گاز ایران رفته و پول برنگشته اما عراق باز هم گاز می‌خواهد!/ ۳ پیشنهاد عراق برای پرداخت بدهی گازی به ایران

اقتصاد۲۴-  «عراق به ایران بدهی گازی ندارد» یا «عراق بدهکار گازی به ایران است و باید پس از پرداخت آن منتظر صدور مجدد گاز باشد!» حالا دیگر یک دوگانه جدی است که هر کدام از طرفین بر طبل اظهارات خود می‌کوبند. اما ماجرای بدهی عراق به ایران چیست؟

به گزارش اقتصاد ۲۴، در حالی که مقامات عراقی می‌گویند ایران صادرات گاز به این کشور را قطع کرده است، تهران قطع گاز را تکذیب و تنها «کاهش صادرات» را تایید کرده است. طی روز‌های گذشته سخنگوی وزارت برق عراق اعلام کرد ایران صادرات گاز به این کشور را قطع کرده است. این در حالی است که خبرگزاری فارس به نقل از یک مقام مسئول در شرکت ملی گاز نوشت که صادرات گاز ایران به عراق قطع نشده، ولی در حجم گاز صادراتی محدودیت‌هایی ایجاد شده است.

میزان بدهی عراق به ایران چقدر است؟

از سوی دیگر گزارش‌ها درباره میزان بدهی گازی عراق به ایران متفاوت است. چندی پیش معاون وزیر نفت بدهی عراق به ایران را ۸ میلیارد دلار اعلام کرده و بانک مرکزی از طلب ۱۰ میلیارد دلاری خبر داده بود. این در حالی است که وزیر خارجه عراق گفته بود ۱۷ میلیارد دلار به ایران بابت دریافت گاز بدهکار هستیم.

حمید حسینی به خبرگزاری بازار گفته که آمار‌های متفاوتی در این خصوص اعلام می‌شود، اما حالا به طور متوسط بین ۱۰ تا ۱۱ میلیارد دلار از عراق طلب داریم. به گفته وی، باید ساز‌و‌کار مشخصی برای پرداخت بدهی تعیین شود که اگر قرار است ایران به جای طلب خود از عراق کالا وارد کند، سختگیری‌ها در این خصوص کاهش می‌یابد.

همچنین حمید حسینی دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در اسفند سال ۱۴۰۱ و در ارتباط با پول‌های بلوکه شده ایران در کشور عراق خبر داده بود که وزارت خارجه عراق به آمریکا اعلام کرده است که حدود ۱۸ میلیارد دلار به ایران بدهکار هستیم. البته رئیس کل بانک مرکزی ایران رقم کمتری را اعلام کرده و رقم ۱۰ میلیارد دلار در گذشته اعلام شده بود.

این شرایط البته در حالی است که این رقم بدهی ابدا ثابت نیست و به دلیل صادرات منظم و روزانه ایران به عراق رقم این بدهی مدام در حال تغییر است. کما اینکه ایران، سالانه ۴ هزار مگابایت برق به عراق صادر می‌کند و بنا بر استدلال بخشی از کارشناسان در این وضعیت نمی‌توان صادرات را به طور کامل متوقف کرد و البته این به معنی صرف نظر کردن از پول خود نیست.

درآمد نجومی عراق بابت فروش نفت و بدهی معلق ایران

از سوی دیگر عراق روزانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار در آمد نفتی دارد که بر اساس قطعنامه سازمان ملل این پول در ابتدا به بانک آمریکایی وارد می‌شود و بانک مرکزی عراق دستور می‌هد تا این پول به بانک‌های عراق سوئیفت شود؛ بخشی از این درآمد نیز به صورت اسکناس تحویل داده می‌شود. اساسا به همین دلیل است که آمریکا بر بازار ارز این کشور نظارت دارد، اما باید توجه داشت که همه فعالیت‌های بانکی عراق از طریق بانک‌ها انجام نمی‌شود و عملا بستن مسیر ورود ارز به ایران بسته نیست.

