پنهان‌کاری کویت و عربستان در میدان گازی آرش دور از چشم ایران/ تنش گازی روی مرزی که نیست!

اقتصاد۲۴- میرا قربانی فر - جدال مرزی بر سر تعیین مرز‌های آبی ایران حالا وارد مرحله تازه‌ای شده است، مرحله‌ای که دیگر مساله تنها بحث بر سر تعین سیاست‌های منطقه‌ای و امنیت نیست بلکه وارد حوزه انرژی و اقتصاد کشور نیز شده است.

ابتدا روز دوشنبه بود که کویت برای ازسرگیری مذاکرات بر سر تعیین حدود مرز آبی، از تهران دعوت کرد. تهران اخیرا آمادگی خود را برای آغاز عملیات حفاری در میدان گازی آرش در خلیج فارس اعلام کرده بود. این میدان گازی برای دهه‌ها محل مناقشه ایران و کویت بوده است.

کویت میدان گازی «آرش» را «الدره» می‌نامد و بر «حق انحصاری» خود و عربستان برای برداشت از ذخایر آن اصرار می‌ورزد. این دو کشور سال گذشته به رغم مناقشات با ایران، قراردادی را برای توسعه این میدان گازی مشترک منعقد کردند؛ ایران این قرارداد را «غیرقانونی» خواند.

در همین حال وزارت خارجه کویت در بیانیه‌ای اعلام کرد: «تنها دولت کویت و پادشاهی عربستان سعودی منحصرا مجاز به استفاده از ثروت طبیعی میدان الدره هستند. دولت کویت مجددا از طرف ایرانی برای آغاز مذاکرات بر سر تعیین مرز آبی دعوت می‌کند.»

اما شاید بخشی از این جدال جدی بر سر میدان گازی آرش از هفته گذشته آغاز شد وقتی که محسن خجسته مهر، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران خبر داد: «آمادگی کامل برای آغاز حفاری در میدان مشترک نفتی آرش وجود دارد و منابع قابل‌ توجهی را برای اجرای طرح توسعه این میدان در هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران مصوب کرده‌ایم و با آماده شدن شرایط، حفاری را در میدان آرش آغاز می‌کنیم.»

اظهارات وی در حالی بیان شده بود که عربستان سعودی و تهران در پی از سرگیری روابط خود در ماه مارس، علاوه بر تقویت همکاری‌های دوجانبه به خصومت هفت ساله فی‌مابین پایان دادند. اما در همین حال «سعد البراک»، معاون نخست‌وزیر و وزیر نفت کویت مواضع ایران در قبال میدان گازی آرش را «غافلگیر‌کننده» و «در تناقض با تمام اصول بنیادین روابط بین‌الملل» عنوان کرده بود و گفته بود: «ما به صورت تمام و کمال و قاطعانه تمامی فعالیت‌های برنامه‌ریزی‌شده ایران را پیرامون میدان گازی فراساحلی الدره رد می‌کنیم.»

بعد از کویت نوبت به عربستان رسید

اما تنها یک روز پس از ادعای کویتی‌ها بود که به نظر نوبت به طرف‌های سعودی رسید تا بر ادعای کویتی‌ها مهر تایید بزنند. حالا و پس از آنکه کویت ادعا کرده است که میدان گازی آرش بین این کشور و عربستان باید تقسیم شود، ریاض خواستار آغاز مذاکرات با ایران در این خصوص شد.

پبیشتر بخوانید: دیپلماسی حیاتی حول محور میدان گازی آرش / میدان گازی آرش تنش تازه یا عامل همگرایی ایران و عربستان و کویت؟

عربستان سعودی با ادعای اینکه مالکیت میدان گازی الدره/ آرش صرفاً متعلق به این کشور و کویت است از ایران خواست که مذاکرات درباره ترسیم مرز‌های آبی را آغاز کند. بر اساس گزارش خبرگزاری رسمی عربستان (واس) یک مقام در وزارت خارجه عربستات سه شنبه شب، مدعی شد که مالکیت ثروت‌های طبیعی در مناطق آبی تقسیم شده از جمله میدان گازی آرش کاملا و فقط متعلق به عربستان و کویت است و فقط این دو کشور از حاکمیت کامل بر منابع طبیعی این منطقه برخوردارند.

