آمار‌ تکان دهنده از آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران

اقتصاد۲۴-  آمار آتش‌سوزی در سال پیش در همین ۴ ماهه نخست ۲۷۴ فقره در وسعت ۸۹۶ هکتار بوده است. به تازگی هم آتش به جنگل‌های مریوان زد و ۱۰ روز ادامه پیدا کرد، آتشی که دست‌کم ۹ نفر را مصدوم کرد. به نظر آتش‌سوزی و تخریب محیط زیست هر ساله با نام داوطلبانی گره می‌خورد که عاشقانه به قلب آتش می‌زنند.

امسال هم آن‌طور که حمیدرضا قنبری مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی ایران بر اساس داده‌ها پیش‌بینی می‌کند قرار است حریق در جنگل‌ها و مراتع بسیار شدیدتر از سال گذشته اتفاق بیفتد و آن‌طور که آمار‌های منابع طبیعی ایران نشان می‌دهد در این ۴ ماهه در فقرات آتش‌سوزی ۱۲۷ درصد و در وسعت ۳۵۳ درصد افزایش حریق را به نسبت سال گذشته شاهد هستیم. حالا سوال اینجاست در حالی که آمار‌ها از همین امروز نشان از افزایش آتش‌سوزی‌ها دارد سازمان‌هایی مانند محیط زیست و منابع طبیعی ایران چه تمهیداتی برای جلوگیری از تخریب محیط زیست دارند، آیا بازهم قرار است تا پایان فصل گرم اسامی بیشتری به لیست مصدومان شهدای محیط زیست ایران اضافه شود؟

وقتی وسایل می‌دهند به معنای این نیست که کل وظایف با مردم است

امید سجادیان دبیر تشکل نهضت سبز زاگرس از تجهیزات اطفای حریقی می‌گوید که به دست دهیاران رسیده است، اما هنوز برنامه‌ریزی دقیقی برای استفاده از آن وجود ندارد. او معتقد است تجهیزات باید به صورت تیمی در اختیار روستا قرار بگیرد؛ افراد آموزش ببینند و کارت همیار طبیعت داشته باشند و بعد از فراخوان سازمان‌های دولتی برای مشارکت حضور پیدا کنند:»، اما چیزی که حالا می‌بینیم این است که وسایل گاهی در اختیار اشخاصی قرار می‌گیرد که ممکن است در آتش‌سوزی شرکت نکنند و همین خودش افراد داوطلب را دچار تعارض می‌کند و آن‌ها می‌گویند پس ما هم برای اطفای حریق نمی‌رویم. یا شاهد هستیم تجهیزات به آن‌هایی که همیار طبیعت هستند داده نمی‌شود یا به صورت تیمی هم داده نمی‌شود.»

او معتقد است باید این دمنده و تجهیزات به دهیار داده شود، اما مشخص باشد که او تیمی بر اساس توانایی و شرایط سنی مشخص دارد: «مساله دیگر این است که مردم برای کمک به سازمان‌های دولتی می‌روند نه اینکه کل آتش را آن‌ها خاموش کنند. نباید تصور شود که وقتی وسایل می‌دهند به معنای این است که کل وظایف با مردم است. خیلی از زمان‌ها پیش می‌آید مردم بدون اینکه تیم‌سازی داشته باشند به حریق می‌روند در حالی که باید جلوی این رفتن مردم آموزش‌ندیده‌ای که کارت همیار ندارند را هم بگیرند.» مساله دیگری که سجادیان به آن اشاره می‌کند آیین‌نامه «فداکار خدمت» است که به موجب این آیین‌نامه، کارکنان و داوطلبانی که در فاصله زمانی اعلام تا خاتمه شرایط اضطراری مندرج در قانون مدیریت بحران کشور، داوطلبانه یا به درخواست سازمان مدیریت بحران کشور، طبق برنامه عملیات پاسخ دستگاه‌های ذی‌ربط که به تایید این سازمان رسیده است، همکاری کرده و به سبب انجام وظایف محوله، آسیب دیده یا فوت می‌کنند، مشمول این آیین‌نامه هستند و به عنوان فداکار خدمت محسوب می‌شوند و از خدمات و تسهیلات حمایتی مندرج در آیین‌نامه بهره‌مند خواهند شد.