همچنین تاکنون بار‌ها گفته شده است که دولت عراق، پول برق و گاز ایران را در حساب بانکی به نام شرکت ملی گاز و توانیز واریز می‌کند، اما این به معنی دسترسی ایران به این پول‌ها نیست.

این البته در حالی است که قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه تا سال ۲۰۲۶ است، مذاکرات مقدماتی برای تمدید قرارداد انجام شده و این کشور در حالی متقاضی تمدید قرارداد و حتی درخواست برای گاز بیشتر است که اکنون میلیارد‌ها دلار از پول کشور در وضعیت بن بست بانکی قرار گرفته است.

مشکلی به نام مکانیسم پرداخت

مکانیسم پرداخت بهای گاز صادراتی ایران توسط TBI (بانک تجارت عراق) انجام می‌شود. این مکانیسم طبق توافقی در تیر ماه ۹۸ از سوی بانک مرکزی ایران پذیرفته شد و از جمله اشتباهات بزرگ دولت قبل است. طبق این توافق، عراق بهای گاز ایران را در حساب رسمی شرکت ملی گاز در بانک تجارت عراق پرداخت می‌کند، اما این بانک کاملا تحت دستور سیاست‌های تحریمی آمریکاست.

ظاهرا تاکنون سازوکار تسویه بهای گاز ایران به گونه‌ای بوده که باید مجوز معافیتی از سوی آمریکا صادر می‌شد تا پول انتقال می‌یافت، اما در قرارداد جدید این سازوکار تغییر کرده است؛ بنابراین لازم است پیشنهادی با فرض ماندگاری تحریم‌ها ارائه و توافق شود.

در همین حال روز ۵ تیرماه بود که وزارت برق عراق از واریز طلب ایران بابت صادرات گاز به یک صندوق اعتباری در بانک TBI این کشور خبر داد.

بیشتر بخوانید: آمریکا درباره آزادسازی دارایی‌های ایران در عراق چه گفت؟

احمد موسی العبادی، سخنگوی وزارت برق عراق در این باره به شبکه روسیا الیوم گفت: «وزارت برق تمام بدهی‌های عراق به ایران برای واردات گاز را پرداخت کرده است. این بدهی‌ها در یک صندوق اعتباری به بانک تجارت عراق پرداخت شده است، اما این بانک به دلیل تحریم‌های آمریکا در انتقال آن به دولت ایران با مشکل مواجه است.»

اما در مقابل، مجید چگنی مدیرعامل شرکت گاز ایران نیز با اشاره به تسویه بدهی گازی عراق به ایران، اظهار داشت: وزارت برق عراق همه مطالبات گازی ایران را پرداخت کرده و این بدهی اکنون صفر است؛ اما بعضاً مشکلاتی بری انتقال وجه از بانک TBI عراق به ایران به وجود دارد.

در واقع دولت عراق بدهی ایران را به حسابی در بانکی عراقی منتقل کرده و از سوی دیگر طرف ایرانی نیز مدعی است پول‌ها در آن حساب موجود است، اما مساله تحریم‌های آمریکا آنقدر برای این همسایه استراتژیک ایران جدی است که عملا امکان انتقال به حساب وجود ندارد.

در همین حال وزیر برق عراق نیز اعلام کرد که این کشور همه بدهی‌های گازی معوقه خود به ایران را پرداخت کرده است.

به گزارش اقتصاد ۲۴، فرات نیوز اخیرا در گزارشی مدعی شده بود که «زیاد الفاضل» وزیر برق عراق اعلام کرده که همه بدهی گاز ایران پرداخت شده و در نتیجه کاهش واردات گاز ایران، تولید برق عراق ۲ هزار مگاوات کاهش یافته است.

وزیر برق عراق گفته بود که کاهش جریان گاز ایران، تولید انرژی را حدود دو هزار مگاوات کاهش داده است و این در حالی است که برای دسترسی ۲۴ ساعت مردم در سراسر عراق به برق نیازمند تولید ۳۴ هزار مگاوات در روز است.

