ایران در تماشای رقیب گازی؛ وقتی تحریم‌ها سرنوشت متفاوتی برای دو کشور گازی ساخت

‌

اقتصاد۲۴- گنبد شمالی و پارس جنوبی نام دو سوی بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است که بین ایران و قطر مشترک است و حالا سرنوشتی کاملا متفاوت نسبت به یکدیگر پیدا کرده‌اند. گنبد شمالی این روز‌ها پادشاه بازار گاز جهان است و محل رقابت غول‌های نفت و گاز دنیا و پارس جنوبی متروکه و مستهلک مانده است. چین در کمتر از یک سال دو قرارداد خیره‌کننده گاز با قطر بسته است؛ اولی به ارزش ۶۰ میلیارد دلار و دومی قراردادی ۲۷‌ساله که بناست سالانه چهار میلیون تن گاز مایع مورد نیاز دومین اقتصاد جهان را تأمین کند؛ اما این تنها اقبال گنبد شمالی قطر نیست و در مدت حدود یک سال قرارداد‌های مهمی در زمینه سرمایه‌گذاری مشترک با دو شرکت فرانسوی توتال و تکنیپ، همچنین شرکت آمریکایی کونوکو فیلیپس و شرکت هلندی‌- بریتانیایی شل بسته است و چندین قرارداد پیمانکاری دیگر با غول‌های انرژی جهان امضا کرده است. به‌علاوه اینکه قرارداد‌های بزرگی برای تأمین گاز بنگلادش و آلمان بسته و حتی مشتریان کوچک‌تر مانند پاکستان هم از بازار گرم گنبد شمالی غافل نمانده‌اند. در مقابل نگرانی‌ها درباره افت فشار پارس جنوبی شدت گرفته است. بر‌اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۱۴۲۰ احتمالا میزان کل عرضه گاز طبیعی به ۸۹۸.۷ میلیون مترمکعب در روز برسد؛ این در حالی است که میزان مصرف همه بخش‌ها برابر با ۱۴۱۰.۸ خواهد بود، در نتیجه روزانه ۵۱۲ میلیون مترمکعبی کمبود گاز در بازار داخلی ایران رخ می‌دهد.

دومین قرارداد بزرگ گازی بین چین و قطر

چین دومین قرارداد بزرگ گازی با قطر را امضا کرد. شرکت قطر انرژی و شرکت ملی نفت چین CNPC یک قرارداد ۲۷‌ساله تأمین گاز طبیعی مایع شده LNG امضا کردند. به گزارش رویترز، قطر انرژی و CNPC سه‌شنبه، ۳۰ خرداد سال جاری قراردادی ۲۷‌ساله امضا کردند که براساس‌آن چین سالانه چهار میلیون تن LNG از قطر می‌خرد.
این دومین قرارداد بزرگ تأمین گاز قطر با یک شرکت دولتی چین است که در کمتر از یک سال گذشته امضا می‌شود. پیش‌از‌این شرکت سینوپک چین به منظور خرید سالانه چهار میلیون تن LNG با شرکت قطر انرژی قراردادی ۲۷‌ساله امضا کرده بود. سعد الکعبی، وزیر انرژی قطر و مدیرعامل قطر انرژی در آیین امضای این قرارداد گفته است: «CNPC در پروژه تولید LNG و توسعه شرق گنبد شمالی قطر سهام‌دار می‌شود. این سهم معادل پنج درصد از یک ردیف تولید LNG با ظرفیت تولید سالانه هشت میلیون تن است. شرکت سینوپک هم پنج درصد از یک ردیف تولید LNG با ظرفیت هشت میلیون تن در سال را به دست آورد».