بیشتر بخوانید: آتش‌سوزی جنگل‌های مریوان هم‌چنان ادامه دارد

او در رابطه با بحث فداکار خدمت می‌گوید: «هر داوطلبی که می‌خواهد در مناطق به محیط زیست و منابع طبیعی کمک کند باید کارت همیار طبیعت داشته باشد و برای این کار باید آموزش ببیند، کارت را بگیرد و با فراخوان دولتی برود. در آتش‌سوزی‌ها مشکلی که ما داریم این است که خیلی از داوطلبانی که در آتش‌سوزی شرکت می‌کنند و آسیب می‌بینند بیمه به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. خیلی از داوطلبان قبلی هم شامل بیمه نشدند.» سجادیان معتقد است سازمان‌های دولتی باید به این سمت و سو بروند که نیروی آموزش‌دیده و متخصص تربیت کنند تا تنها مردمی که به خاطر دغدغه و عشق به محیط زیست بدون آموزش به سمت حریق می‌روند هم حضور آگاهانه داشته باشند هم تلفات کمتری ببینند: «آتش‌سوزی مرحله هزینه‌بر است بقیه بحث‌ها مانند پیشگیری و پیگیری دلیل آتش‌سوزی و آموزش هم از کار‌هایی است که سازمان‌های دولتی باید پیگیر آن باشند.»

گرمای شدید و خشکسالی آتش‌سوزی‌ها را افزایش داده است

رضا حسن هراتی رییس گروه برنامه‌ریزی، حفاظت و پشتیبانی دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست هم از حضور و کمک همیشگی سازمان محیط زیست می‌گوید که بدون توجه به مکان آتش‌سوزی که در مناطق چهارگانه محیط زیست است یا در اراضی ملی همیشه با نیرو‌های مختلف همکاری داشته است: «حریق مریوان در مناطق چهارگانه نبوده، اما در جا‌هایی که نزدیک پاسگاه ما بوده یا نیرو‌های ما در آن مناطق بودند برای کمک به اطفا رفته‌ایم و تجهیزات را هم برده‌ایم.»

او از کاهشی بودن روند آتش‌سوزی‌های در سال گذشته می‌گوید: «سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ آتش‌سوزی به‌شدت کاهشی بوده است. این آمار مربوط به مناطق محیط زیست است. ما سال ۱۴۰۰، ۹هزار هکتار آتش‌سوزی داشتیم و در سال ۱۴۰۱ این رقم به ۱۲۰۰ هکتار کاهش پیدا کرد. امسال هم به نسبت ۳ ماهه درصد به نسبت بالا رفته است، اما هنوز به‌شدت سال ۱۴۰۰ نبوده است.» او این افزایش‌ها را به دو دلیل عمده یکی گرمای شدید و دیگری خشکسالی می‌داند. هراتی از کاهش منابع آبی می‌گوید و عرصه‌های آبی که به‌شدت کم شده و خشکسالی هم که مزید بر علت است. آن‌طور که او می‌گوید انبار باروت طبیعت تنها در انتظار یک شعله کبریت طبیعی یا غیرطبیعی است تا منفجر شود.

هراتی معتقد است امسال به نسبت سال‌های قبل بیشترین اقدامات را در راستای پیگیری، آموزش و اطفای حریق انجام داده‌اند: «مهم‌ترین اقدام این بوده که بر اساس قانون مدیریت بحران که به ما ابلاغ شده بود برای اولین‌بار برای مشارکت مردمی اعتبار اختصاص دادیم. ما تجهیزاتی را خریدیم و به ادارات کل خودمان دادیم، این تجهیزات در دهیاری‌ها تقسیم شده است تا مردم در زمان حریق با تجهیزات به کمک بیایند. برای اولین‌بار در طول سال حفاظتی که داشتیم ما بسکت‌های اطفای حریق خریدیم تا بالگرد‌ها از بسکت‌های ما استفاده کنند، اما هنوز تحویل نگرفتیم. با حسا قرارداد بستیم و این بسکت‌ها در حال ساخت است تا به ما تحویل بدهند. ما امیدواریم این بسکت‌ها که برسد ما از لحاظ هوایی هم تجهیز بشویم.» او معتقد است اعتبارات به نسبت سال‌های گذشته تقریبا دوبرابر شده است و در سال آینده رشد بهتری را هم پیش‌بینی می‌کند.

