ادامه افزایش قیمت جهانی گندم؛ تبعات یک جنگ و حذف اوکراین از بازار گندم جهان

اقتصاد۲۴- قیمت جهانی گندم با خروج روسیه از توافق صادرات غلات اوکراین همچنان در حال افزایش است.
پس از اعلام روسیه مبنی بر توقف مشارکت خود در توافق صادرات غلات اوکراین، معروف به توافق «دریای سیاه»، قیمت گندم امروز پنجشنبه نیز به روند تصاعدی خود ادامه داده است.

به گزارش صدآنلاین، بر اساس داده‌های بلومبرگ، تا ساعت ۱۰:۰۱ امروز پنجشنبه به وقت مسکو، معاملات آتی گندم با ۱.۲۷ درصد افزایش به ۷۴۰.۲۵ دلار در هر بوشل (واحد اندازه گیری وزن غلات در بازار‌های جهانی) رسید.
بلومبرگ دیروز اعلام کرده بود که هر بوشل گندم برای تحویل در ماه آگوست هشت دلار و ۵۰ سنت افزایش یافت و ۶۷۰ دلار فروخته شد.
وزارت دفاع روسیه روز گذشته هشدار داده بود همه کشتی‌هایی که عازم بنادر اوکراین در دریای سیاه می‌شوند، اهداف نظامی تلقی خواهند شد.
شانه خالی کردن غرب در اجرای بخش مربوط به روسیه در توافق غلات دریای سیاه، مسکو را بر آن داشت تا اجرای این توافق را که شامل صادرات غلات و محصولات کشاورزی اوکراین است، به حالت تعلیق درآورد.

پس از سه شب حمله روسیه، بنادر اوکراین همچنان با مشکل مواجه هستند. به گزارش دنیای اقتصاد، بمب‌گذاری اخیر که در اوایل روز ۲۰ ژوئیه مرکز دریای‌سیاه اودسا و نزدیکی میکولایف را هدف قرار داد، حداقل دو کشته و بیش از ۲۰ زخمی برجای گذاشت، حدود ۶۰‌هزار‌تن غلات را سوزاند و به اسکله‌ها و پایانه‌ها نیز آسیب زد. کرنل، بزرگ‌ترین تولیدکننده آفتابگردان اوکراین، اعلام کرد که رفع آسیب به زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و نگهداری غلات ممکن است یک‌سال طول بکشد.

برای سایر نقاط جهان نیز اوضاع نگران‌کننده به‌نظر می‌رسد. به‌عنوان یک معیار جهانی، قیمت قرارداد‌های آتی گندم در شیکاگو از ساعات اولیه ۱۷ ژوئیه، زمانی‌که روسیه اعلام کرد مانند گذشته قرارداد‌های یکساله که به کشتی‌های حامل مواد غذایی اوکراینی اجازه عبور از دریای‌سیاه را می‌دهد، تمدید نمی‌کند، ۱۱‌درصد افزایش یافته‌است. تا قبل از این اتفاق، روسیه با وجود شکایت از اینکه تحریم‌های غرب، صادرات مواد غذایی این کشور را کاهش داده‌است، ماه‌ها به کشتی‌های اوکراینی اجازه عبور داده بود. محموله‌های غلات اوکراین بین مارس و ژوئن تقریبا به نصف کاهش یافته بود، اما به‌نظر می‌رسد که حملات موشکی بازار‌ها را از حالت رکود خارج کرده‌است.