او همچنین تأکید کرده است که «قطر در‌حال امضای دو قرارداد است که روابط سازنده ما را با یکی از مهم‌ترین بازار‌های گاز در جهان و بازار کلیدی محصولات قطر انرژی توسعه می‌دهد». حالا در شرایطی چینی‌ها دومین قرارداد بزرگ گاز را با قطر امضا کرده‌اند که اواخر زمستان سال گذشته وب‌سایت خبری وابسته به وزارت نفت به‌صورت تلویحی خبر داد که سینوپک از میدان نفتی یادآوران خارج شده است. شانا به نقل از مجتبی مرادی، مجری طرح توسعه میدان نفتی یادآوران نوشته بود که پس از حدود شش سال توقف فعالیت‌های توسعه‌ای این میدان، عملیات اجرائی طرح افزایش تولید میدان یادآوران در نیمه نخست سال ۱۴۰۲ با سرمایه‌گذاری داخلی انجام خواهد شد.

به جز این در آذر سال گذشته و زمانی که چین اولین قرارداد بزرگ گازی خود را با ارزش ۶۰ میلیارد دلار با قطر بسته بود، اتاق بازرگانی ایران با اشاره به سند همکاری‌های ۲۵‌ساله ایران و چین گزارش داد که چین در‌حالی قرارداد گازی ۲۷‌ساله با قطر امضا کرده که جای خالی ایران در تأمین گاز چین و با وجود توافق ۲۵‌ساله دو کشور محسوس است. اتاق بازرگانی همچنین توضیح داده بود که قرارداد گازی چین و قطر طولانی‌ترین قرارداد تأمین LNG چین و یکی از بزرگ‌ترین‌ها از نظر حجمی است که چین تاکنون امضا کرده است.

نکته دیگر اینکه چین نه‌تن‌ها در بخش انرژی کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس را ترجیح داده؛ بلکه اصولا از سرمایه‌گذاری در تمام بخش‌های اقتصاد تقریبا روی برگردانده است و براساس اعلام سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران (در چند ماه پیش)، سرمایه‌گذاری چین در ایران کمتر از سرمایه‌گذاری افغانستان در ایران است.

رقابت غول‌های نفت و گاز در گنبد شمالی

آن سوی ماجرا یعنی قطر هم حالا دیگر نه‌تن‌ها شریک برنده میدان مشترک گازی با ایران است؛ بلکه قطر این روز‌ها به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز جهان شناخته می‌شود و با شروع جنگ روسیه و اوکراین، به‌عنوان جایگزین مهم روسیه در بازار گاز اروپا مطرح شده و رقابت‌های جهانی برای جلب نظر این صادرکننده بزرگ بالا گرفته است؛ تا آنجا که جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا برای تنظیم بازار گاز جهان پس از تحریم روسیه، شخصا با قطر وارد گفتگو شد.

با‌این‌حال همچنان آسیا به‌عنوان مشتریان قدیمی قطر، دست بالا را در بین مشتریان گاز این کشور دارد و آسیا، با تمایل به قرارداد‌های خرید و فروش بلندمدت، در خرید LNG از طرح توسعه شرق گنبد شمالی قطر که قرار است ظرفیت تولید LNG این کشور حاشیه خلیج فارس را تا سال ۲۰۲۷ میلادی از ۷۷ میلیون تن به ۱۲۶ میلیون تن برساند، از اروپا پیشی گرفته است. قرارداد روز سه‌شنبه سومین معامله قطر انرژی برای تأمین LNG از محل توسعه شرق گنبد شمالی با یک خریدار آسیایی است و بنا به گفته وزیر انرژی قطر دیگر خریداران آسیایی هم در‌حال مذاکره برای خرید سهام در توسعه این میدان هستند. قطر انرژی در اوایل سال جاری میلادی پنج قرارداد برای توسعه شرق میدان شمالی امضا کرد که نخستین و بزرگ‌تر از طرح دو‌مرحله‌ای توسعه میدان شمالی با شش ردیف پالایشی برای تولید LNG است، به‌طوری‌که ظرفیت تولید LNG قطر را از رقم کنونی سالانه ۷۷ میلیون تن به ۱۲۶ میلیون تن در سال ۲۰۲۷ می‌رساند. قطر انرژی برای مرحله دوم توسعه شرق میدان شمالی هم قرارداد‌هایی را با سه شریک خارجی امضا کرده است؛ بنابراین قطر نه‌فقط با چین بلکه میزبان قرارداد‌های متعدد و بزرگ گاز با سایر کشور‌ها شده است. کمتر از یک ماه پیش و در ۱۱ خرداد امسال قطر انرژی خبر داد که قرارداد بلندمدت صادرات گاز قطر به بنگلادش امضا شده است.

