رقابت پنهان عربستان سعودی و امارات؛ از تقویت قدرت نرم تا نزاع بر سر جذب سرمایه گذاری خارجی

اقتصاد۲۴- جنگ اسرائیل و حماس در بحبوحه روند آشکار منطقه‌ای همزیستی مسالمت آمیز آشکار شد. تحول خاورمیانه در امتداد این خطوط با اتحاد به ظاهر نزدیک‌تر بین عربستان سعودی و امارات متحده عربی نشان داده شده که نماد آن دوستی آشکار بین رهبران واقعی آن دو کشور یعنی محمد بن سلمان و محمد بن زاید است. این دو کشور برای مقابله با قدرت نرم در حال گسترش قطر در جهان عرب متحد شدند که نمونه آن محاصره ناموفقی است که در سال ۲۰۱۷ علیه آن کشور اعمال کردند. آن دو کشور از سال ۲۰۱۴ میلادی در عملیات نظامی خود علیه انصارالله در یمن در یک جبهه قرار داشته اند و آن دو کشور متقابلا به روسیه و چین نزدیک شده اند و سیاست خارجی مستقل تری را دنبال کرده اند که متفاوت از اتحاد سنتی آنان با ایالات متحده است. با این وجود، آن چه در سطح زیرین این اتحاد برادرانه نهفته است یک مبارزه آرام است، زیرا هر دو کشور برای رهبری در جهان عرب با یکدیگر رقابت می‌کنند. عربستان سعودی و امارات در پشت صحنه رقابت ژئواکونومیک فعالی را در ابعاد مختلف به راه انداخته اند.

به گزارش فرارو به نقل از فارین پالیسی، نخست آن که رقابت گسترده‌ای میان دو کشور برای جذب سرمایه گذاری خارجی وجود دارد. پیشینه این رقابت به سال ۲۰۰۹ بازمی گردد زمانی که ابوظبی به محل پیشنهادی مرکز بانک مرکزی شورای همکاری خلیج فارس در ریاض اعتراض کرد که در نهایت نقشی در خنثی کردن تاسیس خود بانک داشت. در فاصله سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ میلادی هجوم سرمایه گذاری امارات به تولید ناخالص داخلی تقریبا ۳.۵ برابر بیش‌تر از عربستان سعودی بوده و دبی به مکان مطلوب حدود ۷۰ درصد از دفاتر مرکزی شرکت‌های چند ملیتی بزرگ در خاورمیانه تبدیل شده است. در همین حال، افزایش قیمت نفت در سال ۲۰۲۲، به لطف حمله روسیه به اوکراین اقتصاد عربستان سعودی را به سوی رشد ۸.۷ درصدی سوق داد که بالاترین رشد در میان کشور‌های گروه جی – ۲۰ می‌باشد و باعث جذب سرمایه شده و سبب شده است تا عربستان سعودی به طور فعالانه شرکت‌های خارجی فعال در منطقه خلیج فارس را ترغیب کند تا دفاتر خود را به آن کشور انتقال دهند و هشدار داده شرکت‌هایی که مقر خود را به عربستان سعودی انتقال ندهند در معرض خطر قطع روابط تجاری با ریاض قرار خواهند گرفت.

بیشتر بخوانید: تاسیس نخستین کارخانه ساخت مشروبات الکلی در امارات

دوم ان که سیاستگذاری در حوزه انرژی بین عربستان سعودی (بزرگترین صادرکننده نفت جهان) و امارات (پنجمین کشور بزرگ صادر کننه نفت جهان) این رقابت را تشدید کرده است. در تابستان ۲۰۲۱ میلادی اختلاف آشکاری بین ریاض و ابوظبی در مورد برنامه تحت رهبری عربستان سعودی در اوپک پلاس برای طولانی کردن مدت کاهش تولید نفت به وجود آمد که امارات این پیشنهاد را رد کرد. اگرچه یک راه حل آشکار برای این تنش به سرعت حاصل شد، اما شایعات پس از آن در مورد اعتراض ابوظبی به تسلط ریاض در اوپک پلاس و بررسی احتمالی خروج از اوپک مطرح شده بود.

