فرونشست اصفهان ۴۰ برابر نرخ جهانی

اقتصاد۲۴- زبانه‌های فرونشست اصفهان را فرا گرفته است. زمین زیر پای ۸۲۰ هزار خانه مسکونی، ۶ هزار بنای تاریخی، ورزشگاه بزرگ نقش‌جهان، دو پالایشگاه، سه فرودگاه و ۲.۵ میلیون نفر ساکن در دشت اصفهان-برخوار سست شده است. فرونشست دست به گزینش نمی‌زند، همه را نابود می‌کند.

طبق آخرین داده‌های سازمان زمین‌شناسی در حال حاضر نرخ فرونشست در دشت اصفهان-برخوار در حدود ۱۶۰ میلیمتر در سال است و فرودگاه شهید بهشتی اصفهان بین ۸ تا ۱۲ سانتی‌متر در سال نشست می‌کند. اهمیت این نگرانی را زمانی متوجه می‌شویم که بدانیم در دنیا وقتی که نرخ فرونشست به ۴ میلیمتر در سال می‌رسد، وضعیت بحرانی اعلام می‌شود، این در حالی است که طی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ در مناطق شمالی اصفهان نرخ فرونشست ۱۵۶ میلیمتر اعلام شده که تقریبا ۴۰ برابر نرخ جهانی است.

در همین زمینه، یک کارشناس زمین‌شناسی که سابقه مدیریت در این استان را هم دارد، اما نخواست نامش منتشر شود به «اعتماد» می‌گوید: ما نباید در دایره نرخ فرونشست خود را محدود سازیم؛ چه بسا دشتی با نرخ بسیار پایین‌تر اوضاع وخیم‌تری نسبت به دشت با نرخ بالای فرونشست دارد.

هر چه به مرگ آبخوان نزدیک شویم، ضخامت آبرفت آبدار کمتر می‌شود و نرخ کمتر خواهد شد و زمانی که آبرفت ما به‌طور کامل متراکم شود نرخ به صفر خواهد رسید. او اضافه می‌کند: طبق محاسبات کارشناسان در مناطق شمالی استان اصفهان، نشستی در حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ سانتی‌متر را تجربه خواهیم کرد و در مناطق مرکزی مانند میدان نقش جهان با توجه به ضخامت آبرفت دانه ریز این مناطق، ۴۶ سانتی‌متر نشست در انتظار است و پس از آن به حالت پایداری خواهد رسید. در این زمان نشست‌ها کمتر یا به صفر خواهد رسید، اما با این تفاوت که ما با یک آبرفت بسیار متراکم روبه‌رو هستیم که دیگر قدرت آبگیری را از دست داده است که اصطلاحا می‌گویند مرگ آبخوان فرا رسیده است؛ اتفاقی که در دشت مهیار رخ داده است!

بیشتر بخوانید: واکنش زاکانی به فساد ۲۰ هزار میلیاردی در شهرداری

سال ۹۸ سازمان زمین‌شناسی کشور اقدام به پایش دشت‌های استان اصفهان برای انجام مطالعات فرونشست و تهیه اطلس فرونشست زمین در این دشت‌ها کرد. سال ۹۵ سازمان زمین‌شناسی اعلام کرد که دو هزار و سیصد کیلومتر از دشت‌های استان در خطر فرونشست زمین است و این رقم بعد از پایش‌های سال‌های ۹۸ و ۹۹ در حدود ۱۰ هزار کیلومترمربع اعلام شد به این معنا که استان اصفهان رکورددار بیشترین مساحت درگیر با فرونشست زمین است.
‌از سوی دیگر کل مصرف آب شرب در اصفهان، حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال است و در حال حاضر اصفهان کمترین سرانه مصرف آب شرب به ازای هر نفر؛ کمتر از ۱۵۶ لیتر را دارد، در حالی که متوسط مصرف کشور ۲۰۰ لیتر بر ثانیه است.
در همین ارتباط «مجید مختاری»، سخنگوی شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان به «اعتماد» می‌گوید: موضوع فرونشست در اصفهان و به خصوص شمال اصفهان پدیده‌ای طبیعی است که در چند سال گذشته به دلیل استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و تغییر شرایط اقلیمی تشدید شده است و این نوسانات باعث شده که زمین در جا‌های مختلف حرکت‌هایی داشته باشد، این حرکت‌ها به صورت یکنواخت و غیریکنواخت اتفاق می‌افتد و جا‌هایی که به صورت غیریکنواخت فرونشست ایجاد می‌شود سازه‌های آبفا که به صورت سازه‌های مدفون و لوله‌ای هستند، حرکت می‌کنند و موجب باز شدن اتصالات شده و نشت ایجاد می‌شود.