او در پاسخ به بی‌برنامه بودن پخش تجهیزات اطفای حریق می‌گوید: «تشخیص اینکه این تجهیزات به کجا اختصاص پیدا کند با مدیر استان است و اوست که تشخیص می‌دهد کجا بحرانی‌تر است و تجهیزات را تحویل می‌دهد.» او از گزارش‌هایی که در مورد پخش و جمع‌آوری این تجهیزات به دست سازمان می‌رسد، می‌گوید و از رصد مداوم نوع استفاده از آن‌ها در آتش‌سوزی‌هایی که اتفاق می‌افتد. آن‌طور که هراتی می‌گوید از دیگر کار‌هایی که برای اولین‌بار در حال طراحی و سازمان‌دهی آن هستند کارگاه‌های آموزشی است که قرار است برای اولین‌بار در سه استان معین؛ گیلان، آذربایجان و کهگیلویه وبویراحمد برگزار شود: «کارگاه آموزشی نحوه مواجه با حریق، شناسایی و چگونگی اطفا است که برای جوامع محلی توضیح بدهیم چطور برای کمک در حریق شرکت کنند و همچنین همکاران محیط‌بان ما هم باید این دوره را بگذرانند.

عشاقی که پا پس نمی‌کشند

حسام فروردینی، فعال محیط زیستی بیش از ۱۰ سال است که در عملیات‌های مختلف اطفای حریق حوزه زاگرس شرکت داشته است. حسام عشق به خاک و محیط زیست را یک عشق کیهانی می‌داند و معتقد است فرقی نمی‌کند این طبیعت جنگل‌های آنتالیا باشد یا جنگل‌های آمازون. حسام خاطراتی از ماندن دو ماهه در کوه‌های مریوان برای اطفای آتش دارد که منجر به واریس پا برای او شده، اما این بیماری هم باعث نشده او پا پس بکشد و تا همین چند روز پیش برای اطفای حریق دل به جنگل‌های مریوان زد تا همراه دیگر همشهری‌هایش جلوی پیشگیری آتش را بگیرد. او از دوستانی می‌گوید که به علت انفجار مین در آتش‌سوزی اخیر مجروح شدند.

حسام فروردینی از تلاش‌های منابع طبیعی در آتش‌سوزی اخیر تشکر می‌کند و از وسعت زیاد آتش‌سوزی در مریوان می‌گوید: «این وسعت آتش‌سوزی کنترل آن توسط نیروی انسانی را سخت کرده بود و یکی از مشکلاتی که وجود داشت، دیر رسیدن بالگرد‌ها برای مهار آتش بود.» او از دست خالی مردم و امکانات کم برای مهار آتش می‌گوید. فروردینی دلایلی که باعث وقوع این آتش‌سوزی‌ها می‌شود را این‌گونه بیان می‌کند: «یکی از این دلایل استفاده از درختان بلوط برای تهیه و فروش زغال است. مردمان محلی درختان را می‌برند و در همان کوه چاه زغال می‌کنند و درختان را آتش می‌زنند. دلیل دیگر وسعت دادن به زمین‌های کشاورزی است که زمین و درخت را آتش می‌زنند تا در آینده زمین آن را تصرف کنند. الان در مریوان از هر نقطه‌ای به کوه که نگاه کنید، می‌بینید وسط کوه را درآوردند و تبدیل به زمین کرده‌اند؛ درخت انگور کاشته‌اند و، چون نیاز به آب ندارد این‌ها را تبدیل به باغ کردند و حصار کشیدند.» او معتقد است اداره منابع طبیعی به تنهایی توان مبارزه با این وضعیت در مریوان را ندارد و نیاز است ارگان‌های دیگر هم در این زمینه دخالت کنند. فروردینی آتش‌سوزی‌هایی که توسط نیرو‌های نظامی برای ایجاد امنیت اطراف پادگان‌هایی که در عرصه‌های طبیعی واقع شده‌اند را دلیل دیگر آتش‌سوزی‌های زاگرس می‌داند.

