آدام اسمیت که بود؟/ با نظریات پدر اقتصاد جهان آشنا شوید

اقتصاد۲۴- محمد آیتی: آدام اسمیت یکی از فیلسوفان برجسته تاریخ اسکاتلند است که در میانه دوران روشنگری این کشور به یکی از اقتصاددانان بزرگ دنیا بدل شد. عمده آوازه او به خاطر نوشتن کتاب‌های «نظریه احساسات اخلاقی» و «بررسی درباره ماهیت و علل ثروت ملل» است. اکنون، از کتاب دوم آدام اسمیت با عنوان «ثروت ملل» نام برده می‌شود. این کتاب یکی از اولین و معروف‌ترین نوشته‌ها در خصوص صنعت و تجارت است که نقش کلیدی در اقتصاد مدرن و منظم آکادمیک داشته است.

بیوگرافی آدام اسمیت

آدام اسمیت در پنج ژوئن ۱۷۲۳ در کیرک‌کالدی واقع در شهرستان فیف در کشور اسکاتلند به دنیا آمد و در ۱۷ ژوئیه ۱۷۹۰ و در سن ۶۷ سالی در شهر ادینبرا که پایتخت اسکاتلند است، چشم از جهان فرو بست.

آدام اسمیت فرزند یک مشاور حقوقی برجسته در شهر تاریخی کیرکالدی در اسکاتلند بود. پدرش که او هم آدام اسمیت نام داشت، شش ماه قبل از تولد وی درگذشت و بدین ترتیب او در غیاب پدر، پرورش یافت. آدام در حدود چهار سالگی توسط یک گروه از کولی‌ها دزدیده شد، ولی پس از زمان کوتاهی توسط عموی خود نجات داده شد و به آغوش گرم مادرش برگشت.

آدام اسمیت در ۱۵ سالگی وارد دانشگاه گلاسکو شد و فراگیری خواندن فلسفه اخلاق و فلسفه اجتماعی را شروع کرد و در آنجا فلسفه علم اخلاق را نیز خواند.

در سال ۱۷۴۰ اسمیت با بورس ویژه وارد کالج بالیول در دانشگاه آکسفورد شد و در ۱۷۴۶ آنجا را ترک کرد. در ۱۷۵۱ با دیوید هیوم، نویسنده و فیلسوف بانفوذ و مشهور اسکاتلندی که یک دهه پیشکسوت او بود، آشنا شد. میان این دو نفر از دیدگاه عقیدتی و شخصی، نزدیکی بیشتری نسبت به سایر شخصیت‌های مطرح در روشنگری اسکاتلند وجود داشت. در همین سال، اسمیت کرسی استادی دوره آموزش منطق، در دانشگاه گلاسگو را به دست آورد و سال بعد در همین دانشگاه شروع به تدریس منطق کرد. در نهایت، آدام اسمیت مامور عالیرتبه گمرک اسکاتلند و رییس دانشگاه گلاسگو شد.

آثار علمی آدام اسمیت

آدام اسمیت با نگارش دو کتاب به نام‌های «نظریه عواطف اخلاقی» در سال ۱۷۵۹ و «بررسی درباره ماهیت و علل ثروت ملل» در سال ۱۷۷۶، نامی برای خود در جهان دست و پا کرد. کتاب آخر این فیلسوف بزرگ، یکی از اولین تلاش‌ها برای مطالعه سیستماتیک پیشرفت تاریخی صنایع و تجارت در اروپا است.

نظریه‌های آدام اسمیت

آدام اسمیت به واسطه تئوری‌هایی که در مورد سرمایه‌داری، بازار آزاد و عرضه و تقاضا ارائه داده بود، «پدر اقتصاد» نامیده شد. از نظریه‌های او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* فلسفه بازار‌های آزاد

فلسفه بازار‌های آزاد بر روی به کاهش رساندن نقش دخالت دولت و مالیات در بازار‌های آزاد اصرار دارد. هرچند اسمیت از دولت محدود حمایت می‌کرد، اما دولت را مسئول بخش‌های آموزشی و دفاعی یک کشور می‌دانست.

