جولان عربستان در میدان گازی آرش پس از تاخت و تاز قطری‌ها در پارس جنوبی/ اعراب در حال بلع انرژی منطقه و مسئولان ایرانی در خواب

اقتصاد۲۴- میرا قربانی فر - میدان گازی آرش، حالا نامی است که برای متخصصان حوزه نفت و گاز و حتی شاید بخشی از افکار عمومی ایرانیان همچون نام میدان گازی پارس جنوبی، در حال تکرار است.

مساله اختلافات بین ایران و کویت و عربستان بر سر مدل استفاده از میدان گازی آرش هر چقدر که باعث گسترش عنوان این میدان گازی ارزشمند در کشور شد حالا خبر استفاده و برداشت عربستان از این میدان گازی بار دیگر خبر‌های مربوط به این خبر را به صدر خبر‌ها آورده است.

ورود عربستان به میدان گازی آرش

رییس هیأت مدیره انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران اخیرا گفته است: عربستان به میدان آرش ورود کرده، ما هم ساکت نشسته‌ایم، به طوری که به نظر می‌رسد میادین مشترک را به همسایگان واگذار کرده‌ایم.

به گزارش اقتصاد۲۴ ، هدایت‌الله خادمی درباره همکاری گازی ایران و عربستان در حوزه میادین مشترک نیز خبر داد: آنچه تاکنون مشخص شده عربستان رقیب نفتی ما است و از زمانی که اوپک تشکیل شد همواره رقیب ما بوده است. در برهه‌ای ما همه‌کاره اوپک بودیم اکنون این مسئولیت به لحاظ سیاسی و مدیریتی و همچنین تصمیم‌گیری در زمینه قیمت به عربستان رسیده، همچنین به لحاظ میزان تولید از مخازن نیز عربستان گوی سبقت را از ما ربوده است.

وی در ادامه نیز افزود: از سوی دیگر ما میادین مختلفی از جمله فرزاد B و A، آرش و فروزان را با عربستان مشترک هستیم. این کشور به طور جدی توسعه داده و برداشت داشته است، اما با وجودی که اولین چاه‌های اکتشافی را هم ما حفر کردیم امروز عربستان برداشت بیشتری دارد و ما کاری نکرده‌ایم، مثلا در فرزاد A ، عربستان برداشت با برنامه‌ای را پیش می‌برد و ایران کاری نکرده، در فرزاد B ما یک دکل حفاری مستقر کرده بودیم، اما اکنون این دکل بیکار شده و به پهنه سرزمینی برگشته است. عربستان تعداد بسیار زیادی دکل دریایی در این منطقه مستقر کرده است، در گذشته چند دستگاه دکل شرکت آبان در ایران کار می‌کرد، اما متوقف شد، اکنون عربستان اکثر دستگاه‌های دریایی شرکت آبان را خریداری کرده و در میادین مشترک با ما مستقر کرده و تقریبا در حال تخلیه میادین است.

میدانی که ایرانی‌ها کشفش کردند و سهمی نبردند

مساله‌ای که رییس هیأت مدیره انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران به آن اشاره می‌کند مربوط به اکتشاف این میدان گازی حدود ۵۵ سال پیش است. ایران در سال ۱۳۴۶ (۱۹۶۷) با مشارکت شرکت نفتی ژاپنی «ای ـ او ـ سی»، میدان آرش را که در آن نفت و گاز بود، کشف کرده است و در سال ۲۰۱۳ نیز شروع به برداشت از این میدان گازی می‌کند.

بیشتر بخوانید: دیپلماسی حیاتی حول محور میدان گازی آرش/ میدان گازی آرش تنش تازه یا عامل همگرایی ایران و عربستان و کویت؟

میدان گاز و نفت آرش- الدوره برای سال‌ها بین دو کشور ایران و کویت مشترک شناخته می‌شد، که در سمت ایران با نام «آرش» و در سمت کویت با نام «الدوره» خوانده می‌شود. این میدان گازی از میادین مشترک ایران، با کشور‌های کویت و عربستان است و ذخیره درجای گاز میدان آرش ۲۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت درجای این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود که ۴۰ درصد آن در ساختار‌های زمین‌شناسی و آب و خاک ایران قرار گرفته است.

این میدان در جنوب غربی جزیره خارک و در جنوب میدان نفتی فراساحلی ابوذر (اردشیر سابق) و در آب‌های مرزی بین ایران و منطقه سابقاً بی طرف میان کویت و عربستان قرار دارد.

