چرا در ایران ابر تورم رخ نداده است؟

اقتصاد۲۴-بررسی دلایل وقوع ابر تورم نشان میدهد که رشد بالای نقدینگی و افزایش سرعت گردش پول از یک سو و افزایش انتظارات تورمی یا به عبارتی از میان رفتن اعتماد مردم به اقتصاد کشور از جمله موارد مهمی است که موجب بروز ابر تورم خواهد شد.

از آنجایی که انتظارات تورمی و رشد نقدینگی در ایران وجود داشته و مورد بحث است، به همین دلیل پرسشی که به وجود می‌آید آن است که چرا تا کنون ابر تورم در ایران رخ نداده؟ از سوی دیگر این پرسش مطرح است که که خطر وقوع ابر تورم همچنان اقتصاد ایران را تهدید میکند؟

پرهیز از نگه‌داری پول ملی

در سال‌های گذشته تورم مزمن به یکی از ویژگی‌های اقتصاد ایران بدل گشته است. میتوان گفت که تحریم‌های اقتصادی در سال‌های گذشته و همچنین افزایش پایه‌پولی از اصلی‌ترین دلایل این مسئله بوده‌اند؛ روندی که همچنان ادامه دارد.

بررسی پدیده تورم در دهه‌های گذشته نشان میدهد که این پدیده با فراز و فرود‌هایی همراه بوده. این در حالی است که پس خروج آمریکا از توافق برجام در سال ۱۳۹۷ تا کنون، تورم فرودی قابل توجهی را تجربه نکرده و این پدیده به شکل یک بیماری مزمن درآمده است. همین مسئله، یعنی تداوم تورم موجب شده است که گمانی زنی‌هایی درباره احتمال وقوع ابر تورم مطرح شود. زمانی که از تورم صحبت به میان می‌آید، منظور وقوع تورم‌هایی بسیار بالا و پرشتاب است. هرچند که تعریف یکسانی از میزان ابرتورم وجود ندارد، اما گفته میشود تورم ماهانه ۵۰ درصد یا تورم سالانه بالای ۱۰۰ درصد ابر تورم محسوب میشود.

در چنین شرایطی مردم یک کشور سعی میکنند از نگه‌داری پولی ملی‌شان خودداری کرده و به نگه‌داری دارایی‌های دارای ثبات یا ارز خارجی بپردازند. بررسی تاریخی این پدیده نشان میدهد که دلیل اصلی بروز ابر تورم کسری بودجه دولت‌ها بوده که این مسئله خود معلول عوامل دیگری نظیر جنگ، بحران‌های سیاسی یا به طور کلی هر واقعه‌ای که در درآمد‌های دولت اختلال‌های قابل توجهی ایجاد میکند است.

بیشتر بخوانید:کاهش تورم خوراکی دراین استان‌ها

به عبارت دیگر دولت‌ها در شرایطی که نمیتوانند به منابع مالی مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند در یک دو راهی قرار میگیرند. یا باید مخارج خود را کاهش داده و از طریق دریافت مالیات بیشتر بر مشکلات فائق آیند یا میتوانند به سراغ چاپ پول بروند. میتوان گفت که راه دوم بسیار راحت‌تر است و در کوتاه مدت تبعاتی به دنبال ندارد، اما در میان مدت اثرات مخرب خود که همان تورم و نارضایتی مردم است، بروز پیدا میکند. کشور‌هایی مانند ونزوئلا، زیمباوه و لهستان از جمله کشور‌هایی هستند که ابر تورم را تجربه‌اند.

در سال‌های گذشته تحریم‌های اقتصادی در مسیر فروش نفت ایران چالش‌های زیادی را ایجاد کرده و عدم دسترسی دولت به درآمد‌های نفتی، منجر به کسری بودجه و به دنبال آن سیتاستگذاری‌های تورم‌زای دولت شده است. به همین دلیل است که تعداد قابل توجهی از کارشناسان اقتصادی، رفع تحریم‌ها و سپس اصلاح سیاست‌های پولی را اولین گام‌های حل مشکلات اقتصادی کشور دانسته‌اند.