این در حالی بود که احمد موسی، سخنگوی وزارت نیرو عراق گفته بود که وزارت برق عراق تماس‌هایی در خصوص افزایش صادارت گاز ایران به این کشور به منظور فعال کردن نیروگاه‌های تولید انرژی با طرف ایرانی دارد و اکنون میزان صادرات افزایش یافته است و به روزانه ۴۰ میلیون متر مکعب رسیده است. عراق رایزنی‌هایی با طرف ایرانی در راستای افزایش تدریجی صادرات گاز دارد و طرف ایرانی نیاز عراق را درک می‌کند. ما اکنون به ۵۰ تا ۵۵ متر مکعب گاز ایرانی نیاز داریم و امیدواریم که از طریق تماس و رایزنی با ایران به این میزان برسیم.

سه گزینه عراقی‌ها روی میز ایران

به گزارش اقتصاد ۲۴ اخیرا یکی از رهبران چارچوب هماهنگی عراق خبر داد طی روز‌های آتی، هیأتی از دولت عراق با ۳ گزینه برای حل بحران برق این کشور، عازم ایران می‌شود.

«جبار عوده» از رهبران کمیته هماهنگی شیعیان در عراق موسوم به «الاطار التنسیقی» (چارچوب هماهنگی) خبر داد که یک هیأت از دولت عراق طی روز‌های آینده برای بررسی بحران برق این کشور، عازم ایران خواهد شد. وی در گفتگو با وبگاه «المعلومه»، تصریح کرد: واشنگتن عامدانه با پیچیده کردن روند پرداخت‌های مالی برای واردات گاز از ایران، بحران انرژی در عراق را تشدید کرده؛ امری که به کاهش تولید برق با میانگین‌هایی نگران کننده منجر شده است.

بیشتر بخوانید: مساله سرعت برداشت در میادین مشترک بحران ایران است

عوده افزود: یک هیأت از دولت عراق، طی روز‌های آینده برای بستن پرونده بحران گاز وارداتی از ایران و تلاش برای ایجاد راهکار‌هایی برای پرداخت مطالبات مالی ایران در نزدیک‌ترین زمان ممکن، به ایران سفر می‌کند. وی توضیح داد: «بحران برق، سه گزینه را فراروی بغداد قرار داده است؛ تسریع در سرمایه‌گذاری گاز در میادین عراق، یافتن راه‌حل‌های مالی به دور از تحریم‌های آمریکا برای پرداخت مطالبات ایران و تعویق پرداخت بدهی برای مدتی معین».

تحریم‌ها و امکان قطع همه چیز

اما به گزارش اقتصاد ۲۴ علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت نیز در صفحه شخصی خود در توئیتر اعلام کرده بود که کل دریافتی از صادرات گاز به عراق و ترکیه در سال ۹۹ مجموعا ۱ میلیارد دلار بود که با کار جهادی وزارت نفت دولت سیزدهم نه‌تنها درآمد صادرات گاز به عراق به‌روز وصول می‌شود، بلکه فقط در یک فقره، بدهی قدیمی ۱.۶ میلیارد دلاری هم وصول شد.

بیشتر بخوانید: پول‌های بلوکه شده و مکانیسم نامعلوم و آشفته دولت سیزدهم

علی بهادری جهرمی در ادامه نوشته بود که ‏این اتفاق از برکات منتظر تصمیم دیگران نماندن و دیپلماسی فعال انرژی است. اما سخنگوی دولت اشاره نمی‌کند که حالا چطور شرایط به مسیری رفته است که ایران در ابتدا تهدید به قطع صادرات و در ادامه بنا به شهادت طرف‌های عراقی، کاهش شدید صادرات کرده است و از آن عجیب‌تر چطور است که طرف عراقی اکنون از پرداخت بدهی به صورت تهاتر و آن هم نفت سخن می‌گوید!

به گزارش اقتصاد ۲۴، احمد موسی، سخنگوی وزارت برق عراق، چهارشنبه هفته گذشته، درباره کاهش ساعات تامین برق شهروندان عراقی گفته بود: دلیل آن، قطعی گازرسانی ایران به کل منطقه جنوب عراق به میزان ۱۰ میلیون مترمکعب است که فعالیت نیروگاه‌های گازی الرمیله و نیروگاه گازی نجف و نیروگاه خور الزبیر در بصره را تحت تاثیر قرار داده است.