خطر تخلیه میادین آرش و فرزاد A و B

اما نکته مهمی که خادمی به آن اشاره می‌کند مساله تخلیه این میدان است که حتی اهمیت برداشت را برای ایران از بین می‌برد.

خادمی تاکید کرده است: «اگر ما امسال برداشت از میادین آرش و فرزاد A و B را شروع نکنیم دیگر قابل برداشت نیستند، چون از نظر اقتصادی فایده‌ای ندارد چراکه عربستان و کشور‌های همسایه در حال تخلیه کردن گاز این میدان هستند، بنابراین عربستان رقیبی است که دست ما را خوانده است و متاسفانه با ندانم‌کاری ما توانسته از میادین مشترک با ما بیشترین استفاده را کند. اکنون اگر هم ما مشارکت کنیم بازهم نمی‌توانیم منویات توسعه‌ای و برداشت را در این میادین جامه عمل بپوشانیم. در میدان فرزاد B و A برخی مطالعات توسط شرکت هندی انجام شده بود، ولی فعلا کاری نکرده‌ایم، در میادین مشترک تنها می‌توانیم ادعا کنیم زمان اصلاحات پروژه اجرا شده و بعد از آن اتفاق خاصی نیفتاده است و بعد از آن برنامه خاصی نداشته‌ایم.»

در واقع مساله اختلافات بر میدان گازی آرش تنها بخشی از ماجرای حذف ایران از این میدان گازی است که ۴۰ در صد آن در آب‌های ایران قرار دارد. مساله دیگر را باید بحران سرمایه گذاری در حوزه نفت و گاز در ایران دانست، بحرانی که نتیجه آن از دست رفتن امکان سرمایه گذاری در پارس جنوبی و حالا تخلیه میدان گازی آرش توسط عربستان است.

میدانی که ۴۰ درصدش در خاک ایران است

کما اینکه طبق مرز تعریف شده، حدود ۴۰ درصد ساختمان نفتی و گازی موجود میدان آرش در آب‌های ایران قرار دارد. سال‌ها پیش شرکت ملی نفت ایران به منظور تعیین میزان ذخایر درجای این میدان، یک حلقه چاه اکتشافی (چاه شماره یک آرش) حفر کرد که موقعیت این چاه نزدیک به خط مرزی مورد قبول کشورمان است. طی ۱۰ سال گذشته کشور کویت با مستمسک قرار دادن نتایج لرزه نگاری انجام شده توسط شرکت شل برای این کشور، به تعریف خط مرزی جدید اقدام کرد که بر اساس این مرز، کل ساختمان میدان آرش در بخش عربی میدان قرار دارد، اما این مرز هیچ گاه مورد پذیرش کشورمان قرار نگرفته است.

به گزارش اقتصاد۲۴ ، این اقدام طرف‌های عربی باعث اعتراض ایران شد و خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه این توافق را مخالف مذاکرات گذشته و غیرقانونی خواند. او همچنین تاکید کرد که ایران حق بهره برداری از میدان گازی آرش را برای خود محفوظ می‌داند. همچنین احمد اسدزاده، معاون وزیر نفت نیز گفت که ایران بهره برداری از این میدان را مورد مطالعه قرار داده و حتی بدون تعیین مرز‌ها نیز می‌توان آن را به صورت مشترک توسعه داد.

بیش از دو دهه اختلاف بر سر میدان گازی آرش

در تیر ماه ۱۳۷۹ بیژن زنگنه، وزیر نفت وقت ایران، گفت که میدان فراساحلی آرش در مالکیت ایران است، ولی مقام‌های کویتی قائل به مشترک بودن این حوزه بین ایران و کویت‌اند. در همان زمان مقام‌های دو کشور اعلام کردند که هیچ گونه اختلافی بین ایران و کویت در این زمینه وجود ندارد و در دیدار شیخ سعود ناصر الصباح، وزیر نفت کویت، از ایران در اوایل مرداد ۱۳۷۹، وزیران نفت دو کشور وجود هر گونه اختلاف در مورد تعیین مرز دریایی دو کشور را رد کردند.

به فاصله یک دهه بعد و در حالی که اختلافات به جدیت هم چنان ادامه داشت و حین سفر امیر کویت به کشورمان در سال ١٣٩٣، معاونت امور بین الملل وزارت نفت با همکاری کارشناسان مربوط به تعریف سناریو‌های مختلف مرزی جهت امضای تفاهم نامه فی ما بین رئیس جمهوری کشورمان و امیر کویت اقدام کرد.

