پول چگونه و با چه هدفی به وجود آمد؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: تا امروز برایتان این سوالات پیش آمده که پول چیست، از کجا آمده است و چه تاریخچه‌ای دارد؟ بشر بالای دو هزار سال پیش، پول را اختراع و در معاملاتش از آن استفاده کرد. قبل از اختراع پول، بشر معاملات خود را پایاپای انجام می‌داد؛ یعنی افراد کالای خود را با کالایی که مورد نیازشان بود، معاوضه می‌کردند. این روش اصلا مسیر مناسبی برای معامله نبود، زیرا تعداد کالا‌ها کم بود و شاید یک طرف معامله به آن کالا، نیازی نداشت. 

تاریخچه پول

همان طور که ذکر شد در ابتدا بشر مبادلات پایاپای کالا انجام می‌داد، اما با گذشت زمان، به دلیل برخی مشکلات، گذشتگان تصمیم گرفتند که وضعیت نظام مبادلاتی را بهتر کنند؛ بنابراین روی به ساخت انواع پول آورند، که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم: 

• پول کالایی: کالا‌هایی بودند که به دلیل کاربرد زیاد، از آن‌ها استفاده می‌کردند، مثل گاو، نمک، صدف، ماهی خشک شده و... در حقیقت از این کالا‌ها به عنوان پول استفاده می‌شد.

• فلزات: از زمانی که فلز کشف شد، بشر از آن برای ساختن زیورآلات، ظرف‌های زیبا و ابزارآلات جنگی استفاده کرد. چون فلز قابلیت تقسیم شدن و جابه‌جایی داشت، از آن به عنوان پول استفاده شد. البته در ابتدا وزن فلز و میزان خلوص آن را برای تجارت اندازه‌گیری می‌کردند، اما بعد‌ها که پول فلزی به شکل سکه ضرب شد، شکل و وزن یکسانی یافت و به معادلی برای مقدار مشخصی از ارزش تبدیل شد.

• طلا و نقره: در گذشته بسیار دور، طلا و نقره از دیگر ابزار‌های مرسوم تجارت بودند. با ضرب اولین سکه‌های طلا و نقره در قرن ششم پیش از میلاد، مردم توانستند به معیار نسبتا مناسبی برای خرید کالا‌ها و خدمات نایل شوند.

• چاپ اسکناس: با ظهور سیستم بانکداری و ارائه رسید کاغذی در برابر طلا و بالعکس، اسکناس یا پول کاغذی که به شکل امروزی با آن سر و کار داریم، به وجود آمد.

ماهیت پول

ماهیت پول از ارزش و اهمیت واقعی آن است و به عنوان مالی که می‌توان آن را برای خرید کالا‌ها مورد استفاده قرار داد. به این اعتبار، «پول» مال است و مال بودن آن برای راحتی در معاملات توسط دولت‌ها معتبر می‌شود؛ بنابراین در گذشته که پول از طلا و نقره بود، ذاتاً با ارزش بود، ولی پول رایج کنونی یعنی اسکناس تنها ارزش اعتباری و مبادلاتی دارد. به عبارت دیگر، تفاوت میان اسکناس با سایر فلزات قیمتی که به عنوان پول شناخته می‌شوند، در این است که مالیت اسکناس اعتباری است و اعتبار آن منوط به اعتبار دولت است، اما طلا و نقره و دیگر فلزات قیمتی، قطع نظر از پول بودن، مالیات دارند. فلزات قیمتی، مثل طلا و نقره، پیوسته در طول تاریخ مناسب‌ترین موادی بوده‌اند که به صورت سکه و به عنوان پول به کار رفته‌اند.

شبه پول 

متغیر دیگری که تا اندازه‌ای، نقش پول را دارد، موجودی حساب مردم در حساب‌های پس انداز مدت‌دار است. این حساب‌ها اصولاً امکان برداشت آنی وجه را ندارند؛ به خاطر اینکه حساب‌های بلندمدت، قدرت نقدینگی پول کمتری دارند و امکان تبدیل آنی آن‌ها به وجه نقد نیست، که در علم اقتصاد به آن‌ها شبه پول می‌گوییم.

پول الکترونیکی

امروزه در مورد پول انتظار می‌رود که پول الکترونیکی رواج بیابد. پدیده کارت‌های اعتباری در بسیاری از کشور‌های جهان مورد استفاده افراد حقیقی و حقوقی قرار گرفته و انتظار می‌رود این روند در همه کشور‌های توسعه یافته و در حال توسعه ادامه پیدا کند. کارت‌های اعتباری به عنوان راهی مطمئن برای حمل پول‌های کلان، با امنیت فراوان و بدون واهمه از سرقت در حال تسلط بر بازار‌های جهانی است.

نقش بانک مرکزی و بانک‌های تجاری در پول

عملکرد بانک‌های تجاری مثل همان امانت‌داری است. بانک مرکزی وظیفه دارد بانک‌های تجاری را کنترل و روی آن‌ها نظارت کند. همچنین بانک مرکزی باید سیاست‌های پولی را طراحی و اجرا کند. در واقع وظیفه اصلی بانک مرکزی مشخص کردن مقدار پول برای اقتصاد بهینه است که بعد آن سیاستی را طراحی کند که این مقدار پول ایجاد شود.

بانک‌های تجاری موظف هستند بخشی از سپرده مردم را در بانک مرکزی پس‌انداز کنند. این سپرده در اقتصاد سپرده قانونی نامیده می‌شود. بانک مرکزی توانایی کم یا زیاد کردن این سپرده را دارد.

ارزش پول و محاسبه آن

در گذر زمان، ارزش پول عوض می‌شود، یعنی با اینکه یک برگه اسکناس هزار تومانی، در دهه ۶۰ همان جنس و رنگ و جوهر و... را برای چاپ لازم داشت که اسکناس‌های هزار تومانی امروز لازم دارند، اما ارزش این اسکناس در گذر این حدودا ۴۰ سال فرق کرده است. به این موضوع ارزش زمانی پول می‌گویند. اصلی‌ترین دلیل کاهش ارزش پول در گذر زمان، تورم است. تورم باعث می‌شود که قدرت خرید افراد کم شود و سطح عمومی قیمت‌ها بالا برود با اینکه برگه اسکناس هزار تومانی تغییری نمی‌کند. یعنی در طول زمان، این اسکناس از هزار تومان به دو هزار تومان و بعد به پنج تومان تغییر نمی‌کند.

پدیده پولشویی

 پدیده پولشویی (Money Laundering) به معنی انجام فعالیت چند مرحله‌ای با هدف پنهان‌سازی منبع غیرقانونی وجوه کسب شده است. افراد مرتکب‌شونده پولشویی در تلاش برای نشان‌دادن مشروع بودن منبع درآمدی خود هستند تا توسط ماموران قضایی دستگیر و شناسایی نشوند و همچنین بتوانند از درآمد بدست آمده استفاده کنند.