زنگ‌خطر حرکت مهاجرین غیرقانونی افغان از پاکستان به ایران؛ بحران امنیتی در پیش است؟

اقتصاد ۲۴- پاکستان همواره میزبان مهاجرین افغان بوده است. از زمان حمله‌ی شوروی به افغانستان، بر اساس برخی گزارش‌ها چهارمیلیون مهاجر افغان در پاکستان و بیشتر در استان خیبر پشتونخوا زندگی می‌کنند. دولت پاکستان پیش‌تر گفته بود که از دهم آبان امسال نزدیک به یک میلیون هفتصد هزار مهاجر غیرقانونی افغان را از مرز‌های خود اخراج خواهد کرد. اگر چه مقامات اسلام‌آباد مهاجرین افغان را مسوول حملات انتحاری متعددی و بر هم زدن امنیت پاکستان دانستند، اما اعلام کردند که طرح اخراج مهاجرین غیرقانونی تنها افغان‌ها را مورد هدف قرار نخواهد داد. ملا محمد یعقوب وزیر دفاع طالبان گفته است که پاکستان باید عواقب اخراج مهاجرین افغان را بپذیرد. با این وجود مقامات پاکستان تحریک طالبان پاکستان را عامل اصلی تیرگی و مخدوش شدن رابطه‌ی دو کشور می‌دانند، اما مقامات طالبان افغانستان حضور طالبان پاکستان در افغانستان را انکار می‌کنند. دلیل اصلی خراج مهاجرین افغان چیست؟ آیا این اخراج مهاجرین روابط پاکستان و افغانستان را خصمانه خواهد کرد؟ احتمال سر ریز شدن موج جمعیت مهاجرین غیر قانونی افغان به ایران هست؟ در این باره با محسن روحی صفت دیپلمات پیشین ایران در افغانستان گفتگو کرده‌ایم:

علت اخراج مهاجرین افغان از پاکستان در چنین ابعاد وسیعی چیست؟

مهاجرین افغان از چهل سال پیش در پاکستان بودند حتی با تغییر چند نوع نظام سیاسی، این مهاجران در پاکستان باقی ماندند. اکنون به دلیل موضوعات امنیتی که برای پاکستان پیش آمده مثل گروه تحریک طالبان (TTP) پاکستان، قصد دارد که مهاجرین غیرقانونی را از مرز خود اخراج کند. هم اکنون خطرات امنیتی تحریک طالبان پاکستان از حد و اندازه‌ی همیشگی بیشتر شده و به نقل فرمانده‌ی ارتش پاکستان این تهدید‌ها از تهدید هند هم بیشتر شده است. انفجار‌هایی که توسط نظامیان علیه نظامی‌ها و غیر نظامی‌ها خصوصا در استان پختونخوا رخ داده، آرامش را از پاکستان گرفته است و همچنین آن‌ها با ارتش پاکستان نیز درگیر شدند. نوک تیز حمله‌های تحریک طالبان، ارتش پاکستان است. دولت پاکستان می‌خواهد با اخراج مهاجرین افغان، با این تهدید‌های امنیتی مبارزه کند.

نود درصد اعضای طالبان پاکستان پشتون هستند. پشتون‌ها در ایالت سر حد شمالی یا همون پختونخوا مستقر هستند که با افغانستان مرز مشترک دارند. تفکیک بین این پشتون‌ها که کدام از طالبان هستند و کدام نیستند بسیار دشوار است. در گذشته‌های دور این منطقه، منطقه‌ی آزاد حساب می‌شد و مردمی که در آنجا زندگی می‌کردند هم مدارک قانونی افغانستان و هم مدارک قانونی پاکستان را داشتند. بازرگانان این منطقه کارت بازرگانی پاکستان و افغانستان را با هم داشتند، اما برخی ادعا‌ها از طرف رهبران پشتون‌ها مبنی بر تشکیل کشور پشتونستان، پاکستان را نگران کرد. اکنون نیز دولت پاکستان می‌خواهد با اخراج آن‌ها این موضوع را کنترل کند.

