ایران در دوگانه انتخابات ترکیه؛ نفع اقتصادی با بُرد اردوغان و نفع سیاسی با بُرد قلیچدار اُغلو

اقتصاد۲۴ - انتخابات ترکیه کمتر از یک هفته دیگر برگزار می‌شود و نتیجه این انتخابات با برد یکی از کاندیدا‌های اصلی آن یعنی «کمال قلیچ داراوغلو» و «رجب طیب اردوغان» مشخص خواهد شد. انتخاباتی که با برآورد‌های صورت گرفته، دو مرحله‌ای شدن آن دور از ذهن نیست. با رحمان قهرمانپور، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین الملل گفت و گویی در این رابطه انجام داده ایم و او در مورد این سوال که برد هر یک از کاندیدا‌های انتخابات ریاست جمهوری ترکیه منجر به اعمال چه سیاستی در قبال ایران خواهد شد، اظهار می‌دارد: «رجب طیب اردوغان هم تهدید‌های بیشتری برای ایران دارد و هم فرصت‌های بیشتر. این فرد هم اهل ریسک و هم اهل معامله است. یعنی اگر تهدیدی را مطرح می‌کند تهدید قابل توجهی است و هم فرصتی که ایجاد می‌کند هم فرصت بزرگتری است.» وی تصریح می‌کند: «اما کمال قلیچ دار اوغلو در سیاست خارجی چندان فرد ریسک‌پذیری نیست بنابراین هم تهدیدات کمتری دارد و هم فرصت‌های محدود‌تری را در اختیار ایران قرار می‌دهد. معتقدم با حضور کمال در رأس سیاست خارجی ترکیه همان نکته‌ای که شما به آن اشاره کردید رخ می‌دهد یعنی در تعارض میان ایران و غرب به احتمال فراوان ترکیه در کنار اروپا و آمریکا قرار خواهد گرفت. اما همزمان از حضور منطقه‌ای خود در سوریه و عراق و منطقه قفقاز می‌کاهد». متن این گفتگو بدین شرح است:

**نظرسنجی‌ها از نزدیکی آرای دو گزینه اصلی انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، آقایان رجب طیب اردوغان و کمال قلیچ دار اوغلو حکایت دارد. ارزیابی جنابعالی از این موضوع چیست و از دیدگاه شما سیاست خارجی ترکیه در صورت برد هر یک از این کاندیدا‌ها به چه سمت و سویی هدایت می‌شود؟
کمال قلیچ دار اوغلو به عنوان رئیس حزب جمهوری خواه خلق (CHP) در سیاست خارجی عمدتاً گرایشی مفهومی را دنبال می‌کند که از آن به «سنت آتاترکی» یاد می‌شود. یعنی همان جمله معروفی که از آتاترک نقل می‌کنند که گفته بود: «صلح در خانه، صلح در بیرون». مبنای سیاست خارجی اعضای حزب جمهوری خواه خلق این است که ترکیه در مناطق پیرامونی خود به ویژه منطقه خاورمیانه چندان درگیری نداشته باشد و هدف اصلی خود را معطوف به ادغام با اروپا کند. بر همین اساس هم این کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری ترکیه از گسترش روابط با اروپا و لغو ویزا با کشور‌های این قاره صحبت کرده است. اما واقعیت این است که همین حزب جمهوری خلق نیز طی بیست سال گذشته در بسیاری از مبانی خود، بازنگری کرده است.

از جمله در مسأله حجاب یا نقش دولت در گرایش‌های ناسیونالیستی و غیره. تغییرات اعمال شده در سیاست خارجی و نگرشی که به فعالیت‌های این حوزه دارند نیز از همین موضوع ناشی می‌شود. ما این تغییرات را در پیشنهاداتی که آقای کمال قلیچ دار اوغلو در رابطه با احیای «راه ابریشم» ارائه کرده است، مشاهده کردیم. یعنی می‌خواهم بگویم درست است که کاندیدای حزب (CHP) برای حفاظت از سنت آتاتورک، تمایل زیادی برای گسترش روابط با غرب دارد، اما در همین مسیر هم، با توجه به واقعیت‌های جهان امروز به دنبال گسترش روابط با چین هم است تا ترکیه صرفاً به لحاظ فعالیت‌های تجاری و اقتصادی متکی به اروپا نباشد.