این مقام سعودی اعلام کرد که ریاض از ایران می‌خواهد که مذاکرات مربوط به ترسیم مرز‌های شرقی منطقه آبی را که میان کویت و عربستان تقسیم شده آغاز کند. به گفته این مقام رسمی عربستانی، به موجب قوانین بین‌المللی این کشور و کویت با یکدیگر یک طرف مذاکره‌کننده در برابر طرف ایرانی را تشکیل می‌دهند.

میدان گازی مشترک آرش کجاست؟

میدان گازی آرش در شمال خلیج فارس واقع است. شرکت نفتی ژاپنی «ای، او، سی» این میدان را در سال ۱۹۶۷ میلادی کشف کرد. انتظار می‌رود این میدان بتواند روزانه یک میلیارد فوت مکعب گاز و ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی تولید کند.

طبق مرز آبی ادعایی ایران، حدود چهل درصد ساختمان نفتی و گازی موجود میدان آرش در آب‌های ایران قرار دارد. اگرچه کویت از سال ۱۹۷۵ میلادی در حال بهره‌برداری از آن است، اما شرکت ملی نفت ایران نیز به منظور تعیین میزان ذخائر درجا، سال‌ها پیش اقدام به حفر یک حلقه چاه اکتشافی در این منطقه کرده است.

در سال ۱۹۶۲ در میانه خلیج فارس، ذخایر عظیم گازی کشف شد که حجم آن ۳۵ تا ۶۰ تریلیون فوت مکعب (۶۰ هزار میلیارد فوت مکعب) تخمین زده شده است. این میدان که بین دو کشور ایران و کویت مشترک شناخته شد.

از همان سال ۱۹۶۰ اختلاف میان ایران و کویت بر سرمرز آبی دو کشور در منطقه قرارگیری این میدان مشترک آغاز شد، اما اختلافات به صورت اظهارنظر‌هایی در جلسات باقی ماند تا اینکه در سال ۲۰۰۱ ایران به استقرار تجهیزات برای آغاز حفاری اکتشافی در این میدان اقدام کرد. کویت با اطلاع از آغاز حفاری‌های اکتشافی توسط ایران، با تهدید کشورمان به شکایت در مراجع بین المللی، ایران را از هرگونه فعالیت تا زمان حصول نتیجه در تعیین مرز آبی نهی کرد و ایران نیز فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای خود بر روی میدان آرش را متوقف کرد.

ایران و ادعای مالکیت ۴۰ درصدی

اما مساله این است که بنا بر ادعای ایران میدان نفتی و گازی آرش نه‌تنها یکی از میادین توسعه نیافته استراتژیک کشورمان است که مشترک با ناحیه بی‌طرف بین کویت و عربستان است که امتداد ساختمان میدان آرش در آب‌های ایران و ناحیه بی طرف بین کویت و عربستان قرار دارد که در ادامه به میدان الدوراء کویت می‌رسد که از سال ١٩٧۵ در حال بهره‌برداری است.

طبق این مرز حدود ۴۰ درصد ساختمان نفتی و گازی موجود میدان آرش، در آب‌های ایران قرار دارد. سال‌ها پیش شرکت ملی نفت ایران به منظور تعیین میزان ذخائر درجا اقدام به حفر یک حلقه چاه اکتشافی (چاه شماره یک آرش) نمود که موقعیت این چاه نزدیک به خط مرزی مورد قبول کشورمان است.

در ۱۲ سال گذشته کشور کویت با مستمسک قرار دادن نتایج لرزه نگاری انجام شده توسط شرکت شل برای این کشور، اقدام به تعریف خط مرزی جدید کرد که بر اساس این مرز کل ساختمان میدان آرش در بخش عربی میدان قرار می‌گیرد، اما این مرز هیچگاه مورد پذیرش کشورمان قرار نگرفته و طبیعی است با توجه به اینکه حتی اکتشاف این میدان گازی توسط ایران رخ داده است چنین ادعای مرزی از سوی ایران قابل پذیرش نباشد.

این در حالی است که معاون اسبق امور بین‌الملل نفت نیز اخیرا گفته است: اگر وزیر کویتی مدعی است که به دلیل نبود خط مرزی ایران حقی ندارد به همین دلیل آن‌ها هم حقی در میدان ندارند، باید خط مرزی تعیین و مشخص شود که ایران هم در میدان مشترک آرش صاحب حق است.