بیشتر بخوانید: عجیب اما واقعی؛ طالبان همچنان بزرگترین سرمایه‌گذاران خارجی در ایران!/ اخراج مهاجران افغان زیر سایه سرمایه گذاری حاکمان طالب

البته نباید از این نکته غافل شد که مقصر اوج گرفتن تحریک طالبان پاکستان، خود دولت پاکستان است. وقتی نظامیان پاکستان از طالبان افغان، برای مبارزه با حکومت اشرف غنی حمایت کردند یک روحیه‌ی احیاگری در بین طالبان پاکستان ایجاد شد. آن‌ها اینطور فکر می‌کنند که اگر طالبان افغانستانی توانستند به حکومت برسند چرا آن‌ها نتوانند در پاکستان سکان قدرت را به دست بگیرند؟ بنابراین ریشه‌ی اصلی این تهدیدات اشتباهات فاحش نظامیان در پاکستان بود. دولت پاکستان نقشی نداشت و در بسیاری از موارد هم با حمایت از طالبان مخالف بود، اما نظامیان پاکستان با حمایت از طالبان افغانستانی شرایط را برای شورش و طغیان طالبان پاکستان فراهم کردند.

اکنون مقامات طالبان می‌گویند که اخراج مهاجرین افغان از پاکستان برای دولت این کشور تبعات خواهد داشت؟ آیا اخراج مهاجرین افغان باعث تیره و تار شدن روابط افغانستان و پاکستان نخواهد شد؟

همینطور خواهد شد. نظامیان پاکستان خیلی دوراندیش نبودند. البته اکثر نظامی‌ها در همه جای جهان این ویژگی را دارند که دوراندیش نیستند و به دنبال دستاور‌های فوری و آسان می‌گردند. در آن زمان همه خطر حمایت از طالبان را به پاکستان گوشزد کردند و گفتند که شما با این کار تیشه به ریشه‌ی خود می‌زنید، اما به هر حال نظامیان به دنبال یک دستاورد برای ارائه به ملت خود بودند به ویژه اینکه در برابر هند ناکامی‌هایی داشتند که ناچار باید یک دستاورد و یک موفقیت برای خود می‌تراشیدند. این عدم دوراندیشی منجر به چنین وضعیتی شده است.

تفکیک بین‌پشتون‎‌های دو طرف مرز افغانستان و پاکستان بسیار دشوار است. دولت افغانستان که اصلا چنین مرزی را به رسمیت نمی‌شناسند و تفکیک آدم‌های این منطقه را نادیده می‌گیرد. طالبان افغانستان هم نگران فشاری است که از طرف پاکستان متحمل می‌شود و هم حاضر به همکاری جدی با دولت پاکستان نیست. چنین انتظاری هم غیر واقعی است. وقتی طالبان پاکستان با هماهنگی ارتش پاکستان، نزدیک به بیست سال میزبان طالبان افغان بودند چطور می‌تواند یک شبه این‌ها را از میزبان تبدیل به دشمن کرد؟ طالبان افغانستان و طالبان پاکستان در این مدت روابط خویشاوندی برقرار کردند و با ازدواج‌هایی که کردند در دامن یک دیگر بزرگ شدند. اصلا پشتون‌ها در اصل یک خانواده بودند. آنوقت چطور پاکستان می‌تواند بین آن‌ها فاصله بیاندازد و به طالبان افغانستان بگوید که رهبران پشتون‌ها را به من تحویل بده. آن‌ها چهل سال است که باهم زندگی می‌کنند چطور می‌توان آن‌ها را دشمن یک دیگر کرد؟ چنین چیزی امکان ندارد و چنین وضعیتی ریشه در اشتباهات ارتش پاکستان دارد.

آمار‌ها حاکی از این است که تعداد بسیار زیادی از مهاجران افغان در حال اخراج از پاکستان هستند آیا امکان دارد که همه‌ی آن‌ها به سمت ایران بیایند؟

صد در صد همینطور خواهد بود. من و همکارانم بار‌ها و بار‌ها این مساله را به وزارت کشور گوشزد کرده‌ایم. همواره بیشترین مهاجران افغانی که به ایران می‌آمدند از مرز پاکستان بودند. توصیه‌ی من این است که دولت ایران با استفاده از ابزار‌های بین‌المللی مثل کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان و از طریق سازمان‌های مردم‌نهاد بزرگی که در نروژ، سوئد و دانمارک وجود دارد؛ در مرز اردوگاه‌هایی ایجاد کند و این افرادی که قرار است از پاکستان به مرز ایران سرازیر شوند را به اردوگاه‌ها ببرند تا مدیریت شوند و گرنه تعداد مهاجرین غیرقانونی افغان از اینکه الان می‌بینید هم بیشتر می‌شود.