واکنش ناگهانی تا حدودی ریشه در ناامیدی دارد. در طول ۱۲ ماه از عمر این قرارداد، روسیه به حدود ۳۳‌میلیون تن غلات و دانه‌های روغنی اوکراینی اجازه خروج داده و به جلوگیری از بحران جهانی غذا کمک‌کرده است که به کاهش بیش از یک‌سوم قیمت گندم که در مارس ۲۰۲۲ به ۱۲۰۰ دلار در هر بوشل رسید‌کمک کرد؛ در ماه مه قیمت گندم به ۵۹۱ دلار در هر بوشل کاهش یافت که کمترین قیمت در نزدیک به دو سال‌و‌نیم اخیر است. جو گلابر از اعضای اندیشکده IFPRI، در همین رابطه گفت «برخی امیدوار بودند که اوکراین به صادرات از طریق دریای‌سیاه ادامه دهد، یا با کمک نیروی دریایی ترکیه یا با ارائه بیمه‌نامه خطر جنگ که به کشتی‌های تجاری ارائه می‌شود.» حملات اخیر روسیه و اطلاعیه‌ای که این کشور در ۱۹ ژوئیه درباره اینکه تمام کشتی‌های اوکراینی که عازم بنادر دریای‌سیاه می‌شوند را تهدید نظامی می‌داند، منتشر کرده، باعث بدبینی شده‌است. اوکراین هنوز هم می‌تواند مقداری غلات صادر کند.

از زمان شروع جنگ، این کشور و متحدانش تلاش کرده‌اند تا حمل‌ونقل را به دریای‌سیاه گسترش دهند. مسیر‌های زمینی و رودخانه‌ای از طریق اروپا، در حال‌حاضر ظرفیت حمل ۵/ ۳‌میلیون تن گندم در ماه را دارد. در ماه ژوئن ۳‌میلیون از ۵‌میلیون تن صادرات اوکراین از طریق این مسیر‌ها ارسال شده‌است، اما، چون این مسیر‌ها گران‌تر هستند نمی‌توانند به‌طور کامل جایگزین تجارت دریایی شوند. همچنین این اتفاقات خطر تنش بین اوکراین و همسایگان اروپای‌شرقی را تشدید می‌کند، زیرا این کشور‌ها ادعا می‌کنند مازاد غلات باعث سقوط قیمت‌ها در بازار‌های داخلی آن‌ها شده‌است. در ۱۹ژوئیه لهستان و چهار کشور دیگر اتحادیه اروپا از کمیسیون اروپا خواستند که واردات غلات اوکراینی را محدود کند (اولین‌بار این کار را در ماه مه انجام دادند.) وزارت کشاورزی آمریکا تخمین می‌زند که مجموع صادرات ذرت و گندم اوکراین در این فصل به ۳۰‌میلیون تن خواهد رسید‌که یک‌سوم کمتر از سال‌۲۰۲۱-۲۰۲۲ است. اوکراین معمولا ۱۰‌درصد از صادرات جهانی گندم و ۱۰ تا ۱۵‌درصد از صادرات ذرت را به خود اختصاص می‌دهد، بنابراین کاهش صادرات اوکراین مساله‌ای قابل‌توجه است، اما هنوز با فاجعه فاصله داریم. صادرات فوق العاده قوی گندم از استرالیا و روسیه در فصل گذشته به این معنی است که هنوز می‌توان کمبود در بازار را جبران کرد. محموله‌های گندم کانادا پس از خشکسالی‌های فلج کننده در سال‌های اخیر در حال افزایش است.