مناقشات مرزی از چه زمانی آغاز شد؟

منشاء اختلافات ایران و کویت به همان سال‌های دهه ۶۰ باز می‌گردد. در آن سال‌ها ایران امتیاز انحصاری کشف و استخراج منابع دریایی خود را به شرکت نفت ایران و انگلیس داد و کویت نیز آن را به شرکت هلندی رویال داچ شل واگذار کرد. این دو امتیاز، در بخش شمالی میدان همپوشانی پیدا می‌کنند.

در این بخش حجم ذخایر قابل بازیافت حدود ۲۲۰ میلیارد متر مکعب تخمین زده می‌شوند. عربستان سعودی نیز، چون در این منطقه با کویت منابع گازی و نفتی دریایی مشترکی دارد، بخشی از این مناقشه محسوب می‌شود. ایران در سال ۲۰۰۱ در این منطقه عملیات حفاری انجام داد.

این عملیات کویت و عربستان سعودی را ترغیب کرد تا بر سر یک قرارداد مرزی دریایی به توافق برسند. کویت همچنین پس از آغاز این عملیات اکتشاف، شکایت از ایران در مجامع بین‌المللی را آغاز کرد. در دوره اصلاحات و در پی سفر امیر کویت به تهران، ایران فعالیت‌های اکتشافی را در این منطقه متوقف کرد.

بیشتر بخوانید: حمله چند جانبه عربستان به میادین مشترک با ایران/ سکوت تهران درباره حضور ریاض در میدان گازی آرش

به گزارش اقتصاد ۲۴ ، سید مهدی حسینی، معاون اسبق امور بین‌الملل نفت، البته توضیح تاریخی جالبی نیز درباره این روند دارد.

او با اشاره به تاریخچه اکتشاف میدان آرش به ایلنا گفته بود: «ماجرا این است که اوایل دهه ۸۰ میدان الدره (آرش) کشف شده بود و طبق نقشه می‌توانست مشترک باشد، اما خط مرزی تعیین نشده بود، بر اساس بررسی پرونده‌ها از سال ۱۳۴۹ یعنی از ۴ دهه قبل کویت حاضر نشده بود که روی خط مرزی مذاکره کند؛ بنابراین ما موضوع را به شورای عالی خلیج‌فارس ارجاع دادیم که آن زمان مرحوم هاشمی‌ رفسنجانی رئیس و علی‌اکبر ولایتی دبیر این شورا بود و بنده هم به عنوان معاون امور بین‌الملل وزارت نفت در جلسه‌ای که به این منظور تشکیل شد حضور داشتم. در آن برهه تصمیم بر این شد که ما هم در منطقه کار اکتشافی انجام دهیم بنابراین بلافاصله یک دکل به منطقه اعزام و کار اکتشافی را در منطقه مرزی آغاز کردیم که منجر به اکتشاف میدان آرش و ثابت شد که میدان الدره (آرش) مشترک است.

همان زمان هم کویت و عربستان فشار بسیار زیادی را در بخش دیپلماسی روی وزارت خارجه ما اعمال کردند که چرا ایران در منطقه دکل مستقر کرده است. از سوی دیگر روزنامه‌های کویت دکل ما را با تانک‌های صدام حسین و اشغال کویت مقایسه کرده و اینگونه مطرح کردند که چه تفاوتی بین دکل‌های ایران و تانک‌های عراق وجود دارد؛ بنابراین فشار زیادی را وارد می‌کردند، آن زمان وزارت خارجه بار‌ها تشکیل جلسه داد و بنده هم در برخی از این جلسات حضور داشتم، هرچند مطمئن بودم که ممکن است که تحت فشار تصمیمات متفاوتی گرفته شود. تا نزدیک پایان کار اکتشاف و ارزیابی دیتا و اطلاعات بنده در جلسه یاد شده اعلام کردم فشار‌ها را تا چند هفته آینده هم باید تحمل کنیم تا عملیات اکتشاف تمام شود و بعد در خصوص برنامه‌های بعدی تصمیم‌گیری کنیم.

