خلیج فارس میدان قدرت نمایی تهران شد/ اختلافات ایران و امارات بر سر جزایر سه گانه

اقتصاد۲۴- به رغم حرکت محتاطانه امارات برای نزدیک‌ شدن و عادی‌سازی روابط با ایران در سال ۲۰۱۹ و سپس فرستادن سفیر خود به تهران در سال گذشته، تنش‌های موجود بر سر این جزایر تشدید شده که احتمالاً باعث پیچیده‌ترشدن روابط ایران، امارات و کل منطقه می‌شود. با این حال، به نوشته ریسپانسیبل استیت‌کرفت، به نظر می‌رسد که طرفین حواسشان به از کنترل خارج‌نشدن این وضعیت هست. هر دو کشور می‌خواهند ثبات را در خلیج فارس حفظ کنند.

ریشه اختلافات

اکوایران در ترجمه این تحلیل آورده است: این نزاع ریشه تاریخی دارد. این جزایر از سال ۱۹۰۸ تا ۳۰ نوامبر ۱۹۷۱ در اشغال انگلیسی‌ها بودند. یک روز پیش از اعلام استقلال امارات از انگلیس، محمدرضا پهلوی نیروی دریایی کشور را در این جزایر مستقر کرد و کنترل آن‌ها را به دست گرفت. امارات متحده عربی و سایر کشور‌های عربی همواره ادعا کرده‌اند که مالکیت ایران بر این جزایر غیرقانونی بوده و تهران نیز ادعای آن‌ها را یک سوءتفاهم می‌خواند. ایران معتقد است که غرب در تلاش برای فشار بر جمهوری اسلامی و تضعیف وضعیت نظامی ایران در خلیج فارس، امارات متحده عربی را جسور کرده تا این مسئله را مطرح کند.

مقامات در تهران معتقدند که این جزایر همیشه متعلق به امپراتوری‌های فارسی بوده است، در حالی که همتایان اماراتی آن‌ها ادعا می‌کنند که بازرگانان عرب قرن‌ها قبل از رسیدن انگلیسی‌ها، بر این سه جزیره حکمرانی می‌کردند. زمین این جزایر بایر هستند. در تنب بزرگ و کوچک هیچ‌کس ساکن نیست و ابوموسی حدود دو هزار نفر ساکن غیرنظامی دارد.

این جزایر همچنین به دلیل موقعیت مکانی در نزدیکی تنگه هرمز، برای هر دو طرف اهمیت استراتژیک زیادی دارند. هر کشوری کنترل تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی را در اختیار داشته باشد، بر جریان خطوط دریانوردی خلیج فارس مسلط خواهد بود. در جنگ نفت‌کش‌ها، سپاه پاسداران از ابوموسی برای انجام حملات خود استفاده می‌کرد.

تا سال ۱۹۹۲، ایران حضور نظامی خود در این جزایر را تقویت و دائمی کرد. در آن زمان، ابوظبی به دنبال این بود که با مذاکره مستقیم با ایران، این مسئله را حل کند. با این حال، تا سال ۲۰۰۶، امارات متحده عربی یک استراتژی جدید برای بین‌المللی‌ کردن این اختلاف را آغاز کرد. ابوظبی با سرمایه‌گذاری بر روی فشار‌های بین‌المللی علیه ایران تلاش کرده تا از کشور‌های قدرتمند برای ادعای خود حمایت بیشتری به دست آورد.

اما ایران بر سر مالکیت خود بر این جزایر سازش نکرده است. در سپتامبر سال گذشته، ریم الحشیمی، وزیر همکاری‌های بین‌المللی امارات به مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «ما هرگز از ابراز ادعای خود بر این جزایر از طریق مذاکرات مستقیم یا از طریق دیوان بین‌المللی دادگستری عقب نخواهیم کشید».

مسکو و پکن وارد معادله می‌شوند

دسامبر سال گذشته، چین و شورای همکاری خلیج فارس بیانیه مشترکی را صادر کرده و خواستار حل دیپلماتیک این اختلاف شدند. این اتفاق مقامات تهران را ناراحت کردند که این بیانیه را به چشم به چالش‌ کشیدن تمامیت ارضی ایران دیدند.

وزارت امور خارجه ایران سفیر چین در تهران را احضار کرد تا «نارضایتی شدید» خود را ابراز کند. ماه گذشته نیز روسیه و شورای همکاری خلیج‌فارس بیانیه مشترکی صادر کردند و خواستار حل‌ و فصل دیپلماتیک جزایر سه‌گانه شدند؛ حرکتی که علی‌رغم روابط فزاینده بین تهران و مسکو موجب اعتراض شدید ایران شد.