البته قلیچ دار اوغلو در این میان به نکته‌ای اشاره کرد که در سنت آتاتورک، جایگاه چندانی ندارد و به نظر می‌رسد بیشتر به منظور رقابت با ناسیونالسیت‌های این کشور بیان شد که آنهم بحث «جهان ترک زبان» بود. به صورت کلی می‌خواهم بگویم این کاندیدای حزب CHP نگرشی را نمایندگی می‌کند که چندان موافق مداخله ترکیه در مناطق پیرامونی و مناقشات منطقه‌ای نیستند و بیشتر به دنبال آن هستند که سیاست خارجی در خدمت رفاه و آسایش داخلی این کشور باشد.

در مقابل این کاندیدای انتخاباتی، رجب طیب اردوغان قرار دارد که طی سال‌های گذشته به دنبال گسترش حضور ترکیه در مناطق پیرامونی این کشور بوده است و به نوعی به نظامی‌گری در سیاست خارجی روی آورده است. این فرد ترکیه را در مناقشات منطقه‌ای پیرامون خود و حتی در شمال آفریقا وارد کرده است و با شعار استقلال طلبی استراتژیک سیاست‌های خود را به پیش برده است. سیاست اردوغان تفاوت جدی با سیاست کمال قلیچ دار اوغلو دارد.

بیشتر بخوانید: اردوغان یا قلیچدار اوغلو؛ گزینه بهتر برای ایران کدام است؟

**در صورت برد هر یک از این کاندیدا‌ها سیاست خارجی ترکیه به چه سمتی هدایت می‌شود؟
در صورت بُرد اردوغان، سیاست خارجی ترکیه بر همین روال فعلی خود حرکت خواهد کرد. هر چند با توجه به تغییر شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی می‌دانیم که ترکیه فعلی هم به دنبال تنش زدایی با مصر، عربستان، امارت و اسرائیل بوده است و این روند را کماکان ادامه خواهد داد. اما اگر کمال قلیچ داراوغلو برنده انتخابات باشد اولویت‌های ترکیه در حوزه سیاست خارجی تغییر خواهد کرد.
به این شکل که ترکیه از حضور منطقه‌ای خود می‌کاهد و بیشتر به دنبال تقویت روابط با اروپا و کاهش تنش با آمریکا و تا حدودی فاصله گرفتن از روسیه خواهد بود. هر چند که این امر به معنای چرخش ۱۸۰ درجه‌ای در سیاست خارجی ترکیه نیست. به هر حال ما معتقدیم که سیاست خارجی کشور‌ها مبتنی بر منافع ملی آن‌ها است با آمدن و رفتن احزاب مختلف تغییر اساسی نمی‌کند تنها ممکن است اولویت‌ها دستخوش تغییر شوند.

**سیاست خارجی این کاندیدا‌ها در قبال ایران را، چطور ارزیابی می‌کنید؟ سیاست دولت اردوغان در مناقشه میان ایران و آذربایجان به نوعی دمیدن در آتش این مناقشه بود. آیا این سیاست در صورت برد کاندیدای حزب MHP همچنان تداوم خواهد داشت؟
اساساً بروز جنگ میان ایران و آذربایجان تنها در رسانه‌ها امکان وقوع دارد و ترکیه نیز هیچگاه در مقام تشدید‌کننده جنگ ظاهر نمی‌شود. همانطور که گفتم این‌ها بیشتر سناریوپردازی‌های رسانه‌ای است. اما در رابطه با سؤال شما در مورد جایگاه ایران در سیاست خارجی کاندیدا‌های انتخابات ترکیه باید گفت به دلیل مشی که اردوغان دارد یعنی استقلال طلبی استراتژیک، حضور او در قامت رئیس جمهور آینده ترکیه از جهاتی برای ایران تهدید محسوب می‌شود و از جهاتی نیز فرصت. حضور این کشور در عراق، سوریه، قفقاز و در شمال آفریقا برای ایران تهدیدی محسوب می‌شود.