این در حالی بود که عملیات ساخت جکت آرش نیز در شرف اتمام بود و این سازه آماده نصب در موقعیت تعیین شده بود، اما پس از سفر امیر کویت، به شکل ناگهانی کلیه فعالیت‌های این میدان به حالت تعلیق در آمد و در سکوت خبری جکت (پایه) ساخته شده برای این میدان نیز تغییر کاربری داده و برای نصب در یک میدان دیگر آماده شد.

بالاخره، اما کویت و عربستان ۵ مرداد ماه سال ۱۳۹۵ با تسلیم یک شکایت نامه علیه ایران به سازمان ملل، تهران را به نقض حریم دریایی خود متهم کردند. بر پایه این شکایت نامه شناور‌های نظامی ایران با تردّد غیر قانونی و مکرّر به آب‌های مرزی کویت و عربستان، حاکمیت این دو کشور و صلح و امنیت منطقه را زیر پا گذاشته‌اند. در بخشی از این شکایت نامه ایران در دو مورد به نقض حاکمیت عربستان و کویت متهم شد و عربستان و کویت در شکایت نامه مذکور از ایران خواسته‌اند که برای تعیین مرز‌های دریایی خود با آن‌ها به مذاکره بنشیند.

توافقی که تیر خلاص بود

پس از توافق ۵ فرودین سال ۱۴۰۱ بین عربستان و کویت، بلافاصله ایران به آن واکنش نشان داد. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران، گفت: توافق جدید توسعه میدان مشترک گازی آرش/الدُره، «غیرقانونی» است.
خطیب‌زاده همچنین بر محفوظ بودن حق ایران برای بهره‌برداری از میدان آرش تاکید کرد.

اما همه این تاکید‌ها اکنون در حالی است که برخی از کارشناسان انرژی در ایران بر این باور هستند که مهم این نیست که چند درصد میدان مشترک در خاک کدام کشور قرار گرفته باشد مثلا اگر ۱۰ درصد آن در حوزه حاکمیتی ایران باشد به این معنی نیست که فقط ۱۰ درصد منابع موجود در این میدان متعلق به ایران است.

به گزارش اقتصاد۲۴ ، میدان مشترک به هر اندازه که در خاک یک سرزمین واقع شده باشد آن کشور می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌های مالی و تکنولوژیکی که دارد برای بهره‌برداری اقدام کند. در واقع نه کشور کویت و نه عربستان منتظر ایران نمی‌مانند یا در پی رعایت سهم ۴۰ درصدی ایران نیستند بلکه این توانایی هر کشور در برداشت از میدان است، کما این که در مورد میدان گازی پارس جنوبی، قطر پی در پی برداشت از این میدان مهم گازی را افزایش می‌دهد و ایران به دلیل بحران تحریم‌ها و مشکل جدی در تهیه دکل‌های آبی سهمش برای برداشت از این میدان گازی کاهش پیدا می‌کند.

قرارداد آرامکو و توتال با تمرکز بر حوزه گاز

این همان نکته‌ای است که اهمیت قرارداد دو کنسرن نفتی آرامکو عربستان و توتال انرژی فرانسه به ارزش ۱۱ میلیارد دلار برای احداث یک تأسیسات پتروشیمی تازه را روشن می‌کند. آرامکو عربستان و توتال انرژی فرانسه روز شنبه ۳ تیرماه قرارداد‌هایی را برای آغاز ساخت یک تاسیسات پتروشیمی ۱۱ میلیارد دلاری امضا کردند.

ترکیب این خبر سرمایه گذاری و قرارداد تازه سعودی‌ها با فرانسوی ها، در کنار خبر یک مقام نفتی کشور درباره تخلیه میادین مشترک، از جمله میدان «آرش» دارای اهمیت بیشتر خواهد شد.

این پروژه که طرح آن برای اولین بار در سال ۲۰۱۸ اعلام شد، یک سرمایه‌گذاری حدود ۱۱ میلیارد دلاری است که ۴ میلیارد دلار آن با سرمایه آرامکو و توتال انرژی تامین می‌شود.

این مجتمع پالایشگاه «ساتورپ» عربستان سعودی را قادر می‌سازد تا گاز‌های تولیدی داخلی و نفتا و همچنین اتان و بنزین طبیعی عرضه‌شده توسط آرامکو را به مواد شیمیایی با کیفیت بالا تبدیل کند.

به گفته آرامکو، این مجتمع ظرفیت تولید ۱.۶۵ میلیون تن در سال اتیلن و سایر گاز‌های صنعتی را خواهد داشت.