سوم آن که رقابت برای کسب اعتبار جهانی نیز بین عربستان سعودی و امارات فاصله انداخته است. هر دو کشور به طور استراتژیک تلاش می‌کنند تا با میزبانی از گردهمایی‌های بین المللی برجسته قدرت نرم خود را تقویت کنند عربستان سعودی کنفرانس ابتکار عمل سرمایه گذاری آینده را تاسیس کرده در حالی که ابوظبی میزبان مجمع جهانی سرمایه گذاری است رویدادی که سالانه توسط سازمان ملل متحد برگزار می‌شود. هم انجمن‌ها و هم کنفرانس‌ها به عنوان بستر‌هایی برای گردهمایی رهبران و سرمایه گذاران جهانی عمل می‌کنند و پیشنهاد راه حل‌های نوآورانه برای چالش‌های جهانی را تسهیل می‌نمایند. پس از برگزاری نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۰ توسط امارات متحده عربی که اولین نمایشگاه از نوع خود در خاورمیانه بود و عربستان سعودی با تضمین حقوق میزبانی اکسپو ۲۰۳۰ تاریخ ساز شد.

علاوه بر این، دبی به عنوان محل برگزاری کنفرانس سالانه تغییرات آب و هوایی سازمان ملل در سال گذشته انتخاب شد. این تعهد به میزبانی اجلاس ادامه دارد و ابوظبی قرار است میزبان کنفرانس وزیران سازمان تجارت جهانی در ماه فوریه باشد. پس از میزبانی موفقیت آمیز قطر در جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ میلادی ریاض اقداماتی را برای ارتقای سطح لیگ ملی فوتبال خود با جذب بازیکنان نخبه انجام داده است. عربستان سعودی از اوایل سال ۲۰۲۱ میلادی دست کم ۶.۳ میلیارد دلار در قرارداد‌های ورزشی متعهد شده که از مجموع هزینه‌های شش سال گذشته بیش از چهار برابر بیش‌تر است. این می‌تواند اولین تجلی ژئوپولیتیک فوتبال در دوره جدید باشد. دبی به دلیل جامعه نسبتا باز و جهان وطنی اش و جذب افراد مشهور برای میزبانی کنسرت‌ها و اجرا‌ها شناخته شده است. با این وجود، این امتیاز دیگر در انحصار امارات نیست. در دسامبر ۲۰۲۳ ریاض با موفقیت میزبان MDLBEAST Soundstorm بود که بزرگ‌ترین جشنواره موسیقی در خاورمیانه را رقم زد. در مجموع، این تلاش‌ها نشان دهنده تلاش‌های عمدی آن دو کشور برای تغییر شکل تصویر بین المللی خود و ترویج برداشت‌های مثبت از خود در صحنه جهانی است.

بیشتر بخوانید: بهترین اقتصاد‌های دنیا کدامند؟/ با ۲۵ کشور قدرتمند اقتصادی آشنا شوید

چهارمین نکته آن که رقابت دو کشور مربوط به استراتژی‌های مرتبط با "چشم انداز" است که توسط ابوظبی و ریاض دنبال می‌شود. امارات متحده عربی که سال‌ها پیش سفر متنوع سازی اقتصادش را آغاز کرده بود خود را به عنوان یک مرکز حمل و نقل و تجارت جهانی از طریق ابتکار عمل‌های استراتژیک مرتبط با بنادر خلیفه و جبل علی تثبیت کرد که این امر با موفقیت شرکت هواپیمایی امارات تکمیل شد. با این وجود، محمد بن سلمان چشم انداز ۲۰۳۰ یک نقشه راه بلندپروازانه برای تنوع اقتصادی عربستان را در سال ۲۰۱۶ راه اندازی کرد. پروژه شاخص در این چشم انداز ابتکار عمل نئوم است یک تلاش چند میلیارد دلاری با هدف قرار دادن عربستان سعودی به عنوان زیرساخت، حمل و نقل و فناوری برجسته و مرکز تجاری و مالی در منطقه است. ریاض هم چنین بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار متعهد شده تا خود را به یک قطب و مرکز لجستیک دریایی و هوایی تبدیل کند که با راه اندازی شرکت هواپیمایی "ریاض ایر" مشخص شده است. این امر مستلزم به چالش کشیدن تسلط بنادر امارات از طریق سرمایه گذاری‌های قابل توجه در بندر اسلامی جده است که قرار است به بزرگترین و شلوغ‌ترین بندر در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تبدیل شود. با تعابیر متفاوت رقابت "چشم انداز" ریاض و ابوظبی را به یک مسابقه مدرن سازی و تنوع بخشی سوق داده که اغلب با هزینه یکدیگر دنبال می‌شود.