بیشتر بخوانید: چشم انداز گسترش روابط ایران و عربستان/ تحریم‌های آمریکا سد راه سرمایه گذاری اعراب در ایران است

بر اساس این قرارداد صادرات گاز به بنگلادش از محل توسعه فاز جدید میدان مشترک «گنبد شمالی» با ایران (پارس جنوبی) انجام می‌شود. سعد الکعبی، مدیرکل شرکت «قطر انرژی» در مراسم امضای این قرارداد ۱۵‌ساله گفت که از سال ۲۰۲۶ سالانه ۱.۸ میلیون تن (تقریبا سالانه ۲.۵ میلیارد متر‌مکعب) گاز مایع تحویل شرکت «پتروبنگلا» خواهد شد. قرارداد جدید صادرات گاز مایع قطر به بنگلادش در شرایطی بسته شد که این کشور سال ۲۰۱۷ هم قرارداد ۲۰‌ساله مشابهی با بنگلادش امضا کرده بود و سالانه ۳.۵ میلیون تن LNG تحویل این کشور می‌دهد. در ۲۶ اردیبهشت سال جاری قطر از امضای یک قرارداد بزرگ دیگر در بخش گاز خبر داد که بر مبنای آن فرانسوی‌ها یک قرارداد ۱۰ میلیارد‌دلاری برای توسعه میدان گازی قطر که مشترک با ایران است، بستند.

وب‌سایت اطلاع‌رسانی قطر انرژی خبر داده بود که قرارداد ۱۰‌میلیارد‌دلاری با شرکت تکنیپ، برای سرمایه‌گذاری مشترک در توسعه میدان گازی گنبد شمالی امضا شده و این قرارداد شامل ساخت دو کارخانه مایع‌سازی گاز LNG با ظرفیت سالانه ۱۶ میلیون تن (تقریبا معادل ۲۱ میلیارد متر مکعب) است و پروژه‌های جانبی دیگری به‌ویژه در زمینه محیط زیست را هم شامل می‌شود. پاییز سال گذشته هم اخبار متعددی از قرارداد‌های بزرگ قطر در حوزه انرژی رسانه‌ای شد. در نیمه آذر سال گذشته قطر از جزئیات یک قرارداد بلندمدت صادرات گاز به آلمان خبر داد.

طبق این قرارداد ۱۵‌ساله قطر برنامه دارد از آغاز ۲۰۲۶ صادرات گاز به آلمان را شروع کند. بلومبرگ به نقل از سعد الکعبی، وزیر انرژی قطر نوشته که «این یک توافق تاریخی است». بر‌اساس این گزارش بخش انرژی قطر که از سوی دولت اداره می‌شود و شرکت کونوکو فیلیپس با امضای توافقی، از سال ۲۰۲۶ روزانه دو تن گاز طبیعی مایع به آلمان صادر خواهد کرد. هرچند این قرارداد فقط شش درصد از گاز وارداتی روسیه به آلمان در سال ۲۰۲۱ را جبران می‌کند؛ اما امضای این توافق، منحصر‌به‌فرد ارزیابی شده است؛ چرا‌که نشان می‌دهد آلمان نگاه منفی خود را به قرارداد‌های طولانی تعدیل کرده و این مقدمه‌ای برای همکاری گسترده قطر و آلمان در زمینه گاز خواهد بود.