* نظریه دست نامرئی

به باور اسمیت، یک ملت ثروتمند، کشوری است پر از شهروندانی که در آن حضور دارند و برای بهتر کردن و رفع نیاز‌های خود به طور موثر کار می‌کنند. اسمیت می‌گوید در این نوع اقتصاد، یک فرد، ثروت خود را در یک تشکیلات اقتصادی سرمایه‌گذاری می‌کند که به احتمال زیاد به او کمک می‌دارد تا بیشترین سود را با مدیریت ریسک معینی، به دست آورد.

* ثروت و تولید کالا

شاید این نظریه آدام اسمیت، امروز خیلی ساده بیاید، اما باید دانست که این حرف‌ها در زمان خود، چراغی را برای بشریت روشن کرد که پس از دهه‌ها، افراد زیادی به واسطه آن، به سوددهی رسیدند. از این‌رو، ایده‌های ترویج‌شده در کتاب «ثروت ملل» آدام اسمیت توجه بین‌المللی را در پی داشت و عاملی محرک در تکامل از ثروت زمینی به ثروت ایجادشده توسط روش‌های تولید خط مونتاژ شد که با تقسیم کار امکان آن فراهم آمد؛ در واقع اسمیت استدلال کرد که تقسیم کار و تخصص باعث رونق خواهد شد.

بیشتر بخوانید: آدام اسمیت؛ پدر علم اقتصاد و میراث امروزین آن

* تولید ناخالص داخلی (GDP)

نظرات واقع در کتاب «ثروت ملل» پیدایش مفهوم تولید ناخالص داخلی را فراهم کرد و باعث تحول در تجارت واردات و صادرات شد. قبل از پدید آمدن چنین اثری، کشور‌ها ثروت خود را براساس ارزش ذخایر طلا و نقره‌شان اعلام می‌کردند. با این حال، اسمیت به شدت از مرکانتیلیسم (Mercantilism) یا مکتب سوداگری انتقاد کرد. او استدلال کرد که کشور‌ها باید براساس سطح و تجارت آن‌ها ارزیابی شوند. این مفهوم مبنایی برای ایجاد معیار تولید ناخالص داخلی به منظور سنجش رفاه یک کشور شد.

مدل رشد اقتصادی در نگاه آدام اسمیت

با تقسیم کار و متخصص شدن نیروی انسانی، بهره‌وری افزایش می‌یابد و درآمد واقعی بالا می‌رود. با افزایش درآمد، سود بیشتر می‌شود و پس‌انداز و سرمایه‌گذاری روند صعودی پیدا می‌کند که خود، باعث پیشرفت در شیوه فنی تولید خواهد شد.

این روند، به نوبه خود موجب کاهش هزینه‌ها شده و میزان سود را افزایش می‌دهد. افزایش سود نیز پس‌انداز و سرمایه‌گذاری بیشتر را ممکن می‌شود. از سوی دیگر، با افزایش سرمایه‌گذاری، تقاضای نیروی کار شدت می‌پذیرد و در وضعی که عرضه نیروی کار ثابت باشد، دستمزد واقعی بالا رفته و در حدی بالاتر از سطح معیشتی دستمزد قرار می‌گیرد. به مرور زمان، جمعیت رشد می‌کند و عرضه نیروی کار را بالا می‌برد و دستمزد واقعی را به اندازه پیشین، یعنی حد معیشتی، تنزل می‌دهد.

با افزایش عرضه نیروی کار، میزان سود دوباره بالا رفته و بر مقدار پس‌انداز و سرمایه‌گذاری می‌افزاید. هرگاه میزان پیشرفت فنی در حد افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و در نتیجه، تقاضای نیروی کار از رشد جمعیت و عرضه آن پیشی بگیرد، میزان دستمزد روند صعودی خواهد داشت و در هر مرحله، به دلیل رابطه مستقیم بین انباشت سرمایه، بهره‌وری کار و میزان تولیدات واقعی، می‌توان بیان داشت که رشد تولید سرانه از مصرف سرانه بیشتر است. از این‌رو اقتصاد اسمیت دارای رشد ثابت و منظمی خواهد بود.

طبق نظر اسمیت رشد اقتصادی تا زمانی ادامه خواهد داشت که سرمایه انباشته و پیشرفت فناوری را موجب شود، که در این میان وجود رقابت و تجارت آزاد، این فرآیند را تشدید می‌کند.