افزایش مهاجرت اقلیمی با بحران‌های زیست‌محیطی

اقتصاد۲۴- کمبود آب، فرونشست، گرد و غبار و... هر کدام می‌تواند پیشرانه‌ای باشد برای مهاجرت. از میان هزاران نفری که سالانه در جهان جابه‌جا می‌شوند، تعدادی از آن‌ها در گروه مهاجرت اقلیمی جای می‌گیرند.

در سال‌های اخیر و با تشدید تغییرات اقلیمی، مهاجرت اقلیمی نیز در جهان افزایش یافت. ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. ضمن آنکه شرایط ویژه ایران از لحاظ بروز مخاطرات طبیعی، مردم را بیشتر در معرض تبعاتی مانند مهاجرت قرار می‌دهد.

ایران جزء ۱۰ کشور پرمخاطره دنیا از نظر مخاطرات طبیعی محسوب می‌شود؛ مخاطراتی مانند سیل، خشکسالی و.... همین حالا هم با خشکسالی شدید دست و پنجه نرم می‌کند و زنگ هشدار برای منابع آبی ایران مدت‌هاست که به صدا درآمده است.

تاب‌آوری پایین اقلیمی در ایران

پیش از این رصدخانه مهاجرت ایران در گزارشی به وضعیت تاب‌آوری اقلیمی ایران پرداخت. اشاره رصدخانه به گزارش شرکت «هنلی و شرکا» درباره شاخص تاب‌آوری اقلیمی برای مهاجرت از طریق سرمایه‌گذاری است.

شاخص تاب آوری اقلیمی برای مهاجرت، وضعیت ۱۸۰ کشور را بررسی کرده و نشان می‌دهد. این شاخص، کشور‌ها را در سه گروه طبقه‌بندی می‌کند: تاب‌آوری بالا (نمره بین ۶۰ تا ۱۰۰)، متوسط (نمره بین ۴۵ تا ۵۹.۹) و پایین (نمره پایین‌تر از ۴۵).

بنا بر شاخص تاب‌آوری اقلیمی، کشور‌ها و سرمایه‌گذارانی که در گروه کشور‌های با تاب‌آوری پایین قرار می‌گیرند، در برابر رویداد‌هایی مانند سیل، خشکسالی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و... آسیب‌پذیرتر هستند. حالا سوال این است که ایران در کدام گروه قرار دارد؟

بررسی لیست شاخص تاب‌آوری اقلیم نشان می‌دهد که ایران با امتیاز ۳۶ در رتبه ۷۲ قرار دارد. یعنی ایران در گروه کشور‌های با تاب‌آوری پایین است. کشور‌های چاد، افریقای جنوبی، اریتره، گینه بیسائو، سودان، کنگو نیجریه نیز در قعر این شاخص قرار دارند. یعنی تاب‌آوری پایین دارند.

مهاجرت در مناطقی که معیشت مردم به آب وابسته است

در تازه‌ترین اظهارات درباره وضعیت مهاجرت اقلیمی در ایران، علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست به «ایلنا» گفته است: «تغییر اقلیم و بحران‌های زیست‌محیطی ناشی از آن در همه کشور‌ها از جمله ایران بروز پیدا کرده و به مشکلات مختلفی از جمله مهاجرت اقلیمی دامن زده است.»

رئیس سازمان محیط زیست توضیح داد: «در ایران در برنامه‌ریزی‌های کلان برای آینده به‌ویژه در حوزه مخاطرات اقلیمی دچار خلأ هستیم. گاهی مشاهده می‌شود تا کوچک‌ترین شوکی به زندگی و اقتصاد مردم وارد می‌شود، برخی افراد به ناچار مهاجرت را انتخاب می‌کنند.»

بیشتر بخوانید:شب‌نشینی گاندو‌های مردابی/روایت میدانی از مزرعه پرورش تمساح پوزه کوتاه در سواحل مکران

سلاجقه همچنین گفت که این مهاجرت‌ها بیشتر در مناطقی رخ می‌دهد که اقتصاد و معیشت مردم به آب و شرایط اقلیمی وابسته است. چون اهالی این مناطق فکر می‌کنند صرفا با همین شغل‌های فعلی خود می‌توانند امرار معاش کنند. دولت هم نتوانسته است برای این افراد شغل پایدار و معیشت جایگزین ایجاد کند.

نکته‌ای که سلاجقه به آن اشاره کرده، مهاجرت در مناطقی است که معیشت مردم به آب گره خورده است. ایران اکنون چهارمین سال خشکسالی را طی می‌کند. میزان بارندگی کاهش چشمگیری داشته و بیش از نیمی از ذخایر سد‌های کشور هم خالی است.