اما همین سیاست استقلال طلبی استراتژیک همانطور که اشاره کردم از جهاتی هم، برای ایران فرصت محسوب می‌شود. با همین سیاست اردوغان در برابر فشار‌های غرب برای اعمال تحریم‌ها علیه ایران‌ایستادگی می‌کند، آنچنان که تاکنون نیز چنین بوده است. فعالیت‌های هالک بانک ترکیه در پروسه دور زدن تحریم‌های ایران موضوعی قابل اشاره است که حتی با جریمه و زندانی شدن رئیس این بانک از سوی آمریکا نیز همراه بود. یعنی این سیاست اردوغان هم برای ایران تهدید بود و هم فرصت. در حوزه مناسبات بین‌المللی این امکان وجود ندارد که یک بازیگر تماماً فرصت و یا تماماً تهدید باشد.

معمولاً یک درهم آمیختگی در این میان وجود دارد. همانطور که ما نیز برای ترکیه در مواردی تهدید و در موضوعاتی فرصت به شمار می‌رویم. اما در مقابل کمال قیچ دار اوغلو به سبب آنکه تجربه نخست وزیری و رئیس جمهوری را در کارنامه خود ندارد ما دقیقاً نمی‌دانیم که در حوزه سیاست خارجی به چه صورت عمل خواهد کرد؟ آنچه عنوان شده است نیز بر اساس رویکرد‌های کلی این کاندیدای حزب CHP است. یعنی ائتلافی را تشکیل داده است و اگر برنده انتخابات ریاست جمهوری ترکیه باشد تصمیم‌گیری‌هایش عموماً برگرفته از دیدگاه‌های اعضای این ائتلاف خواهد بود.

در آن ائتلاف هم، افرادی با تفکرات ناسیونالیستی وجود دارند و هم افرادی مانند علی باباجان (وزیر اقتصاد پیشین دولت اردوغان) و داوود اوغلو (مبدع نظریه تنش صفر با همسایگان). این افراد هم هر کدام دیدگاه حامیان خود را در این انتخابات نمایندگی می‌کنند لذا اگر قلیچ دار اوغلو برنده انتخابات ترکیه شود روند سیاست خارجی ترکیه تغییر خواهد کرد و حدس‌زده می‌شود که ممکن است از حضور ترکیه در مناطق پیرامونی‌اش یعنی در عراق و سوریه کاسته شود.
این کاندیدای انتخابات ترکیه به صورت واضح و مشخص تأکید کرده است که ترکیه باید با بهبود روابط با سوریه، آورارگان سوری را به کشورشان بازگرداند چرا که این افراد موجب ایجاد مشکلات اقتصادی در ترکیه شده‌اند؛ بنابراین یکی از برنامه‌های سیاست خارجی قلیچ دار اوغلو این خواهد بود که تنش در روابط دوجانبه با سوریه را کاهش دهد و نیرو‌های نظامی ترکیه را از سوریه خارجی کند. علاوه براین، به جهت آنکه این کاندیدای حزب CHP منتقد وضعیت فعلی اقتصادی ترکیه است بنابراین اقداماتی را در اولویت برنامه‌های سیاست خارجی دولت خود قرار می‌دهد که به بهبود وضعیت اقتصادی ترکیه منجر شود.