طبق گفته وزیر انرژی قطر، این کشور در‌حال مذاکره با مشتری‌های آلمانی جهت محموله مضاعف است. سعد الکعبی همچنین پیش‌تر گفته بود قطر در‌حال مذاکره با شرکت‌های یونیپر و RWA برای عقد قرارداد‌های بلندمدت فروش گاز طبیعی مایع است. بر اساس این گزارش، گاز صادراتی توسط فعالیت مشترک با شرکت کونوکو فیلیپس تأمین شده و به پایانه بارگیری برونزبوتل ارسال می‌شود که البته فعلا در حال ساخت است.

پنج مجتمعی که دولت آلمان برای واردات گاز تدارک دیده است، تا ۱۰، ۱۵ سال آینده ۶. ۷ میلیارد دلار هزینه خواهند داشت. همچنین مجتمع‌های خصوصی هم به کار گرفته می‌شوند. طبق برآورد‌های دولت، زمانی که مجتمع‌ها آماده بهره‌برداری باشند، می‌توانند یک‌سوم گاز آلمان را پوشش دهند.

به کمی عقب‌تر که برگردیم، نزدیک به یک سال پیش، در ۲۳ خرداد سال گذشته، قطر خبر داده بود یک قرارداد ۳۲‌ساله دیگر بین این کشور و فرانسه برای توسعه میدان گازی مشترک با ایران امضا کرده است. بر اساس این گزارش، قطر شرکت توتال فرانسه را به‌عنوان اولین شریک خارجی برای توسعه میدان گازی گنبد شمالی انتخاب کرده و این قرارداد میان قطر و توتال به مدت ۳۲ سال یعنی تا سال ۲۰۵۴ میلادی ادامه خواهد داشت. هدف قطر از این طرح توسعه، افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی مایع‌شده LNG از ۷۷ میلیون تن سالانه فعلی به سالانه ۱۲۶ میلیون تن تا سال ۲۰۲۷ اعلام شده است.

این طرح توسعه شامل بخش شرقی میدان گازی است و باعث افزایش ۶۰‌درصدی برداشت و افزایش تولید گاز قطر در سال ۲۰۲۷ می‌شود. سعد بن شریده الکعبی وزیر انرژی قطر و مدیرعامل شرکت قطر للطاقه یا قطر انرژی، در کنفرانس خبری این قرارداد اعلام کردند قطر سرمایه مورد‌نیاز برای افزایش ۶۰‌درصدی تولید گاز تا سال ۲۰۲۷ را بیش از ۲۸ میلیارد دلار برآورد کرده و قرار است تولید گاز در این طرح توسعه از سال ۲۰۲۶ آغاز شود و مراحل مختلف بر اساس برنامه‌ریزی از پیش اعلام‌شده اجرائی می‌شود. در این طرح توسعه شش ایستگاه مایع‌سازی گاز طبیعی برنامه‌ریزی شده است.

همچنین بر اساس اعلام شرکت توتال فرانسه، این غول فرانسوی سهم ۲۵.۶‌درصدی در طرح توسعه قطر در میدان گازی گنبد شمالی خواهد داشت.

مقامات قطری اعلام کرده‌اند که شرکت‌های نفتی زیادی طرح‌های پیشنهادی خود را برای مشارکت در توسعه میدان گازی گنبد شمالی ارسال کرده بودند، اما قطر بعد از بررسی، در نخستین گام، توتال انرژی را انتخاب کرده است. آن‌ها همچنین توضیح داده‌اند که این بررسی از سال ۲۰۱۹ شروع شده بود و قرار است نام دیگر شرکای خارجی قطر برای این طرح توسعه به‌زودی اعلام شود، اما بزرگ‌ترین سهم از آن توتال است و توتال شریک بزرگ‌تر خواهد بود.

پاتریک پویان، مدیرعامل شرکت توتال انرژی نیز به خبرنگاران گفت توافق شراکت با قطر در جبران خروج این شرکت از روسیه بعد از حمله به اوکراین سهم خواهد داشت.

