تعریف درآمد ملی در اقتصاد کلان

اقتصاد۲۴- مریم آیتی: درآمد ملی جزء شاخص‌های عمومی توسعه اقتصادی محسوب می‌شود. درآمد ملی مجموع درآمد کسب شده توسط صاحبان عوامل تولید در اقتصاد است. به عبارت بهتر، به مجموع ارزش افزوده ایجاد شده در یک دوره زمانی مشخص توسط تمامی بنگاه‌های اقتصادی، درآمد ملی گفته می‌شود.

در حقیقت درآمد ملی کسر استهلاک و مالیات از تولید ناخالص ملی است. درآمد ملی عبارت است از مجموع درآمد‌های کسب شده اتباع یک کشور، در چارچوب یک اقتصاد ملی در یک دوره معین اقتصادی پس از کسر سرمایه‌های مصرفی.

یکی از معیار‌ها و شاخص‌های تعیین رفاه جامعه در اقتصاد متکی به بازار آزاد، درآمد ملی است. اگرچه این مولفه نشان‌دهنده توزیع مناسب و عادلانه درآمد در جامعه نیست، اما خود، به نوعی بیانگر واقعیت درآمد جامعه است.

تاریخچه درآمد ملی در ایران

در ایران محاسبه درآمد ملی برای نخستین بار در سال ۱۳۳۷ توسط دو کارشناس خارجی برای دوره، ۳۶- ۱۳۳۴ انجام گرفت که به دلیل محدودیت‌ها و ضعف آماری اطلاعاتی، با اشتباهاتی همراه بود. پس از آن دفتر آمار سازمان برنامه در سال ۱۳۴۱ درآمد ملی کشور را تحت عنوان «تخمین درآمد ملی ایران» به روش تولید برای سال‌های ۴۰-۱۳۳۷ انتشار داد.

سرانجام با تشکیل بانک مرکزی ایران در سال ۱۳۳۹، این مهم به بانک واگذار شد که تاکنون هر ساله به محاسبه درآمد ملی پرداخته است. مرکز آمار ایران نیز از سال ۱۳۵۱ اقداماتی در زمینه محاسبه حساب‌های ملی به عمل آورده است.

در سال‌های تحریم و افت فروش نفت، درآمد ملی ایرانیان با کاهش زیادی روبرو شد. زنجیره‌ای که کاهش ارزش پول ملی و افزایش نقدینگی به دلیل چاپ اسکناس و تورم را در پی دارد.

محتوای درآمد ملی

•    دستمزد کارگران و کارمندان
•    پرداخت اضافی
•    درآمد اجاره
•    املاک
•    سود خالص در وام‌های مصرف کننده
•    سود شرکت
•    درآمد خالص مالکین شرکت‌ها

دلیل محاسبه درآمد ملی

در اقتصاد کلان، برای اندازه‌گیری سطح فعالیت‌های اقتصادی و وضعیت رفاه جامعه، از مفهومی تحت عنوان «حسابداری درآمد ملی» استفاده می‌شود. 

تولید ناخالص داخلی، تولید ناخالص ملی، درآمد ملی، پرداختی بابت عوامل تولید و حقوق و دستمزد پرداختی به نیروی کار، از جمله متغیر‌های کاربردی در محاسبات تولید و درآمد ملی هستند.

درآمد ملی به این دلیل حاصل می‌شود که نشان دهد رقابت‌های کار و صاحبان اموال و املاک، واحد‌های کسب و کار، وام‌دهندگان در جریان تولید (البته بدون نفع سرمایه‌ای) چه مقدار است.

اطلاعات گردآوری‌شده در فرایند حسابداری مالی، می‌توانند کاربرد‌های متعددی مانند سنجش سطح استاندارد زندگی در یک جامعه یا نحوه توزیع درآمد در میان افراد داشته باشد. 

نحوه محاسبه درآمد ملی 

•    درآمد ملی = تولید ناخالص ملی — استهلاک، مالیات و هزینه‌های غیرتولید
•    درآمد ملی = تولید خالص ملی — مالیات خالص غیرمستقیم در کسب و کار

روش‌های محاسبه درآمد ملی

۱- روشی که در آن مجموع درآمد‌های حاصل از فعالیت‌های اقتصادی طی یک دوره معین محاسبه می‌شود و نشان دهنده توزیع درآمد میان عوامل تولید است. یعنی حقوق و دستمزد برای عوامل کار، بهره و سود برای سرمایه و صاحبکار اقتصادی؛ و اجاره برای زمین. 

بیشتر بخوانید: اقتصاد کلان چیست و چگونه به بهبود وضعیت کمک می‌کند؟

این روش به علت اینکه مبتنی بر اظهار نامه مالیاتی است در اغلب کشور‌ها از جمله ایران که این نوع اظهارنامه‌ها دقیق و جامع نیست جواب نمیدهد.

۲- روش هزینه که مصرف و پس انداز کل اقتصاد برآورد می‌شود و البته در این مورد باید بین هزینه‌های مصرفی و هزینه‌های سرمایه‌ای تفاوت قایل شد.

۳- روش تولید که در آن تولید کالا و عرضه خدمات برای تمامی بخش‌های اقتصادی کشور در یک دوره مشخص محاسبه می‌شود. در این روش ارزش‌های افزوده هر بخش مبنای برآورد قرار می‌گیرد.

به صورت کلی، مدل‌های مختلفی برای درک بهتر نحوه تعامل بازیگران در یک اقتصاد طراحی شده‌اند. مدل چهار بخشی تولید و درآمد ملی کامل‌ترین مدل اقتصاد کلان محسوب می‌شود. در این مدل، نقش اصلی‌ترین اجزای اقتصاد و همچنین روابط با فضای خارج از کشور نیز ترسیم شده است. 

مدل چهار بخشی تولید و درآمد ملی

فعالیت‌های اقتصادی در سطح کلان جامعه، در قالب یک جریان دایره‌وار شبیه‌سازی می‌شوند. در این چرخه، چهار بخش خانوارها، بنگاه‌ها، دولت و کشور‌های خارجی، به عنوان بازیگران اصلی در اقتصاد کلان معین می‌شوند. 

براساس این مدل، بنگاه‌ها کالا‌ها و خدمات نهایی تولیدشده را در بازار کالا‌ها و خدمات عرضه می‌کنند. در نتیجه این فعالیت، درآمدی عاید بنگاه‌ها می‌شود. بخشی از این درآمد در قالب حقوق و دستمزد، اجاره، بهره و… به خانوار‌ها پرداخت می‌شود که این میزان، همان درآمد ملی ناخالص است.

بخشی از درآمد خانوار‌ها به مخارج مصرفی تخصیص پیدا می‌کند و بخشی را در بازار مالی سرمایه گذاری یا پس‌انداز می‌کنند. در سوی دیگر بنگاه‌ها برای تامین مالی پروژه‌های تولیدی خود، به دریافت وام و اعتبار از محل سرمایه تزریق‌شده به بازار مالی، روی می‌آورند.

همچنین خانوار‌ها قسمت دیگری از این درآمد ملی را تحت عنوان مالیات، به دولت می‌پردازند. مطابق این چرخه، یک اقتصاد، بخشی از نیاز‌های خود را در قالب واردات از بازار خارجی تهیه می‌کند. در نقطه مقابل نیز تامین نیاز‌های کشور‌های خارجی، منجر به صادرات محصول از داخل چرخه اقتصاد می‌شود.