نشتی فاضلاب و وارد شدن فاضلاب به محیط اطرافش باعث ایجاد شستن محیط اطراف (آب شستگی) می‌شود و کم‌کم اطراف لوله به واسطه فرونشست اولیه تخلیه می‌شود که نمونه آن ایجاد فروچاله در اتوبان شهید آقابابایی بود.
او اضافه می‌کند: در استان حدود ۸ هزار و ۹۰۰ کیلومتر شبکه فاضلاب داریم. در شهر اصفهان نزدیک به ۴ هزار کیلومتر شبکه فاضلاب وجود دارد که از این ۴ هزار کیلومتر، حدود ۳۰۰ کیلومتر آن نیازمند بازسازی و اصلاح است که با استفاده از دوربین و تجهیزات CCTV شناسایی شده است. از این ۳۰۰ کیلومتر، ۳۰ کیلومتر در اولویت بازسازی و اصلاح قرار دارد و به گونه‌ای است که در صورت عدم اقدام به موقع، احتمال خطر و فروریزش وجود دارد. برای ۳۰ کیلومتر شبکه نیازمند اصلاح فوری که تمام نقاط آن مشخص شده حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است. مختاری با اشاره به اینکه عامل اصلی فرونشست تخلیه آب از داخل آبخوان است، تاکید می‌کند: هر عاملی که بتواند تخلیه آبخوان را کمتر کند، می‌تواند تاثیر بسزایی در جلوگیری از فرونشست زمین داشته باشد. در مناطقی در شمال شهر اصفهان عمق آب‌های زیرزمینی از ۳۰ متر به ۱۸۰ متر رسیده است.

او اضافه می‌کند: صرفه‌جویی در مصرف آب خانگی می‌تواند موثر باشد همچنین در کشاورزی و صنعت مدیریت مصرف بهینه آب می‌تواند تاثیر زیادی داشته باشد. سرانه مصرف آب در بخش مسکونی در اصفهان کمتر از ۱۷۰ لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز است و از نظر مصرف بهینه آب جزو ۵ استان کم مصرف کشور هستیم. ولی نسبت به کشور‌های دیگر، همچنان این عدد بالاست و با توجه به شرایط خشکسالی رعایت شیوه‌های صحیح مصرف آب در استان ضروری است.

اما تقاضای مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان از وزارت نیرو جدی است. «منصور شیشه‌فروش» به «اعتماد» می‌گوید: تامین اعتبارات مورد نیاز استان اصفهان برای اجرای طرح‌های تعادل‌بخشی منابع آب، اجرای طرح‌های تامین آب و احیای زاینده‌رود، بررسی موضوع فرونشست زمین در جلسات شورای عالی آب، کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی با تدوین برنامه‌های حمایتی و اجرایی ملی برای کاهش خطر و پیشگیری از تشدید آثار این پدیده در استان اصفهان باید در سطح ملی با جدیت دنبال شود؛ چراکه در دشت‌های اصفهان -برخوار، مهیار، دامنه، کاشان، گلپایگان، نجف‌آباد، اردستان، شهرضا، فلاورجان و بادرود اثرات فرونشست زمین ناشی از تخلیه آب‌های زیر‌زمینی آشکار شده و باعث بروز خسارت به بخشی از اراضی کشاورزی، راه‌ها، مدارس و اماکن مسکونی شده است.