وی با بیان اینکه توقف ۱۰ میلیون متر مکعبی صادرات گاز ایران به منطقه مرکزی عراق نیز غافلگیر کننده بوده است، گفت: در نتیجه کاهش واردات گاز ایران تولید برق به اندازه پنج هزار مگاوات کاهش داشته است.

سخنگوی وزارت برق عراق تاکید کرده بود: بدهی‌های گاز به ایران که پرداخت آن از سوی بانک تجارت عراق به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه تهران دشوار است، دلیل کاهش صادرات گاز ایران به عراق شده و در عین حال پیگیری‌های دولت و تلاش‌های دیپلماتیک برای یافتن راه حل نهایی این موضوع ادامه دارد.

تهاتری که آمریکایی‌ها نمی‌پذیرند

در همین حال، اما، محمد شیعه سودانی، نخست وزیر عراق روز سه شنبه هفته گذشته اعلام کرد که عراق مبادله تهاتری نفت خام با گاز ایران را آغاز می‌کند تا به موضوع تکراری تاخیر پرداخت به تهران به دلیل نیاز به تایید آمریکا پایان دهد.

مشکل حالا، اما این است که سه مقام پیشین آمریکا اخیرا ابراز نگرانی کردند که تهاتر گاز عراق با نفت ایران احتمالاً تحریم‌های واشنگتن را نقض می‌کند، مکر اینکه دولت بایدن برای آن یک معافیت صادر کند.

به گزارش اقتصاد ۲۴ و به نقل از رویترز، سه مقام سابق آمریکایی گفتند که مبادله کالا به کالا احتمالاً با تحریم‌های ایالات متحده مغایرت دارد.

ریچارد گلدبِرگ، یک مقام شورای امنیت ملی آمریکا در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در این باره گفت: انجام این نوع معامله پایاپای با تهران بدون صدور معافیت از امنیت ملی ایالات متحده، نقض تحریم‌های ایران خواهد بود.

یک مقام دیگر وزارت امور خارجه آمریکا که خواست نامش فاش نشود، گفت که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه در ۲۱ مارس یک معافیت ۱۲۰ روزه صادر کرد که به عراق تنها اجازه خرید برق از ایران را می‌دهد، نه خرید گاز طبیعی ایران به منظور تولید برق.

مقامات سابق آمریکایی به رویترز گفتند که وزارت خزانه‌داری که بر اکثر تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران نظارت دارد، اصطلاح "معامله" را به قدری گسترده تعریف می‌کند که مبادله پایاپای را نیز پوشش دهد.

یک مقام ارشد پیشین وزازت خزانه‌داری آمریکا نیز اظهار داشت: موضوع این است که آیا این، یک تراکنش مهم است یا خیر. مساله این نیست که این معامله با یک ارز یا ارز دیگری انجام می‌شود… این یک مبادله تهاتر است.

این مقام سابق آمریکایی تاکید کرد که این، یک تصمیم سیاسی است، نه یک سوال درباره قانون، زیرا تا آنجا که مربوط به قانون باشد، کاملاً تحریم‌های آمریکا را نقض می‌کند. اما سفارت عراق در واشنگتن تاکنون به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداده است.

درخواست‌ها از درون عراق برای تسویه بدهی

این شرایط در حالی است که به گزارش اقتصاد ۲۴، ائتلاف پرنفوذ احزاب شیعی تحت حمایت و حامی تهران در عراق روز گذشته(یکشنبه) خواستار پرداخت بدهی‌های گازی دولت این کشور به ایران شدند. یورونیوز در این باره نوشته است که این احزاب از دولت عراق خواسته‌اند که با کسب مجوز از ایالات متحده آمریکا، بدهی‌های معوقه و پرداخت نشده مالی به ایران در پی واردات حیاتی گاز از ایران را تسویه کنند.