برخی غول‌های انرژی جهان شامل شرکت‌های اکسون‌موبیل، شل و کنکوفیلیپس کاندیدا‌های شراکت با قطر برای این طرح توسعه هستند. قطر ابتدا می‌خواست خود به تنهایی تأمین مالی این طرح را بر عهده بگیرد، اما سپس به سمت شرکای خارجی رفت. قطر که بنا دارد تا سال ۲۰۲۷ تولید گاز خود را به بیشتر از ۱.۵ برابر تولید فعلی برساند، برای توسعه گنبد شمالی در حدود یک سال قرارداد‌های مهمی در زمینه سرمایه‌گذاری مشترک با دو شرکت فرانسوی توتال و تکنیپ، همچنین شرکت آمریکایی کونوکو فیلیپس و شرکت هلندی‌-بریتانیایی شل بسته و چندین قرارداد پیمانکاری دیگر با غول‌های انرژی جهان امضا کرده است.

پارس جنوبی در سکوت

در این سوی گنبد شمالی، یعنی پارس جنوبی، اما در غیاب سرمایه‌گذاری خارجی و فناوری به‌روز جهان گوشه‌گیر شده است. پارس جنوبی که حالا نقش عمده آن تأمین حدود ۷۰ درصد گاز مورد نیاز بازار داخلی است، چنان از سمت قطری خود یعنی گنبد شمالی جا مانده است که تأمین گاز برای بازار داخل کشور هم دچار مشکل شده و در زمستان شمار زیادی از مدارس و ادارات کشور برای جلوگیری از قطع گاز منازل مسکونی تعطیل شدند و البته سال‌هاست که گاز صنایع کشور جیره‌بندی می‌شود.

از سال گذشته میلادی پارس جنوبی در ایران وارد نیمه دوم عمر خود شده و در صورت ادامه این وضعیت و در غیاب سرمایه‌گذاری مناسب برای توسعه پروژه‌های فشارافزایی، مانند نصب سکو‌های ۲۰‌هزار‌تنی که ۱۵ برابر بزرگ‌تر از سکو‌های فعلی است و کمپرسور‌های عظیم، هر سال ۱۰ میلیارد متر‌مکعب از تولید پارس جنوبی کاسته می‌شود و به‌این‌ترتیب تا سال ۲۰۲۷ و تکمیل توسعه بخش قطری میدان، تولید سالانه گاز ایران از این میدان مشترک، ۵۰ میلیارد متر‌مکعب افت خواهد داشت و تولید قطر بیش از ۶۵ میلیارد متر‌مکعب افزایش خواهد داشت. قطر سال‌ها پیش پروژه فشارافزایی میدان را با کمک شرکت‌های غربی به اتمام رسانده و اکنون به دنبال افزایش تولید خود تا حدود ۱.۵ برابر رقم کنونی است.

نرسی قربان، کارشناس انرژی، به «شرق» می‌گوید که افزایش بهره‌برداری قطر از میدان مشترک گازی باعث افت بیشتر فشار در سمت ایران می‌شود. این در حالی است که ایران همین حالا هم با معضل استهلاک چاه‌های گاز و افت فشار آن‌ها مواجه است و برای رفع این مشکل نیاز به سرمایه درخور توجه و تکنولوژی دارد. او با اشاره به اینکه بدون رفع تحریم امکان نجات پارس جنوبی وجود ندارد، تأکید می‌کند: «تکنولوژی مورد نیاز فشارافزایی تنها در انحصار چند شرکت انگشت‌شمار غربی، خصوصا شرکت توتال فرانسه است که اتفاقا در پروژه فشارافزایی بخش قطری میدان گازی مشترک سهم چشمگیری دارد».
با‌این‌حال، تحریم سنگین با دومین مالک ذخایر گازی جهان چنان کرده که این روز‌ها بزرگ‌ترین دغدغه‌اش آن است که واردکننده گاز نشود.