همچنین «کوروش شیرانی»، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور در این باره به «اعتماد» می‌گوید: بحث صرفه‌جویی موضوع فرعی است، آنچه اهمیت دارد کاهش فشار برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی است. مدیریت مصرف بهینه آب خصوصا در بخش کشاورزی، توجه به ارزش سود به هزینه بسیاری از محصولات کشاورزی در ارتباط با مصرف آب، شاید بهتر باشد که آن محصول وارد شود و از مصرف آب برای تولید آن محصول انصراف داد.

البته این در صورتی است که داستان صرفه‌جویی را فقط از اصفهانی‌ها انتظار نداشته باشیم رعایت شود، بلکه برداشت‌های بی‌رویه و غیرقابل صرفه‌جویی در بالادست حوضه آبخیز زاینده‌رود واقع در استان چهارمحال و بختیاری نیز به شدت لازم است، رعایت شود. ضمن اینکه در بالادست حوضه آبخیز زاینده‌رود اصولا شرایط محیطی از جمله شرایط عمق خاک، شیب زمین، اقلیم و ... برای کشاورزی و مصرف بهینه آب اصلا مهیا نیست و حتی باعث فرسایش خاک، تخریب عرصه‌های منایع طبیعی و محیط زیست می‌شود.

او اضافه می‌کند: آبرفت دشت اصفهان خصوصا در منطقه شهری به شدت تحت تاثیر تغذیه یا تخلیه سفره آب زیرزمینی این آبرفت بر اثر جریان آب در رودخانه زاینده‌رود است، لذا راه‌حل اصلی کنترل و کند کردن فرونشست به ویژه در محدوده شهری اصفهان برقراری جریان دایمی رودخانه در حوضه از سراب (سرچشمه‌های زاینده‌رود در چلگرد) تا پایاب (تالاب گاوخونی) خواهد بود، لذا مهم‌ترین مطالبه مردم از دولت و وزارت نیرو مدیریت یکپارچه آب در حوضه زاینده‌رود برای تمامی ساکنین این حوضه آبخیز است، لازم به ذکر است حوضه آبخیز زاینده‌رود در حدود ٤ میلیون هکتار وسعت دارد که جمعیتی حدود ٧ میلیون به آن وابسته است.

در حال حاضر حجم تقریبی آب باقیمانده در آبخوان دشت اصفهان- برخوار حدود ۴.۵ میلیارد مترمکعب و میزان مصرف آب سالانه ۳۱۱ تا ۵۱۲ میلیون مترمکعب است و اگر آبخوان تغذیه نشود، اصفهان با ۶ هزار بنای تاریخی به نابودی نزدیک خواهد شد.

بیلان آب حوضه زاینده‌رود حداقل از دو دهه پیش، منفی بوده و هست. پدیده‌ای که نمود عینی آن خشک شدن کامل تالاب بین‌المللی گاوخونی و ۷۰ درصد از اصلی‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران است و حالا دیگر وضعیت به گونه‌ای است که هیچ فرصتی برای تکرار اشتباهات گذشته وجود ندارد. دولت نه تنها نباید اجازه بارگذاری‌های جدید در حوضه زاینده‌رود حتی برای مصرف شرب بدهد، بلکه باید تا می‌تواند از فشار بارگذاری‌های گذشته کم کند. برای کنترل سرعت دیوانه‌وار فرونشست به داخل شهر باید برداشت‌های آب از آبخوان به حداقل برسد و در عوض تغذیه آبخوان چند برابر شود که اصلی‌ترین منبع تغذیه‌کننده آبخوان دشت اصفهان-برخوار، حفظ جریان دایمی زاینده‌رود از سراب تا پایاب است؛ بدون هرگونه تعرضی!