آوارگی ۴۱ هزار نفر در ایران طی سال ۲۰۲۱

تجارت‌نیوز پیش‌تر در گزارش‌هایی به وضعیت مهاجرت اقلیمی در ایران پرداخت. بنا بر این گزارش‌ها، مهدی ضرغامی، عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز گفت، تحت تاثیر شرایط اقلیمی ۱۰ هزار خانواده ایرانی سال ۱۴۰۰ از زابل مهاجرت کردند.

در سالنامه مهاجرت سال ۱۴۰۱ نیز آمده است که در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۴۱ هزار نفر در اثر بلایای طبیعی مانند سیلاب در کشور آواره شدند.

خالی شدن نواحی مرزی، تشدید تهدید‌های امنیتی

همچنین وقوع توفان‌های حاره‌ای در اوایل سال ۲۰۲۱ که منجر به سیب و توفان گرد و غبار در ایران شد نیز عامل آوارگی بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ نفر در استان‌های جنوبی کشور است.

رصدخانه مهاجرت ایران نوشته است که استان‌های شرقی به شدت تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار دارند. با توجه به سکونت نیمی از جمعیت ایران در استان‌های مرزی و اهمیتی که از لحاظ امنیتی برای کشور دارند، خالی شدن نواحی مرزی از جمعیت تهدید‌های امنیتی بین‌المللی را تشدید می‌کند.

مهاجرت از مرز‌ها به سمت مرکز، از مسائل امنیتی ایران

کارشناسان هم می‌گویند روند فعلی مهاجرت‌های داخلی منجر به تغییر موازنه جمعیتی در کشور می‌شود. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز پیش‌تر در گزارشی به وضعیت مهاجرت داخلی در کشور پرداخت. در این گزارش آمده که در دهه‌های اخیر، سالانه یکی میلیون نفر در داخل کشور مهاجرت کرده‌اند.

بازوی پژوهشی مجلس نوشت، افزایش مهاجرت‌ها و جابه‌جایی‌های جمعیتی به‌ویژه از مناطق مرزی به سمت مرکز و سکونت آن‌ها در اطراف شهر‌های بزرگ به ویژه پایتخت، یکی از مسائل جمعیتی، اجتماعی و امنیتی حال حاضر است.

هشدار؛ برخی از مناطق دمای بالاتری را تجربه خواهند کرد

نکته مهم دیگر، وضعیت اقلیمی و مخاطرات طبیعی ایران طی سال‌های آینده است. داده‌های فعلی از وضعیت خوشایندی حکایت ندارند. سرزمین خشک و نیمه خشک ایران احتمالا در سال‌های آینده با کمبود بیشتر منابع آبی، فرونشست زمین و... مواجه شود.

رصدخانه مهاجرت ایران نیز در این مورد نوشت که مطالعات نشان می‌دهد برخی از مناطق ایران در آینده، افزایش دمای بالاتری را تجربه خواهند کرد. افزایش دما منجر به خشکسالی‌های مکرر می‌شود که خطر قابل توجهی برای معیشت خانوار‌های روستایی در ایران دارد و ممکن است الگو‌های مهاجرتی را تغییر دهد.

موازنه جمعیتی در ایران بعد از مهاجرت‌ها

در بررسی وضعیت فعلی مهاجرت اقلیمی آنچه که نباید فراموش کرد، مقاصد مهاجرتی است. مقاصد مهاجرتی منابع لازم برای جذب مهاجران جدید را دارند؟ تا چه زمانی ظرفیت پذیرش دارند؟

ورود مهاجران جدید به یک منطقه به معنای تامین منبع آب، مسکن و... برای آنهاست. وضعیتی که بازار کار، بازار مسکن، ذخایر آبی و... را تحت تاثیر قرار داده و با چالش‌هایی مواجه می‌کند.

چنانچه تاکنون مقامات دولتی بار‌ها گفته‌اند تهران دیگر ظرفیت ورود مهاجران جدید را ندارد. شهر‌های شمالی کشور نیز که اکنون یکی از مقاصد مهاجرتی هستند با بحران آب و فرونشست زمین دست و پنجه نرم می‌کنند.

نتیجه آن می‌شود که به مرور زمان، مقصد مهاجرتی نیز با چالش‌های دیگری مواجه می‌‎شوند. به عبارتی مشکلات حل نمی‌شود، بلکه فقط به منطقه‌ای دیگر منتقل شده و بر حجم آن هم افزوده می‌شود. تا جایی‌که به گره کور تبدیل می‌شود.