بعد از پایان کار که دکل را عقب کشیدیم بنده در یک مصاحبه تلویزیونی اعلام نکردم که کار اکتشافی پایان یافته و در موضعی دیپلماتیک اینگونه مطرح کردم که نظر به حسن همجواری و جهت رفع نگرانی همسایگان دکل را عقب کشیدیم. نتیجه اینکه یک ساعت بعد از مصاحبه بنده، وزیر نفت کویت اعلام کرد با توجه به حسن نیت ایران آماده مذاکره برای تعیین خط مرزی هستند و اطلاع دادند که ظرف دو ماه آینده به ایران سفر خواهند کرد یعنی سدی که چند دهه حاضر نبودند در این رابطه مذاکره کنند شکسته شد و وزیر نفت این کشور با آمادگی کامل، نقشه‌های دقیق و آلترناتیو‌هایی که داشتند وارد ایران شدند.

بنده قبل از ورود وزیر نفت کویت تلاش کرده بودم که در جلسه‌ای مشترک با وزارت خارجه کشورمان خط مرزی را تعیین کنیم. ما نقشه‌ها را تهیه و اعلام کردیم که آماده مذاکره هستیم با وزیر نفت کویت نیز مذاکراتی را انجام دادیم و همه چیز آماده بود که خط مرزی را به سرانجام برسانیم، اما به دلایلی به سرانجام نرسید وزیر نفت کویت قرار شد که برای مذاکره مجدد بار دیگر به ایران سفر کند که البته آن زمان بنده بازنشست شده بودم و از مابقی ماجرا اطلاعی ندارم. در هر حال از این به بعد قضیه باید توسط وزارت خارجه ایران مورد پیگیری قرار می‌گرفت، اما متاسفانه یا ما قضیه را دنبال نکردیم و یا اینکه طرف کویتی علاقه‌ای به پیگیری کار نداشتند؛ جلسه تشکیل نشده و خط مرزی هم تعیین نشد، بنابراین ما اکنون خط مرزی نداریم.»

دور خوردن ایران در بازی کویت و عربستان

به گزارش اقتصاد ۲۴ ، اما مساله دیگر این است که سال ۲۰۰۱ ایران به استقرار تجهیزات برای آغاز حفاری اکتشافی در این میدان اقدام کرد. در همین زمان بود که کویت با تهدید کشورمان به شکایت در مراجع بین‌المللی، ایران را از هرگونه فعالیت تا زمان حصول نتیجه در تعیین مرز آبی نهی کرد و ایران نیز فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای خود به‌روی میدان آرش را متوقف کرد.

اما این اقدام کویت و همکاری ایران در توقف فعالیت‌هایش، درحالی بود که عربستان و کویت در طرحی مشترک از سال ۲۰۰۰ فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای را به‌ روی این میدان گازی بدون اطلاع ایران آغاز کرده بودند.

یعنی زمانی که کویت با اعمال فشار بین‌المللی و تهدید ایران، روند اکتشاف را برای کشورمان مسدود می‌کرد خود از یک دهه قبل کار مشترک با عربستان را آغاز کرده بود.

بیشتر بخوانید: جولان عربستان در میدان گازی آرش پس از تاخت و تاز قطری‌ها در پارس جنوبی/ اعراب در حال بلع انرژی منطقه و مسئولان ایرانی در خواب

این شرایط در حالی است که اگر بپذیریم این مرز‌های آبی نامشخص است پس باید بپذیریم که وضعیت مرزی کویت نیز در مورد این میدان گازی و موقعیت مرزی آن نامشخص است، اما به نظر می‌رسد کویت با توجه به روابط گسترده بین المللی خود و عدم وجود تحریم در اقتصادش تاکنون با فشار‌های جهانی و بلوای بیهوده در کنار ترکیب انواع تحریم‌های اقتصادی ایران را از دستیابی به حق و سهم خود از میدان گازی آرش محروم کرده است.

به نظر می‌رسد حال زمان آن فرارسیده است که دستگاه دیپلماسی ایران، اکنون توان خود برای تعیین مرز آبی که سهم ۴۰ درصدی میدان گازی آرش در گرو آن است رابه کار ببندد.

مساله مرز‌های آبی ایران حالا حداقل در دو مورد شمال ایران و میدان گازی چالوس و در خلیج فارس و میدان گازی آرش منجر به بروز مشکلات جدی برای حوزه انرژی ایران خواهد شد.