بیشتر بخوانید: ماجرا‌های داماد اردوغان؛ آیا او جانشین رئیس جمهور ترکیه خواهد شد؟

**آقای قهرمانپور بخشی از مشکلاتی که از حیث اعمال تحریم‌ها متوجه اقتصاد ایران شده بود با کمک‌های دولت اردوغان که البته بی‌اجر و مزد هم نبود کاهش پیدا کرد. با عنایت به اظهارات شما در صورتی که قلیچ دارلوغلو رئیس جمهور آتی ترکیه باشد دیگر از این دَست کمک‌ها خبری نخواهد بود؟
همینطور است. قلیچ دار اوغلو از جسارت و استقلال طلبی اردوغان برخودار نیست و احتمالاً بیش از اردوغان تحت فشار کشور‌های غربی در مواجه با ایران قرار خواهد گرفت.

**یعنی در وضعیت فعلی ایران، اردوغان برای تهران گزینه مناسب‌تری نسبت به قلیچ دار اوغلو است؟
همانطور که اشاره کردم رجب طیب اردوغان هم تهدید‌های بیشتری برای ایران دارد و هم فرصت‌های بیشتر. این فرد هم اهل ریسک و هم اهل معامله است. یعنی اگر تهدیدی را مطرح می‌کند تهدید قابل توجهی است و هم فرصتی که ایجاد می‌کند هم فرصت بزرگتری است. اما کمال قلیچ دار اوغلو در سیاست خارجی چندان فرد ریسک‌پذیری نیست بنابراین هم تهدیدات کمتری دارد و هم فرصت‌های محدود‌تری را در اختیار ایران قرار می‌دهد.

معتقدم با حضور کمال در رأس سیاست خارجی ترکیه همان نکته‌ای که شما به آن اشاره کردید رخ می‌دهد یعنی در تعارض میان ایران و غرب به احتمال فراوان ترکیه در کنار اروپا و آمریکا قرار خواهد گرفت. اما همزمان از حضور منطقه‌ای خود در سوریه و عراق و منطقه قفقاز می‌کاهد.

** در وضعیت فعلی کدام گزینه از شانس بیشتری برخودار است
این انتخابات یکی از سخت‌ترین انتخابات برای پیش‌بینی نتیجه آن است. رقابت بسیار نزدیکی میان این دو کاندیدا وجود دارد. تا چند روز گذشته تنها دو تا سه درصد از رای‌دهندگان جزء آرای مردد محسوب می‌شدند و نمی‌دانستند به چه کسی رای دهند. البته ذکر این نکته جایز است که آرای مردد جزء آرای خاکستری محسوب نمی‌شود. بلکه به این معنی است که این رای‌دهندگان تصمیم خود را برای شرکت در انتخابات اتخاذ کرده‌اند، اما هنوز نمی‌دانند به کدام یک از کاندیدا‌های انتخاباتی رای دهند؛ بنابراین منتظر هستند تا پس از مشخص شدن تمامی برنامه‌های قلیچ دار اوغلو و اردوغان، به فرد موردنظرشان که دیدگا‌هایش به خواسته‌های آن‌ها نزدیک است رای دهند. نکته بعدی هم اینکه در رقابت نزدیک، آنچه نتیجه هر انتخاباتی را تعیین می‌کند آرای مردد است. در حال حاضر حامیان هر یک از این دو کاندیدا تصمیم قطعی خود را برای شرکت در انتخابات و حمایت از گزینه مورد نظرشان اتخاذ کرده‌اند.
براساس نظر سنجی‌های صورت گرفته اردوغان و قلیچ دار اوغلو هر کدام از ۴۵ درصد آرای انتخاباتی برخودار هستند. یعنی در حدود ۶۰ میلیون و ۹۰۰ هزار رای دهنده تصمیم گرفتند که برای انتخاب گزینه مطلوب خود در انتخابات شرکت کنند. دو نامزد دیگر این انتخابات هم یعنی «محرم اینجه» که یک معلم فیزیک و جدا شده از حزب MHP است در انتخابات سال ۲۰۱۸، ۳۸ درصد آرای انتخاباتی را از آن خود کرد؛ او در این انتخابات از ۳ درصد آرای انتخاباتی برخودار است.