سناریوی وقوع ابر تورم

تداوم تورم بالا در اقتصاد ایران موجب شد تا در ماه‌های گذشته برخی از اقتصاددانان و کارشناسان اقتصادی هشدار‌هایی درباره احتمال وقوع ابر تورم در ایران بدهند. تشابه سیاست پولی ایران و ونزوئلا یکی از دلایل نگرانی‌های موجود در این زمینه است. از آنجایی که افزایش نقدینگی یکی از نقاط آغازین تورم و سپس ابر تورم در ونزوئلا بود و این مسئله در ایران نیز وجود دارد، خطر وقوع ابر تورم در ایران همواره گوشزد میشود. برای مثال در اردیبهشت ماه سال جاری، محمد هاشم پسران، اقتصاددان در این باره هشدار داد و گفت: «یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باید در دستورکار سیاستگذار قرار بگیرد، جلوگیری از وقوع ابرتورم است.»

میتوان گفت که وجود چنین نگرانی‌هایی قابل درک است. تورم‌های بالا و مزمن در سال‌های گذشته قدرت خانوار‌های ایرانی را به شدت تحت تاثیر قرار داده و وقوع چنین پدیده میتواند اثرات مخرب و غیرقابل بازگشتی را به همراه داشته باشد. در چنین شرایطی برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند که اگر شوک مثبتی مانند حل مشکلات مربوط به تحریم رخ ندهد، در آینده‌ای نه‌چندان دور باید در انتظار وقوع یک تورم بود.

چرا ابر تورم رخ نداده است؟

در حال حاضر در ایران عوامل مختلفی مانند رشد پایه پولی، رشد بخش پول نقدینگی، کسری بودجه و در نهایت انتظارات تورمی وجود دارد. وجود این عوامل این پرسش را به وجود میاورد که چرا تا کنون ابر تورم در ایران رخ نداده است؟ برخی از کارشناسان معتقدند که توجه به ساختار تولید در ایران میتواند در پیش‌بینی وقوع ابر تورم در ایران موثر باشد.

یکی از مهمترین نشانه‌های وقوع ابرتورم در یک کشور از بین رفتن قابلیت معامله پول ملی توسط مردم است. لایه زیرین این اتفاق، از بین رفتن قابلیت تولید در یک کشور به واسطه آن پول است. این در حالی است که قسمت قابل توجهی از زنجیره تولید در ایران به دولت وابسته است. همین مسئله موجب میشود که حتی در زمان شوک‌های اقتصادی نیز استفاده از ریال در جریان تولید تداوم داشته باشد.

دلیل مهم دیگر آن که تا کنون ابر تورم در ایران رخ نداده، صادرات محدود نفت و محصولات پتروشیمی بوده است. این جریان موجب شده تا درآمد ها‌ی دولت با وجود کاهش خیلی شدید، متوقف نشود. به عبارت دیگر اگر درآمد‌های ارزی ایران به صورت کلی قطع میشد، احتمال وقوع ابر تورم در ایران بیشر میشد.

با این حال میتوان گفت که احتمال وقوع ابر تورم در ایران همچنان وجود دارد. دلیل اصلی وجود سایه ابر تورم نیز انتظارات تورمی است. اگرچه همچنان ابر تورمی در ایران رخ نداده، اما نشانه‌های زیادی از ناامیدی در مورد بهتر شدن اوضاع در آینده وجود دارد. رشد قابل توجه مهاجرت یکی از همین نشانه‌ها است. به همین دلیل یک شوک مجدد اقتصادی، به طوری که اعتماد مردم به بهتر شدن اوضاع اقتصادی کشور را به‌کلی از میان ببرد، میتواند وقوع ابر تورم را به دنبال داشته باشد. به همین دلیل کارشناسان اقتصادی معتقدند که اگر شرایط فعلی اقتصاد ایران بدتر شود، سایه ابر تورم همچنان تهدید جدی‌ای به حساب می‌آید.