در پایان آگوست، سپاه پاسداران رزمایشی نظامی را در ساحل ابوموسی آغاز کرد و آمادگی این کشور برای دفاع از کنترل بر این جزایر را نشان داد. این رزمایش هشداری به اماراتی‌ها بود که برخی از آن‌ها تهران را به کشاندن منطقه به سمت تشدید تنش‌ها متهم می‌کنند.

سه انگیزه تهران برای نمایش قدرت

ایران سه انگیزه اصلی از این نمایش قدرت دارد.

اول، ایالات متحده در حال تقویت حضور نظامی خود در تنگه هرمز است و رزمایش سپاه با هدف ارسال پیامی به واشنگتن مبنی بر مرعوب‌ نشدن ایران انجام شد. احمد ابودوه، عضو مؤسسه چتم به RS گفت: «ایران می‌خواهد در برابر استقرار نظامی ایالات متحده بازدارندگی ایجاد کند».

دوم، بسیاری از ایرانیان منتقد «سیاست نگاه به شرق» ابراهیم رئیسی هستند. یکی از آن‌ها حمیدرضا عزیزی، کارشناس ایرانی مؤسسه امور بین‌الملل و امنیتی است که استدلال می‌کند که این سیاست، تصوری را ایجاد کرده که ایران به طور بی‌سابقه‌ای بر چین و روسیه متکی است. او می‌گوید: «ایران همچنین می‌خواهد نشان دهد که چنین تصوری درست نیست و علی‌رغم موضع چین و روسیه، ایران آماده دفاع از حاکمیت و حقوق سرزمینی خود بر این سه جزیره است».

عبدالرسول دیوسالار، استاد دانشگاه ایتالیایی Universita Cattolica del Sacro Cuore گفت: «تهران روسیه را کاملاً بی‌ارتباط با موضوع جزایر سه‌گانه می‌داند. رزمایش نظامی ایران نشانه دیگری از این دیدگاه است. اما مسئله چین به نوعی متفاوت است؛ زیرا چین اهرم دیگری بر ایران دارد. با این وجود، پاسخ ایران به بیانیه هر دوی آن‌ها تقریباً یکسان بود. ایران واقعاً هیچ نقشی برای مداخله سایر قدرت‌های خارجی در این مورد خاص نمی‌بیند».

سوم، این رزمایش به وضوح به ابوظبی و همسایگان عرب آن نشان می‌دهد که علی‌رغم نزدیک‌ شدن آن‌ها به تهران که کارشناسان تا حد زیادی به نیاز تهران برای دورزدن تحریم‌های اقتصادی غرب و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی نسبت می‌دهند، ایران قصد ندارد موضع خود در مورد آن را نرم کند.

نقش مناقشه جزایر بر روابط منطقه‌ای

علی‌رغم پیشرفت در روابط امارات متحده عربی و ایران از سال ۲۰۱۹، تنش‌هایی اساسی در امور دوجانبه و همچنین در روابط ایران با عربستان سعودی و کویت، مانند اختلاف نظر در مورد میدان گازی آرش وجود دارد. این منازعات، روابط اخیر تهران با اعضای شورای همکاری خلیج فارس تحت فشار قرار داده است.

بیشتر بخوانید: احمد زیدآبادی: روس‌ها هم مثل چینی‌ها، در مورد جزایر سه‌ گانه ایرانی با کشورهای عرب هم‌ صدا شدند

عزیزی توضیح داد: «با قدرت‌نمایی، ایران می‌خواهد تأکید کند که دیپلماسی منطقه‌ای و تمایل به بهبود روابط با همسایگان به معنای این نیست که ایران مالکیت سرزمینی خود را نادیده گرفته یا به نوعی در این مسائل سازش کند. از طرف دیگر، این نشانه دیگری است که توافقات عادی‌سازی می‌توانند تنها آغازی بر یک روند طولانی و پیچیده باشند. ریشه‌های اختلاف نظر و نزاع ایران و همسایگان آن پیچیده و چندلایه است. یک توافق دیپلماتیک نمی‌تواند به سادگی این مسائل را یک‌شبه حل کند».

تنش در مسائل جزایر سه‌گانه شکنندگی فرآیند‌های دیپلماتیک جاری خاورمیانه را برجسته می‌کند. اما کارشناسان انتظار ندارند دعوای ایران و امارات متحده عربی در مورد این جزایر یا قدرت‌نمایی ایران منجر به هرگونه رویارویی مستقیم بین دو کشور شود. ابودوه می‌گوید: «به نظر می‌رسد که تهران و ابوظبی مسئله جزایر سه‌گانه را از بحث نزدیکی دیپلماتیک جدا کرده‌اند. از زمان تبادل سفیران در سال گذشته، ارتباطات منظمی بین هر دو طرف حول مسئله جزایر طراحی شده تا از تحت‌الشعاع قراردادن سایر جنبه‌های روابط آن‌ها جلوگیری شود».