«سنان اوغان» هم که دکترای روابط بین‌الملل از مسکو دارد هم دیگر کاندیدا‌ی انتخاباتی ترکیه است که او هم از حزب MPH جدا شده و از یک و نیم درصد آرای انتخاباتی برخودار است؛ این دو فرد کاندیدا‌های حاشیه‌ای جریان انتخابات ترکیه محسوب می‌شوند و با تغییرات صورت گرفته آرای این دو کاندیدا تقلیل پیدا کرده است.
آرای محرم اینجه از ۶ درصد به حدود ۳ درصد رسیده است و آرای سنان اوغان هم از دو و نیم درصد به یک و نیم درصد رسیده است. ۶ درصد از واجدین شرایط رای دادن در این انتخابات هم هنوز تصمیمی برای رای به گزینه مطلوبشان اتخاذ نکرده‌اند؛ به لحاظ مباجث تکنیکالی، نظرسنجی‌ها هم نمی‌توانند وضعیت آرای ۳ درصد از رای دهنده‌ها را مشخص کنند.

بیشتر بخوانید: فرصت طلبی انتخاباتی اردوغان از مبارزه با تروریسم و کارت داعش

**یعنی آرای این ۶ درصد نتیجه انتخابات را مشخص می‌کند؟
بله همین طور است. آرای این ۶ درصد مشخص می‌کند که برنده رقابت انتخابات ریاست جمهوری ترکیه چه کسی است. اگر هر کدام از کاندیدا‌های اصلی جریان انتخابات ریاست جمهوری ترکیه یعنی اردوغان و قلیچ دار اوغلو ۵ درصد از این آرا را به خود اختصاص دهند فرد مورد نظر برنده رقابت انتخاباتی ترکیه خواهد بود.
در جمع‌بندی موضوع برنده انتخابات ترکیه، ما ابتدا به این نکته اشاره کردیم که رقابت نزدیکی در جریان است و نکته بعدی هم اینکه در این رقابت نزدیک، آرای مردد نقش تعیین‌کننده‌ای دارند و نکته نهایی هم در مورد رای‌دهندگانی است که در لحظه آخر تصمیم می‌گیرند- تئوری هم به همین نام وجود دارد-۲ درصد از افرادی که تصمیم گرفته‌اند در انتخابات شرکت کنند، اما گزینه مورد نظرشان را انتخاب نکرده‌اند در روز آخر تصمیم می‌گیرند که به گزینه مطلوب خود رای دهند.

این آرا را آرای استراتژیک مینامند یعنی آرای افرادی که نمی‌خواهند به اصطلاح رای‌شان هدر برود. آن‌ها معمولاً به عرصه انتخابات نگاه می‌کنند و به فردی که شانس بیشتری برای برد انتخاباتی دارد رای می‌دهند. تمام این موارد را بیان کردم تا بگویم یک عدم قطعیتی در نظر سنجی‌ها وجود دارد و برهمین اساس نمی‌توان گفت کدام گزینه برنده رقابت‌های انتخاباتی ترکیه است.
در جمع‌بندی پاسخ این سؤال به لحاظ فعالیت‌های کمپینی، کمال از شانس بیشتری برخودار است و منسجم‌تر عمل می‌کند، اما اردوغان نیز رئیس جمهور مستقر است و هم از منابع مادی و امکانات برخوردار است و هم می‌تواند با صرف پول‌های فراوان در شبکه‌های تلویزیونی شانس خود را افزایش دهد؛ بنابراین در این یک هفته، اگر اردوغان آرای مردد را جذب کند برنده انتخابات خواهد بود و در غیر اینصورت، انتخابات به دور دوم کشیده خواهد شد.

