الگوگیری مودی از بی‌بی؛ نقش ایران و اسرائیل در معادلات راهبردی هند

اقتصاد۲۴- از همان آغاز حمله حماس به اسرائیل، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، بیانیه‌ای صریح صادر کرد و همبستگی خود را با اسرائیل، آن هم در شرایطی که هند همواره موضع بی‌طرفانه خود در درگیری‌های بین‌المللی از جمله جنگ اوکراین و روسیه اتخاذ کرده بود، اعلام کرد.
وزیر امور خارجه هند نیز همین موضع‌گیری را بلافاصله بازتوییت کرد. اما برای فهم سیاست هند در برابر اسرائیل، مرور اظهارنظر یکی دیگر از وزیران دولت از حزب حاکم مودی که با نام بهاراتیا جاناتا (BJP) شناخته می‌شود، در یک توئیت، نه‌تن‌ها خبر از اتحاد با اسرائیل دارد؛ بلکه از زنگ خطری جدی درباره فاصله هند از اهداف راهبُردی ایران حکایت دارد. این وزیر کابینه هند هشدار داده بود که هند «ممکن است با وضعیتی مواجه شود که اسرائیل امروز با آن مواجه است، اگر ما در برابر رادیکالیسم باانگیزه سیاسی ایستادگی نکنیم.» هشداری غیرمستقیم به اقلیت مسلمان هند که قرابت فکری آن‌ها با حماس مقایسه شده بود.

فراز و فرود روابط هند و اسرائیل

از زمان ایجاد اسرائیل در سال ۱۹۴۸، روابط هند با این کشور و همچنین فلسطین تغییرات متعددی را از به رسمیت نشناختن کشور یهودی تا برقراری روابط دیپلماتیک نزدیک و تبدیل‌شدن به یک شریک تجاری کلیدی طی کرده است.

در سال ۱۹۴۸، یک سال پس از استقلال هند، دولت اسرائیل تشکیل شد. زمانی که سازمان ملل متحد خواستار تقسیم قلمرو فلسطین به کشور‌های یهودی و عربی شد. در دوران پس از استقلال، جواهر لعل نهرو، نخست‌وزیر سابق و مهاتما گاندی به‌شدت با ایجاد دولتی یهودی مخالفت کردند و از آرمان فلسطین حمایت می‌کردند.

ازاین‌رو، در سال ۱۹۴۷، هند علیه طرح سازمان ملل متحد برای تقسیم فلسطین رای داد. بااین‌حال، هند رسماً حاکمیت اسرائیل را در سال ۱۹۵۰ پس از ترکیه و ایران به رسمیت شناخت.

اما اسرائیل در سال ۱۹۵۳ اجازه افتتاح کنسولگری در بمبئی را نیافت و حضور دیپلماتیک رسمی در دهلی‌نو در آن زمان برای اسرائیل مجاز نبود. این روابط تا حد زیادی غیررسمی باقی ماند تا هند حمایت خود را از فلسطین حفظ کند. کنسولگری بمبئی تنها دروازه تماس بین دو کشور بود و یهودیان هندی را به اسرائیل اعزام می‌کرد.

حمایت هند از فلسطینی‌ها تا آنجا ارتقا یافت که در سال ۱۹۷۵، هند رسماً سازمان آزادی‌بخش فلسطین را به‌عنوان تنها نماینده مشروع مردم فلسطین به رسمیت شناخت و حتی دفتری در دهلی‌نو برای آن‌ها افتتاح کرد. هند روابط دیپلماتیک کامل با سازمان آزادی‌بخش فلسطین را پس از بازگشت ایندیرا گاندی به قدرت با افتتاح سفارت فلسطین در سال ۱۹۸۰ برقرار کرد. ازاین‌رو یاسر عرفات در نشست عدم تعهد که در آوریل ۱۹۸۴ در دهلی‌نو برگزار شد، شرکت کرد و به‌شدت از فلسطین حمایت کرد.

پس از ترور ایندیرا گاندی در سال ۱۹۸۴، عرفات از این واقعه ابراز تأسف کرد و برای او پیام صادر کرد. پسر او راجیو گاندی همان سیاست را در قبال فلسطین حتی از طریق اولین انتفاضه در غزه در سال ۱۹۸۴ ادامه داد. هند همچنین اعلام استقلال شورای ملی فلسطین را در سال ۱۹۸۷ به رسمیت شناخت.

از سوی دیگر، روابط بین هند و اسرائیل پس از کمک تسلیحاتی اسرائیل به هند در جریان جنگ پاکستان در سال ۱۹۷۱ که به‌عنوان جنگ آزادی‌بخش بنگلادش نیز شناخته می‌شد، بهتر شد. این در حالی بود که اسرائیل چند سال بعد برای نزدیک‌شدن به هند، در جنگ ۱۹۹۹ به هند کمک کرد. اگرچه جمعیت بزرگ مسلمان هند و ترس از به خطر انداختن روابط هند با کشور‌های عربی مانع از برقراری روابط تمام‌عیار با اسرائیل می‌شد، اما نهرو نقش فعالی در حمایت از فلسطین ایفا کرد. جنگ هند و اسرائیل نقطه عطفی بود که به‌مرور هند را از ایران جدا کرد. هند تقریباً دریافته بود در بزنگاه‌های بحران، ایران از کشوری مسلمان در برابر هند حمایت خواهد کرد یا دست‌کم موضع انفعال خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: زیر سایه دو جنگ اوکراین و غزه؛ آیا اروپا این بار زمستان سخت را تجربه می کند؟

پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، هند شاهد تغییر در سیاست خارجی بود و به‌تدریج به سمت ایالات متحده متمایل شد. به همین ترتیب، هند به طور رسمی روابط دیپلماتیک با اسرائیل را در سال ۱۹۹۲ در زمان نخست‌وزیری ناراسیما رائو برقرار کرد و سفارت خود را در تل‌آویو افتتاح کرد. همان زمان اسرائیل نیز سفارت خود را در دهلی‌نو افتتاح کرد. آن زمان هند به یاسر عرفات که در دهه ۱۹۹۰ به هند سفرکرده بود، اعلام کرد که روابط دیپلماتیک هند و اسرائیل برای ارمان فلسطین هم مفید خواهد بود.

روابط اسرائیل و هند به‌سرعت در مسیر مستحکم شد. حزب بهاراتیا جاناتا (BJP) اقدام به تقویت بیشتر روابط با اسرائیل کرد و وزیر خارجه هند برای اولین در سال ۲۰۰۰ به اسرائیل سفر کرد. بهبود روابط هند و اسرائیل در حوزه‌های اقتصادی، همکاری‌های دفاعی و مبادلات تکنولوژیکی ادامه یافت. هند موضع بی‌طرفانه خود را در مناقشه اسرائیل و فلسطین حفظ می‌کرد و حتی اقدامات نظامی اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی فلسطین را محکوم می‌کرد؛ اما این بار و بعد از حمله حماس به اسرائیل، سیاست هند تغییر کرد و به حمایت تمام‌عیار از اسرائیل تبدیل شد.

چرا روابط هند و اسرائیل گرم شد؟

در دهه‌های اخیر هند روابط خود را با اسرائیل با خرید سلاح تقویت کرده است. اولین سفر نخست‌وزیر اسرائیل به هند در زمانی انجام شد که آریل شارون در سال ۲۰۰۳ به دهلی آمد. عملکرد سیاسی مودی (نخست‌وزیر فعلی هند) نشان می‌دهد که گرایش قوی از سوی او به سمت اسرائیل وجود دارد. او در حالی با نتانیاهو در سازمان ملل دیدار کرد که می‌توانست با محمود عباس رئیس‌جمهور فلسطین ملاقات کند؛ اما این کار را نکرد و با شیمون پرز رئیس‌جمهور اسرائیل در سنگاپور دیدار کرد.

اما برای هند فراتر از ایدئولوژی، منافع راهبُردی و اقتصادی وجود داشت که دهلی را به سمت اسرائیل سوق می‌داد. این دو کشور با تهدیدات امنیتی مشابهی در مواجهه با اقلیت‌های مذهبی و قومی روبرو بودند. این موضوع باعث شد تا هند از زمان انتخاب مودی ۶۶۲ میلیون دلار سلاح اسرائیلی خریداری کند. گروه‌های لابی هند و اسرائیل در امریکا با هم کار می‌کنند و منافع متقابلی از جمله اقناع امریکا برای اجازه‌دادن به اسرائیل برای فروش سیستم‌های تسلیحاتی مبتنی بر فناوری امریکا به دهلی‌نو دارند. تجارت دوجانبه آن‌ها سالانه حدود ۵ میلیارد دلار است و یک توافق تجارت آزاد بالقوه در سال جاری دوبرابر شده است.

آیا اسرائیل برای هند الگو خواهد شد؟

درحالی‌که در حال حاضر فلسطینی‌ها نمی‌توانند مزیتی برای هند از جمله تجارت یا فناوری نظامی مانند اسرائیل فراهم کنند، اما ارتباط با اسرائیل برای هند دستاورد‌های استراتژیکی داشته که آن‌ها را به اسرائیل نزدیک کرده است. شرایطی که تحریم‌های تسلیحاتی ایران نیز بر همکاری‌های ایران و هند تأثیر گذاشت و به‌مرور سیاست‌های هند نسبت به اسرائیل، را از ایران دور کرد. از سوی دیگر هند به دنبال عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل است که نیاز به حمایت جهان عرب و کشور‌های درحال‌توسعه دارد. آخرین تحولات نشان می‌دهد که مزیت راهبُردی اسرائیل در منطقه با آزادشدن اقتصاد ایران از تحریم‌ها پس از برجام اندکی کاهش یافت و هند به ایران نزدیک شد؛ اما با شدت‌گرفتن تحریم‌ها و توقف مذاکرات ایران و امریکا، مزیت استراتژیک ایران برای هند روزبه‌روز کاهش یافت.

این در شرایطی است که حمایت فزاینده از اسرائیل در هند با ظهور سیاست‌های محدودکننده علیه مسلمانان که توسط BJP نمایندگی می‌شود، همخوانی دارد. ایده اسرائیل به‌عنوان کشوری که در آن یهودیان شهروندان درجه یک و دیگران دوم هستند، برای حامیان حزب حاکم بر هند، جذاب است. آن‌ها می‌خواهند با هندو‌ها در هند رفتار مشابهی داشته باشند تا هند را به کشوری مانند اسرائیل تبدیل کنند. سیاستی نگران‌کننده که به نظر می‌رسد هند را در موضع تایید سیاست‌های اسرائیل علیه اقلیت مسلمانان قرار خواهد داد.