین شهر شناوری نیروی دریایی سپاه

دیپورت شاهزاده هری بریتانیا از امریکا؟

پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی شهادت دو قاضی برجسته

مل گیبسون، جان وویت و سیلوستر استالونه سفیران ترامپ در هالیوود

فیلم/ مدارس ابتدایی دماوند در شیفت صبح فردا غیرحضوری شد

استراماچونی علیه طارمی

هشدار وزارت بهداشت: لبنیاتِ غیرپاستوریزه نخورید

چه کسی ابراهیم نبوی را کشت

رونمایی از شهر شناوری نیروی دریایی سپاه با حضور سرلشکر سلامی

رضا درویش در آستانه‌ خروج از پرسپولیس

کنکوری‌های سال آینده منتظر تغییرات نباشند

خبر خوش درمورد پاداش پایان خدمت فرهنگیان

فیلم/ عملیات شهادت طلبانه در تل‌آویو؛ یک کشته و ۲ زخمی

مدارس مقطع ابتدایی چهار شهرستان سیستان و بلوچستان تعطیل شد

پرواز آزادی به سوی استقلال + عکس

مسمومیت گسترده پرندگان در اهواز

پزشکیان: آماده تضمین امنیت در منطقه هستیم و نیازی به غرب نداریم + فیلم

فیلم/ بارش برف در زاهدان

آزادی ۲۹۶ اسیر فلسطینی محکوم به حبس ابد

کارتال به پرسپولیس نزدیک شد؟

چه بلایی بر سر لباس‌های جشن‌های ۲۵۰۰ساله آمد؟

۶ انتصاب جدید مسعود پزشکیان؛ حدادعادل پُست گرفت

ایلان ماسک در کاخ سفید دفتر کار خواهد داشت

عکس/ تصاویری از غزاله اکرمی بازیگر تلویزیون

پیش بینی قیمت دلار فردا ۳۰ دی ۱۴۰۳/ بازار دلار در بلاتکلیفی

وزیر علوم: آماده اعطای بورس تحصیلی به دانشجویان عراقی هستیم

عکس/ محمدرضا گلزار با ژستی جدی در کنار مایکل جکسون قلابی

پیش‌بینی بورس فردا یک‌شنبه ۳۰ دی ۱۴۰۳

هوای تهران دوباره آلوده می‌شود

حمله به وزارت دفاع اسراییل با موشک بالستیک

لبنیات دوباره گران شد؟

عکس/ جمع آوری پرچم آمریکا از دانشگاه نوشیروانی بابل؟