بیشتر بخوانید: واردات برنج هم شرطی شد

به‌نظر می‌رسد آمریکا و اروپا تولید را نسبت به سال‌۲۰۲۲ افزایش می‌دهند و هرگونه کمبود ذرت اوکراینی احتمالا با تولید برزیل جبران می‌شود. پیش‌بینی می‌شود تجارت بین‌المللی غلات در سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۴ در به بالاترین سطح خود برسد که باعث شد قیمت محصولات در سطح قبل از جنگ باقی‌بماند. با این حال، محاصره اوکراین توسط روسیه، عرضه را درمیان چند صادرکننده بزرگ متمرکز خواهد کرد. الکسیس الندر از شرکت داده‌پردازی Kpler عنوان می‌کند که این مساله به‌طور خاص در مورد ذرت صادق است، جایی‌که برزیل از یک تامین‌کننده جزئی قبل از سال‌۲۰۰۰ میلادی، به صادرکننده بیش از ۳۰‌درصد ذرت جهان در سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۲۳ تبدیل شده‌است. این اتفاق در مورد گندم نیز صدق می‌کند، جایی‌که پنج صادرکننده برتر (آمریکا، استرالیا، کانادا، اتحادیه اروپا و روسیه) در مجموع ۷۰‌درصد از سهم بازار را در اختیار دارند. اتفاقی که بسیار احتمال وقوع دارد آن است که تمرکز بیشتر عرضه، بازار را در‌برابر شوک بیشتر آسیب‌پذیرتر کند. هوای خشک در حال‌حاضر باعث کاهش تولید در آرژانتین، کانادا و اتحادیه اروپا شده‌است. علاوه‌بر این گرما غرب میانه آمریکا را تهدید می‌کند. به‌طور قطع صادرات کمتر از این مناطق ممکن است تا حدی با واردات بیشتر از روسیه که سهم بازار صادرات گندم آن در این فصل می‌تواند به ۲۲‌درصد برسد جبران شود، اما این مساله هم اطمینان‌بخش نیست. تجارت گندم روسیه اگرچه تحت‌تحریم نیست، اما بازرگانان به آن روی‌خوش نشان نمی‌دهند و به همین دلیل به قلمرو دلالان مشکوک تبدیل شده‌است که به کشتی‌های کمتری دسترسی دارند. همچنین بیمه برای آن‌ها یا در دسترس نیست یا بسیار گران است.

در ۲۰ ژوئیه، اوکراین اعلام کرد که با هر کشتی روسی به‌عنوان هدف برخورد خواهد کرد که این امر تجارت را حتی سخت‌تر می‌کند. روسیه خود می‌تواند تصمیم بگیرد که مالیات صادرات گندم را برای تامین مالی عملیات نظامی خود در اوکراین افزایش دهد و محموله‌ها را کنترل کند. در همین حال، انتظار می‌رود تقاضا برای غلات افزایش یابد. به‌نظر می‌رسد آمریکا در حال عبور از رکود اقتصادی است که تقاضا برای سوخت‌های زیستی ساخته‌شده از ذرت را افزایش خواهد داد. همچنین واردات مواد غذایی کشاورزی چین در حال افزایش است. پیش‌بینی می‌شود که ذخایر جهانی گندم در سال‌جاری برای چهارمین‌بار متوالی کاهش یابد. نسبت موجودی انبار به مصرف می‌تواند به ۲۰‌درصد کاهش یابد و صادرات صادرکنندگان بزرگ که بیشترین اهمیت را برای قیمت‌های جهانی دارند، حتی بیشترکاهش خواهند یافت.

بیشتر بخوانید: مرغ روی مرز ۱۰۰ هزار تومان و قرارگاه مرغی در خواب/ قیمت مرغ در دولت رئیسی ۴ برابر شد

بنابراین، امنیت بازار احتمالا کاهش می‌یابد و امکان وقوع فاجعه در میان‌مدت را بیشتر می‌کند. مشخص نیست وضعیت بازار چه زمانی بهبود می‌یابد. مسیر‌های صادراتی گرانتر، کشاورزان اوکراینی را از کاشت منصرف می‌کند که می‌تواند صادرات آن‌ها را برای همیشه محدود کند. تحلیلگران پروژه JPMorgan Chase معتقدند ممکن است عرضه گندم در سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۴ به نصف سطح نرمال خود سقوط کند. آن‌ها معتقدند بمباران‌های روسیه هنوز بازار‌های گندم جهان را به آتش نکشیده است.

