کسی تذکردهندگان حجاب در مترو را گردن نمی‌گیرد؛ آیا حجاب‌بان‌ها خودجوش‌اند؟!

اقتصاد۲۴- میانه‌های تابستان بود که خبر استقرار نیرو‌های حجاب بان در متروی تهران منتشر شد. نیرو‌هایی که به گزارش روزنامه اینترنتی فراز، آموزش‌های ویژه دیده‌اند و قرار بود با دستمزد ۱۲ تا ۱۳ میلیون تومان، امر به معروف و نهی از منکر را در ایستگاه‌های مترو پیاده کنند. تا چند روز پس از انتشار خبر، شهرداری تهران سکوت پیشه کرده بود و شرکت بهره‌برداری متروی تهران نیز حضور و وجود چنین نیرو‌هایی را انکار می‌کرد. تا اینکه «مهدی چمران»، رییس شورای شهر تهران استقرار حجاب‌بان‌ها را در مترو تایید کرد و گفت: «در خصوص این موضوع، از شورا نظرخواهی نشده است».

مدیران شهری و پاسکاری پاسخگویی

بیش از ۳ ماه از انتشار خبر می‌گذرد. در این مدت، شرکت مترو و شهرداری تهران در حالی همچنان استخدام حجاب بان‌ها را انکار می‌کردند که گزارش‌هایی از حضور این نیرو‌ها در مترو، در رسانه‌ها منتشر شد. تا اینکه در هفته آخر آبان‌ماه، تصاویری از حضور تعداد زیادی از زنان در ایستگاه متروی انقلاب تهران در فضای مجازی منتشر شد. این نیروها، با پارچه‌هایی که به دوش انداخته بودند، خود را «سفیران هدایت» معرفی کردند. عبارتی که به نظر می‌رسد، نام دیگری معادل حجاب بانی باشد. «مسعود درستی»، مدیر عامل شرکت بهره‌برداری مترو تهران در گفتگو با فراز، از توضیح درباره پدیده «سفیران هدایت» در مترو امتناع کرد و گفت: «روابط عمومی در این مورد پاسخگو است».

یک روز بعد در ۲۷ آبان‌ماه، «هادی زند»، مدیر ارتباطات و روابط بین‌الملل شرکت بهره‌برداری مترو تهران نیز در گفتگو با خبرنگار فراز از پاسخگویی در مورد «سفیران هدایت» پرهیز کرد و مدعی شد که تنها نیرویی که طبق قانون، وظیفه حفظ نظم و امنیت در ایستگاه‌های مترو را دارد، یگان حفاظت مترو است. «زند» در آن گفتگو اعلام کرد که شرکت بهره‌برداری مترو تهران طی اطلاعیه‌ای که قرار بود عصر همان روز منتشر شود، در مورد «سفیران هدایت» اعلام موضع خواهد کرد. تا لحظه تنظیم این گزارش، اطلاعیه‌ای از سوی این شرکت منتشر نشده و مسوول روابط عمومی شرکت بهره‌برداری مترو تهران نیز، دسترسی تماس خبرنگاران فراز به تلفن همراه‌اش را مسدود (بلاک) کرده است.

پذیرش تلویحی مسوولیت حجاب‌بان‌ها توسط روزنامه شهرداری تهران؟

۳۰ آبان‌ماه، ویدویی از یک ایستگاه مترو در تهران منتشر شد که نشان می‌داد، تعداد قابل توجهی از نیرو‌های «سفیران هدایت» در ایستگاه مستقر شده و به مسافران قطار شهری «تذکر لسانی» می‌دهند. صبح روز بعد، روزنامه «همشهری» وابسته به شهرداری تهران گزارشی با عنوان «عزیزم شالِت» منتشر کرد. روزنامه علیرضا زاکانی، سفیران هدایت را «نیرو‌های مردمی» خواند که به دلیل «غفلت نهاد‌های مسوول» در ایستگاه‌های مترو مستقر شده و به شهروندان «تذکر صمیمانه» می‌دهند. از آن‌جا که وظیفه حفظ امنیت در مترو، با یگان حفاظت مترو مربوط به نیروی انتظامی است، می‌توان نتیجه گرفت که روزنامه شهرداری تهران، نیروی انتظامی را به «غفلت» متهم کرده است.
سال گذشته، روزنامه همشهری نیرو‌هایی با لباس گارد ویژه که در میانه اعتراضات خیابانی دست به تخریب اموال عمومی زده بودند را «پلیس نما» خوانده بود.