رشد اعتبارات منابع طبیعی از ۲۰ میلیارد سال گذشته به ۷۰ میلیارد

حمیدرضا قنبری، مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی کشور، اما این فرضیه آتش زدن جنگل‌ها توسط نیرو‌های انتظامی را رد می‌کند و از دلایل وقوع آتش‌سوزی‌ها می‌گوید: «آتش‌سوزی سه ضلع دارد یک ضلع اکسیژن، یک ضلع حرارت و دیگری مواد محترقه است. منشأ اکثر آتش‌سوزی‌های ما یا طبیعی است یا انسانی. در منشأ انسانی بخش عمده غیرعمدی است مثلا گردشگر در جنگل می‌رود و آتش را خاموش نمی‌کند. کشاورزانی که زمین‌های آن‌ها در حاشیه جنگل‌هاست از دیگر موارد هستند. آتش زدن کاه باعث می‌شود آتش به جنگل‌های مجاور سرایت کند. یک بخشی هم به علت تصرفات عرصه است.» او از دیگر دلایل که بسیار کم اتفاق می‌افتد را اقدامات قاچاقچیانی می‌داند که بعد از تحت تعقیب قرار گرفتن جنگل را به آتش می‌کشند.

او از همکاری نهاد‌های نظامی مانند ارتش و سپاه و بسیج و وزارت دفاع در اطفای حریق می‌گوید که در آتش‌سوزی اخیر مریوان هم به کمک آمدند: «در آتش‌سوزی مریوان هم وزارت دفاع و هلی‌بردی که کردند تاثیر خوبی روی مهار آتش داشت و این دوستان دو روز تمام با بالگرد بالای ۱۰۰ بسکت آب روی منطقه پاشش کردند.» آن‌طور که قنبری می‌گوید امسال به دلیل بارش‌های خوبی که در ابتدای سال داشتیم میزان پوشش کف جنگل به نسبت سال گذشته بیشتر شده که یک هشدار برای سازمان‌های درگیر در آتش‌سوزی است.

او در پاسخ به این سوال که آیا این سازمان توانسته به میزان درگیری بیشتری که امسال با حریق خواهند داشت، اعتبار بیشتری هم از دولت بگیرند، می‌گوید: «پارسال اعتبار ملی اطفای حریق ۲۰ میلیارد بود، اما امسال خدا را شکر ۷۰ میلیارد تومان شده و رشد خوبی داشته است. ما با این اعتبارات تجهیزات اطفای حریق انفرادی و گروهی خریداری کردیم و این تجهیزات را در اختیار استان‌ها گذاشتیم.» او در رابطه با این پرسش همیشگی که چرا نیرو‌های مردمی با دست خالی یا با برگ‌های بلوط برای مهار آتش اقدام می‌کنند، می‌گوید: «باید بگویم شرایط بعضی مناطق طوری است که باید به همراه خود ابزار سبک و راحتی ببرند. اما کار دیگری که ما کردیم احداث آتش‌بر است. آتش‌بر ایجاد خط حائل بین جا‌هایی که آتش گرفته با جا‌هایی که آتش نگرفته است تا این آتش سرایت کند. دفتر ما از طریق استان‌ها سالانه حدود ۴ هزار کیلومتر آتش‌بر احداث می‌کند.»

قنبری معتقد است در بحث اطفای حریق آگاهی مردم بسیار بالا رفته است: «یک کار خوبی که در اکثر استان‌ها اتفاق افتاده کمیته کارگروه اطفای حریق است که با عضویت مدیریت بحران استانداری و بسیج و سپاه و نیروی انتظامی و ارتش مجموع عواملی که تاثیرگذار هستند، تشکیل شده که روند بسیار خوبی است.» او در پاسخ به اینکه سازمان منابع طبیعی چه تمهیداتی برای داوطلبان در نظر گرفته است، می‌گوید: «ما آمدیم از چند سال پیش تمام بچه‌هایی که در قالب همیار طبیعت در روستا‌ها در اطفا شرکت می‌کردند را بیمه بی‌نام کردیم. همه کسانی که در بحث اطفای حریق شرکت می‌کنند تحت پوشش کامل هستند. حتی برای اینکه به مشکل نخورند به نوعی بحث ماموریت هم برای آن‌ها ساماندهی شد.» او از ۵ هزار ساعت کلاس آموزشی در استان‌های شمالی برای دهیاران خبر می‌دهد.

هر چند بخش بزرگی از این آتش‌سوزی‌ها به علت تغییر اقلیم جهانی اتفاق می‌افتد و مخصوص ایران نیست، اما نمی‌توان به علت جهانی بودن آتش‌سوزی در جنگل‌ها از زیر بار مسوولیت بزرگی که برعهده تک‌تک افراد این مرز و بوم است، شانی خالی کرد.