در واقع تمرکز اصلی این سرمایه گذاری بلندپروازانه آرامکو و توتال بر روی فناوری‌های با زیر ساخت گازی است و این در حالی رخ می‌دهد که اصلی‌ترین میادین گازی عربستان با ایران و کویت مشترک هستند، اما به نظر می‌رسد مسئولان حوزه نفت و انرژی در ایران همان طور که در ابتدا پارس جنوبی را رها کردند تا قطر با ۵ قرارداد پیاپی با شرکت‌های نفتی بزرگ به توسعه نفوذ خود دست بزند، حالا نیز به نوعی عربستان در حال حمله همه جانبه به میادین گازی ایران است و به نظر می‌رسد در ادامه این روند باید منتظر از دست رفتن میادین مشترک دیگر همچون فرزاد A و B نیز باشیم.

تحریم‌ها مقصر هستند نه عربستان و قطر و کویت

برای آن چه که اکنون در این میادین رخ می‌دهد باید بار دیگر به این بخش از سخنان رییس هیأت مدیره انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران دقت کرد که گفت عربستان تعداد بسیار زیادی دکل دریایی در این منطقه مستقر کرده است.

این مسئول خبر داده است که در گذشته چند دستگاه دکل شرکت آبان در ایران کار می‌کرد، اما متوقف شده اند و «اکنون عربستان اکثر دستگاه‌های دریایی شرکت آبان را خریداری کرده و در میادین مشترک با ما مستقر کرده و تقریبا در حال تخلیه میادین است.»

در واقع هر چند که بخش بزرگی از اخبار و گزارش‌ها با تمرکز بر مساله ورود عربستان و تخلیه میادین گازی مشترک توسط این کشور متمرکز است، اما به نظر می‌رسد در حقیقت آنچه در حال تخلیه میادین گازی ایران است، مساله تحریم‌های ایران است.

اینکه از کشور‌هایی که با ایران میادین گازی مشترک دارند انتظار داشته باشیم که دست به برداشت از این میادین نزنند یا برای توسعه آن تلاش نکنند و یا قرارداد‌های تازه با شرکت‌های بزرگ حوزه نفت و انرژی نبندند.

در واقع سخن گفتن از اینکه عربستان در حال تخلیه میادین گازی ایران است یک آدرس اشتباه است. همان طور که سخن گفتن از تخلیه پارس جنوبی توسط قطری‌ها و قرارداد‌های آنان نیز آدرس غلطی است که مسئولان ایرانی از دادن آن خشنود می‌شوند.

بیشتر بخوانید: منابع مالی کشور در روند تحریم‌ها تاراج می‌شود/ کاسبان تحریم در زیر گنبد مقدس شده تحریم بیشترین سود را می‌برند/ FATF را نپذیریم گرفتار سازوکار دلالی خواهیم شد

در واقع هیچ کشوری مسئول حفظ منافع ملی کشور دیگر نیست و مسئولان هر کشوری خودشان مسئول حفظ منافع ملی کشور خود هستند، اما فعلا که به نظر می‌رسد منافع همه کشور‌های همسایه برای مسئولان ایرانی دارای اهمیت است.

به گزارش اقتصاد۲۴ ، آنچه اکنون در حال نابودی فرصت‌های ایران برای بازیگر بودن در حوزه گازی است نه مسئله حضور کشور‌های دیگر در میادین مشترک که بی توجهی به مساله تحریم‌ها و پیوستن به معاهده FATF برای ایران است.

در حالی که تندرو‌ها بار‌ها در مقابل ورود هر نوع شرکت بزرگ نفتی به ایران مقاومت کردند و اقتدارگرایان نیز این فرصت‌ها را تعبیر به خیانت توسط دولت‌ها می‌کردند، حالا در غیاب امکان برداشت و بهره برداری ایران، کشورهای قطر، عربستان و کویت به بازیگران اصلی در حوزه نفت و گاز در منطقه تبدیل شده اند؛ بازیگرانی که اتفاقا زمین بازی آنان، میادین مشترکی است که نه تنها نام ایران بر آنان وجود دارد، بلکه کشف این میادین نیز حتی در دهه ۴۰ و ۵۰ توسط ایرانیان با مشارکت شرکت‌های بزرگ انرژی جهانی انجام شده است.

اما حالا سهم ایرانیان به دلیل مقدس انگاری تحریم‌ها و نعمت دانستن آن از این میادین، یا ناچیز است یا نزدیک به هیچ و در مقابل کشور‌های دیگر حوزه خلیج فارس در حال بستن قرارداد‌های ارزشمند و هنگفت برای توسعه برداشت خود هستند.