**یعنی این امکان وجود ندارد که در همین دور نخست قلیچ دار اوغلو برنده انتخابات ریاست جمهوری ترکیه باشد؟
اگر محرم اینجه از ادامه روند انتخابات انصراف دهد در اینصورت ممکن است نتیجه انتخابات در همان دور نخست مشخص شود، اما فعلا و در شرایط حاضر، ۷۰ تا ۸۰ درصد کارشناسان انتخاباتی معتقد هستند که انتخابات به دور دوم کشیده می‌شود. دور دوم هم داستان‌های خود را دارد. یعنی اگر اردوغان با جلب آرای بیشتری به دور دوم برود شانس بیشتری برای برنده شدن دارد و اگر کمال آرای بیشتری را جذب کند امکان برنده شدن او ارتقا پیدا می‌کند؛ بنابراین باید اینطور گفت که رقابت نزدیک و فشرده‌ای در جریان است. اختلاف آرای کاندیدا‌های اصلی در حدود ۲ تا سه درصد است. نظرسنجی‌ها هم معمولاً حاشیه خطای ۳ درصدی دارند و دقیقاً نمی‌توانند تشخیص دهند که چه فردی برنده انتخابات ترکیه است. برهمین اساس امکان اینکه انتخابات دو مرحله‌ای باشد از دیگر گزینه‌ها بیشتر است، اما نمی‌توان با قطعیت در مورد آن نظر داد. اگر در این چند روز باقی مانده اردوغان بتواند آرای مردد را قانع کند و در کنار آن محرم اینجه از رقابت‌های انتخاباتی انصراف دهد در این صورت ممکن است اردوغان در همان دور نخست برنده انتخابات باشد و در غیر اینصورت باید منتظر نتیجه دور دوم انتخابات باشیم.

** آقای قهرمانپور اینطو گفته می‌شود که اقتصاد کشور‌های ترکیه و ایران متأثر از یکدیگر هستند یعنی در صورت تنش در ایران، نتیجه آن در اقتصاد ترکیه مشخص می‌شود و اگر مشکلی در ترکیه ایجاد شود انعکاس آن در اقتصاد ایران نیز قابل مشاهده است. حال می‌خواهم این سووال را مطرح کنم که در صورت برد هر یک از این دو کاندیدای انتخاباتی یعنی رجب طیب اردوغان و کمال قلیچ دار اوغلو، بازار‌های ایران چطور از آن تأثیر می‌پذیرند و چه واکنشی نشان خواهند داد؟
اقتصاد ایران و ترکیه بر همدیگر تأثیر می‌گذارد، اما این تأثیرپذیری چندان زیاد نیست چرا که حجم تجارت دو کشور از ۱۰ میلیارد دلار فراتر نرفته است. قائدتا اگر کمال قلیچ داراوغلو برنده انتخابات باشد در بازار ایران یک عدم قطعیتی ایجاد می‌شود. از این جهت که خط و مشی اقتصادی و تجاری این فرد برای ما مشخص نیست.

در این شرایط برخی از بازار‌های ترکیه با یک ضریب ریسک بالایی مواجه می‌شوند. مخصوصاً اینکه براساس اخبار موجود بانک مرکزی ترکیه با تزریق دلار توانسته است نرخ برابری لیر ترکیه را در رقم ۱۹/۲۵ حفظ کند. یعنی این نرخ برابری افزایش پیدا می‌کند و از ارزش لیر کاسته خواهد شد. یا در مورد مسکن کاندیدای حزب MHP نسبت به فروش مسکن به خارجی‌ها حساسیت دارد و این کار ممکن است بر روند خرید خانه از سوی ایرانی‌ها تأثیر بگذارد.
به صورت کلی با برد این کاندیدا یک نا اطمینانی در بازار‌های ترکیه حاکم می‌شود و ممکن است طی ۴ تا ۵ ماه آینده به ریسک سرمایه‌گذاری در این کشور منجر شود. اما اگر اردوغان برنده رقابت انتخابات باشد این ریزش کمتر است هرچند که در حال حاضر نشانه‌ای از بهبود وضعیت اقتصادی ترکیه حداقل در کوتاه مدت دیده نمی‌شود.