رصد وضعیت داخلی

داده‌های گمرک نشان دهنده آن است روند واردات گندم به لحاظ حجمی و ارزشی در بازه زمانی مورد بررسی نسبت به مدت مشابه سال قبل به نصف رسیده و با توجه به اعمال مجدد محدودیت‌های صادراتی برای اوکراین پیش‌بینی می‌شود جبران کاهش واردات کمی مشکل باشد. اوکراین در کنار روسیه یکی از تامین‌کنندگان اصلی گندم و غلات در دنیا محسوب می‌شود و پس از اینکه روسیه اعلام کرد، توافق صادرات غلات اوکراین، معروف به طرح «دریای سیاه» را برای سال جدید تمدید نخواهد کرد، قیمت هر بوشل گندم بیش از ۸ دلار گران شد و با این شرایط انتظار می‌رود گندم وارداتی مورد نیاز کشور امسال گرانتر از سال گذشته تامین شود.

در این خصوص دو روز پس از اعمال توقف توافق صادرات غلات از اوکراین، سازمان تجارت جهانی از کشور‌ها خواست که صادرات مواد غذایی را در پی خروج روسیه از توافقی که اجازه ارسال غلات از بنادر اوکراین را می‌داد محدود نکنند. مدیر کل سازمان تجارت جهانی به ابراز نگرانی کرده که برخی از دولت‌ها به دلیل ترس از بحران غدایی و افزایش قیمت‌ها، ذخایر خود را نگهدارند. اقدامی که می‌تواند مشکلاتی را در روند صادرات گندم و غلات به وجود آورد. اتحادیه اروپا به دنبال انتقال غلات بیشتر اوکراین از طریق جاده و راه‌آهن است.

به گفته رئیس بنیاد ملی گندمکاران نیاز کشور حداکثر ۱۲ میلیون تن است. با توجه به آمار اعلام شده نیاز صنف و صنعت یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن گندم، بذر یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن و خباری به ۸ میلیون و ۳۰۰ هزار تن گندم نیاز دارند از سوی دیگر یک میلیون دیگر هم باید ذخیره در کشور داشته باشیم؛ براساس آمار سال گذشته چهار و نیم میلیون تن گندم وارد کشور شده است که با این شرایط می‌توان گفت خرید داخلی ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تن بوده و مابقی باید از طریق واردات تامین شود.

بررسی روند واردات گندم در بهار

ارزیابی روند ماهانه واردات گندم در بهار سال جاری در با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد واردات هم به لحاظ وزنی و هم ارزشی نصف شده است. براساس داده‌های اعلام شده از سوی گمرک ارزش واردت گندم در بازه زمانی مورد بررسی نسبت به مدت مشابه سال قبل افت ۵۱ درصدی و به لحاظ وزنی هم کاهش ۵۴ درصدی داشته است.
طبق آمار‌های گمرک در بهار سال جاری حجم گندم وارداتی از ۸ کشور «فدراسیون روسیه»، «سنگاپور»، «انگلستان»، «امارات متحده عربی»، «هلند»، «هنگ کنگ»، «قزاقستان» و «تیمور» برابر با ۷۹۰ هزار تن بوده و حجم ارزشی واردات گندم هم با کاهش به ۳۴۹ میلیون دلار رسید.

با توجه به داده‌های گمرک در این مدت گران‌ترین گندم از «فدراسیون روسیه» وارد کشور شده است. با توجه به آمار گمرک ارزش گندم وارداتی از این کشور برابر با ۲۲۲ میلیون دلار بوده است که بیشترین ارزش را نسبت به سایر کشور‌ها داشته است، حجم واردات گندم از این کشور هم برابر با ۵۵۱ هزار تن بوده است. از سوی دیگر در این مدت ۸۱ میلیون دلار گندم به حجم ۱۵۴ میلیون تن از «سنگاپور» وارد کشور شده است، اما انگستان سومین کشور واردکننده گندم به کشور محسوب می‌شود، ارزش گندم وارداتی از این کشور برابر با ۶۹ میلیون دلار بوده است.