نکته جالب اینجاست که نزدیک شدن به ایران ممکن است این رقابت را تشدید کند. تنش زدایی به رهبری پکن بین تهران و ریاض عملا تهدید مشترک اولیه در منطقه را برای عربستان سعودی و امارات از بین برده در نتیجه درگیری‌های ژئوپولیتیکی طولانی مدت بین بخش‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس را کاهش داده است. با حرکت رو به جلو منطقه ممکن است وارد دوره جدیدی شود که در آن تمرکز از رقابت ژئوپولیتیکی بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس به رقابت ژئواکونومیکی بین عربستان سعودی و امارات تغییر می‌کند.

بیشتر بخوانید: آرامکو عربستان سودآورترین شرکت جهان شد

نکته پنجم آن که دو کشور هم چنین سیاست‌های تجاری‌ای را اتخاذ می‌کنند که چالش‌های مستقیم برای یکدیگر است. عربستان سعودی در ژوئیه ۲۰۲۱ میلادی سیاست‌های حمایت گرایانه را برای تقویت تولید صنعتی محلی خود اجرا کرد. این مقررات تصریح می‌کند که کالا‌های تولید شده در مناطق آزاد یا با استفاده از نهاده‌های اسرائیلی از امتیازات تعرفه ترجیحی مستثنی هستند. این موضع به طور مستقیم مناطق آزاد اقتصادی را که سنگ بنای اقتصاد امارات را تشکیل می‌دهند به چالش می‌کشد. این مقررات که برای جذب سرمایه گذاران خارجی به منظور ایجاد تجارت در داخل کشور طراحی شده اند به‌عنوان رد آشکار روابط تجاری رو به رشد بین امارات و اسرائیل هستند.

نکته ششم آن که سیاست در قبال اسرائیل یکی دیگر از زمینه‌های بالقوه برای واگرایی است. در حالی که امارات در سال ۲۰۲۰ به طور رسمی اسرائیل را به رسمیت شناخت عربستان سعودی تاکنون از پیوستن به توافق نامه ابراهیم خودداری ورزیده است. اسرائیل و امارات با امضای توافق نامه مشارکت اقتصادی جامع روابط دوجانبه را تقویت کردند. این موضوع ریاض را در موقعیتی نسبتا آسیب پذیر قرار داد. جنگ اسرائیل و حماس اکنون روند عادی سازی روابط میان عربستان و اسرائیل را کند کرده است.

با افزایش شکاف بین سعودی‌ها و اماراتی‌ها این احتمال وجود دارد که بهبود روابط آن دو کشور با مسکو پکن و حتی با ایران به عنوان وزنه تعادلی برای یکدیگر تسریع شود. این به نوبه خود می‌تواند اثربخشی استراتژی ایالات متحده در خاورمیانه را تضعیف کند و باعث ارزیابی مجدد اهمیت منطقه توسط کاخ سفید شود. در این چارچوب همسویی ابوظبی و ریاض با سیاست‌های آمریکا در منطقه نباید بدیهی تلقی شود. درست مانند آغاز جنگ اسرائیل و حماس رقابت فزاینده ژئواکونومیک بین عربستان سعودی و امارات می‌تواند این دیدگاه ساده گرایانه را به چالش بکشد که خاورمیانه قرار است صلح آمیزتر شود.