نقضِ خودجوشِ حریم شهروندی

در پی انتشار گزارش روزنامه شهرداری تهران، «احمد وحیدی»، وزیر کشور و «علیرضا زاکانی»، شهردار پایتخت به استقرار سفیران هدایت در ایستگاه‌های مترو واکنش نشان دادند.
احمد وحیدی در حاشیه جلسه هیأت دولت در این باره گفت: ما مجوز خاصی برای این کار ندادیم و ظاهرا توسط گروه‌های مردمی انجام می‌شود». زاکانی نیز در واکنش به استقرار حجاب‌بان‌های موسوم به سفیران هدایت در مترو گفت: «شهرداری مجوز این کار را نداده و به صورت خودجوش این کار از سوی مردم شکل گرفته است. اگر کسی در مترو بخواهد امر به معروف و نهی از منکر کند، آیا می‌توانیم بگوییم این کار را انجام ندهد؟»

بیشتر بخوانید: انتقاد یک روزنامه اصولگرا به حجاب بان‌های مترو

این اظهارات، نه تنها چیزی از ابهامات ماجرا کم نکرد، بلکه واکنش تند کاربران شبکه‌های اجتماعی را نیز برانگیخت. از نگاه بخش قابل توجهی از آن‌ها، «خودجوش» بودن استقرار حجاب‌بان‌ها آن هم با وجود خبر استخدام آن‌ها با دستمزد‌های ۱۲ تا ۱۳ میلیون تومانی، چندان باورپذیر نیست. از سوی دیگر، با توجه به سخت‌گیری‌هایی که همواره علیه تجمعات یا فعالیت‌های مدنی در اماکن عمومی وجود داشته، «خودجوش» بودن حضور گروهی از نیرو‌ها در متروی تهران، بدون اطلاع یا هماهنگی نهاد‌های ناظر، کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد.

از سوی دیگر، تصاویر افرادی با دوربین‌های عکاسی و فیلم بردرای نیز همراه با نیرو‌های «سفیران هدایت»، در ایستگاه‌های مترو منتشر شده است. به فرض صحت اظهارات وزیر کشور و شهردار تهران این پرسش خلق می‌شود که نیرو‌های «خودجوش و مردمی»، با چه مجوزی مشغول به تصویربرداری از شهروندان در مترو هستند؟ عکس‌ها و فیلم‌های تهیه‌شده، به کجا ارسال شده یا در کدام نهاد مورد استفاده قرار می‌گیرند؟ چه تضمینی بر عدم سوءاستفاده سازمان‌های خارجی از این تصاویر وجود دارد؟!

و تکرار مکررات...

اقداماتی از این دست، به عقیده بسیاری از کارشناسان و به ویژه جامعه‌شناس‌ها، نه تنها به اهداف اصلی‌اش- که همان امر به معروف و نهی از منکر است- نمی‌رسد بلکه شکاف‌های اجتماعی را عمیق‌تر کرده و به بی‌اعتمادی بین مردم و مسوولان کشور دامن می‌زند. «محمدرضا جوادی یگانه»، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، در صفحه ایکس (توییتر) خود نوشت: «تبدیل جامعه ایران به دو جامعه بیگانه از هم و متنفر از هم به تبع سیاست‌های حجاب، به خودی خود خطرناک است. تعریف حجاب‌بان‌ها به عنوان گروه‌های مردمی، تنها بر عصبانیت مردم می‌افزاید. چون ابله پنداشته می‌شوند».

«امان‌الله قرایی مقدم»، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی نیز پیش‌تر در مورد سیاست‌های حجاب در گفتگو با روزنامه اینترنتی فراز گفته بود: «این سیاست‌ها، جز بالا بردن تضاد گروهی، تاثیرات روانی، پرخاشگری، خشونت، نارضایتی سیاسی وکاهش میزان اعتماد عمودی بین مردم و حاکمیت، نتیجه‌ای نخواهد داشت و فقط مردم را در مقابل یکدیگر قرار می‌دهد. علاوه بر این، چنین رفتار‌هایی افراد خاکستری و حتی بعضا موافقان حجاب را نیز دچار تغییر نگرش خواهد کرد».
با این حال، اما به نظر می‌رسد که این هشدار‌ها را گوش شنوایی نیست و باید به انتظار نشست و دید که سیاست‌های اتخاذشده، چه سرنوشتی را به جامعه ایران تحمیل خواهد کرد.