همچنین به گزارش فرانس‌پرس، بغداد به دلیل تحریم‌هایی که آمریکا علیه تهران اعمال کرده، نمی‌تواند ما به ازای پولی واردات گاز از ایران را به صورت نقدی پرداخت کند. مبلغ محاسبه شده در ازای حجم واردات گازی باید توسط تهران برای خرید کالا از بخش‌های کشاورزی، غذایی و یا دارویی مورد استفاده قرار گیرد، روندی بسیار دشوار که اغلب با تاخیر و کندی همراه است.

از سوی دیگر گزارش‌ها حکایت از آن دارد که تهران برای تحت فشار قرار دادن بغداد و وادار کردن مسئولان عراقی به پرداخت معوقات خود، به طور مرتب عرضه گاز را متوقف می‌کند.

این در حالی ست که واردات گازی از ایران برای عراق بسیار حیاتی و مهم است، زیرا فعالیت نیروگاه‌های برق این کشور را تضمین می‌کند و به علاوه یک سوم نیاز‌های گازی عراق را نیز پوشش می‌دهد.

فشار آمریکا برای بسته شدن راه ارتباطی انرژی ایران به عراق

امام جمعه بغداد نیز روز شنبه ۲۴ تیرماه در حمایت از درخواست ایران برای بازپرداخت بدهی گفت: عراق از کشور‌های بسیاری درخواست خرید گاز کرده است، اما تنها ایران این امر را پذیرفته، اما با این وجود آمریکا به بهانه تحریم مانع پرداخت هزینه گاز به جمهوری اسلامی ایران شده و هم اکنون ما به ایران شش میلیارد دلار بدهکار هستیم. مساله برق برای مردم عراق امری حیاتی است، زیرا این کشور در تابستان بالاترین دما در سطح جهان را دارد.

وی افزود: آمریکا طی دو دهه گذشته به عمد باعث ادامه بحران برق در عراق شده است و بسیاری از وزرای برق عراق در دولت‌های مختلف از این امر شاکی بودند که پس از انعقاد قرارداد با شرکت‌های مختلف از جمله شرکت‌های آلمانی، متاسفانه آمریکایی‌ها دخالت کرده و مانع حل بحران برق در کشور می‌شوند. آمریکایی‌ها حتی مانع رسیدن گاز برای تولید برق می‌شوند.

امام جمعه بغداد با اشاره به این که جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های گذشته نسبت به این امر صبوری به خرج داده است، بیان داشت: اکنون دولت ایران خواستار پرداخت این مبالغ شده، اما آمریکایی‌ها مانع این کار می‌شوند که نتیجه آن قطع گاز از سوی ایران شده است. به نظر می‌رسد وعده فشار ایران درباره قطع گاز به روی عراق، در صورت عدم پرداخت بدهی آن هم به دلیل تحریم‌های آمریکا حالا از همیشه جدی‌تر شده است و همین جدیت نیز تا حدودی اپوزیسیون داخلی عراق و شخصیت‌های سیاسی را نیز به تحرک واداشته است.

ایالات متحده آمریکا، دولت عراق - دومین تولیدکننده بزرگ اوپک - را تحت فشار قرار داده است تا وابستگی خود به گاز ایران را کاهش دهد.

عراق سالانه حدود ۴ میلیارد دلار برای واردات گاز و برق ایران هزینه می‌کند و در عین حال مقادیر زیادی گاز طبیعی را به عنوان محصول جانبی بخش هیدروکربن خود می‌سوزاند.

این کشور برای کاهش وابستگی به واردات از ایران اقداماتی را انجام داده است. عراق روز دوشنبه یک قرارداد بزرگ با شرکت توتال انرژی فرانسه امضا کرد که شامل طرح‌هایی برای برداشت گاز از میادین نفتی در جنوب بصره است. عراق و شرکت فرانسوی توتال انرژی روز دوشنبه قراردادی ۲۷ میلیارد دلاری را با هدف افزایش تولید نفت و افزایش ظرفیت تولید نفت، گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر امضا کردند.