چشم طمع به آرش؛ طرح ادعا‌های پوچ و نقض مالکیت ایران بر یک میدان گازی توسط چند کشور‌های عربی

اقتصاد۲۴- هنوز چند صباحی از عادی سازی رابطه بین ایران و عربستان نگذشته بود که عربستان و کویت هرکدام به صورت جداگانه مدعی شدند که میدان گازی آرش تنها در تملک این دو کشور است و ایران نسبت به آن حق و حقوقی ندارد. چندی بعد عراق هم وارد این مناقشه شد و اعلام کرد که تمام میدان گازی آرش در آب‌های سرزمینی این کشور است و بقیه کشور‌ها نسبت به آن حق و حقوقی ندارند. با این حال ادعای عراق از سوی سایر کشور‌های عربی چندان جدی گرفته نشد و شورای همکاری خلیج فارس بیانیه‌هایی مبنی بر مالکیت کویت و عربستان بر میدان گازی آرش یا الدره صادر کرد. بیانیه‌هایی که حالا مدام تکرار می‌شود. این در حالی است که پیش از این مواضع این دو کشور سهم خواهی بیشتر از میدان گازی آرش بود، اما حالا موضع آن‌ها به تملک بر تمامیت این میدان گازی تغییر کرده است.

تکرار دوباره یک ادعا

اعضای شورای همکاری خلیج فارس دوباره در بیانیه پایانی نشست این گروه ادعای خود را درمورد میدان گازی آرش تکرار کردند و سهم ایران از آن را نادیده گرفتند. در بیانیه نشست وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس این ادعا مطرح شده است که تمام میدان گازی الدره یا همان میدان گازی آرش و منابع طبیعی آن به طور مشترک و تنها متعلق به عربستان و کویت است. وزارت امور خارجه ایران هم در واکنش به این موضوع اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران، همواره بر حل‌وفصل موضوع میدان آرش از طریق گفتگو و براساس مذاکرات پیشین کارشناسان تأکید کرده و بر این باور است که توافق درباره این موضوع در فضای همکاری و احترام به منافع و مصالح مشترک قابل دسترسی است.

بیشتر بخوانید: رد پای نفوذی‌ها در میدان آرش/ ۴۰ درصد ذخایر میدان گازی در آب‌های ایران قرار دارد

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه، گفته است که بدون شک طرح ادعا‌های یک‌جانبه در بیانیه‌های مختلف و رسانه‌ها نمی‌تواند گامی به جلو برای حل این پرونده قلمداد شود. ایران ضمن تصریح به اصل حسن همجواری و سیاست تقویت روابط با همسایگان، بر آمادگی برای ادامه مذاکرات در فضای دوستانه و کارکردی با هدف رسیدن به یک راه‌حل مورد توافق تأکید دارد. پیش از این در مرداد امسال سعد البراک، وزیر نفت کویت، در مصاحبه با «اسکای‌نیوز» گفت که کشورش بدون انتظار برای تعیین مرز با ایران، حفاری و تولید در میدان گازی الدُرّه را آغاز خواهد کرد. سالم عبدالله الجابر الصباح، وزیر خارجه کویت هم مدعی مالکیت انحصاری کویت و عربستان بر میدان گازی آرش شده بود که کویت و عربستان به آن الدُرّه می‌گویند. این در حالی است که تهران قبلا بار‌ها اعلام کرده که آماده شروع حفاری در این میدان گازی مورد مناقشه در خلیج فارس است. با این حال خبرگزاری فرانسه نوشته که شورای همکاری خلیج فارس در چند بیانیه تأکید کرده است که «کشور کویت و پادشاهی عربستان سعودی به‌تن‌هایی دارای حقوق انحصاری بر ثروت طبیعی در میدان الدُره هستند». همچنین دولت کویت گفته است که کویت دعوت خود از طرف ایرانی را برای آغاز مذاکرات درمورد تعیین مرز‌های دریایی تجدید می‌کند.

تعلل در میدان آرش

در سال ۱۹۶۲ میلادی پس از حفاری ژاپنی‌ها، خبر کشف ذخایر عظیم گازی در خلیج فارس منتشر شد. ذخایری که حجم آن‌ها تا ۶۰ هزار میلیارد فوت مکعب برآورد شده بود. این میدان مشترک بین ایران، کویت و عربستان بود و سمت ایرانی آن آرش و سمت عربی آن الدره نام گرفت. از هما‌ن‌جا بود که اختلافات بر سر مرز‌های آبی برای تعیین سهم کشور‌ها از این میدان گازی شروع شد. مهدی حسینی که به معمار قرارداد‌های نفتی معروف است و در گذشته سمت دبیر کمیته بازنگری قرارداد‌های نفتی وزارت نفت را بر عهده داشته، پیش از این به «شرق» گفت مشکل عمده این است که مرز‌های آبی در این منطقه تعیین نشده و ادعای کویت و عربستان در این زمینه بی‌پایه است. او توضیح داد که پس از خبر اکتشاف میدان گازی در این منطقه، تعیین مرز‌های دقیق آبی برای ایران مهم شد، اما کویت از سال ۱۳۴۹ خورشیدی تا ابتدای دهه ۸۰ برای تعیین مرز آبی حاضر به مذاکره نشد. از آن سمت، چون در آن سال‌ها هنوز گاز در بازار انرژی جهان رایج نبود استخراج منابع میدان گازی آرش به تعویق افتاد تا اینکه در ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی که اکبر هاشمی‌رفسنجانی، رئیس شورای عالی خلیج فارس بود ایران تصمیم گرفت دکل حفاری خود را به میدان گازی آرش ببرد. به گفته او تا آن زمان کویت حتی حاضر به گفتگو درباره مرز‌های آبی نبود، اما این اقدام ایران با واکنش شدید روزنامه‌های کویتی مواجه شد و رسانه‌های این کشور نوشتند «فرق ایران با عراق چیست که عراقی‌ها با تانک به کویت می‌آیند و ایران با دکل حفاری؟».

بیشتر بخوانید: سوءاستفاده عربستان و کویت از محدودیت ژئوپولتیکی ایران برای میدان گازی آرش

این واکنش گسترده رسانه‌های کویتی سبب شد سفرای عربستان و کویت، ایران را برای خروج دکل حفاری از میدان گازی آرش یا همان الدره زیر فشار بگذارند و کویت، ایران را به شکایت در مجامع بین‌المللی تهدید کرد، اما ایران اعلام کرد که باید برای تعیین مرز‌های آبی مذاکره از سر گرفته شود، اما در دولت محمد خاتمی، ایران فعالیت‌های اکتشافی را متوقف و دکل را از میدان آرش خارج کرد. در مقابل، کویت و عربستان که توافق کرده بودند تا تعیین مرز‌های آبی، هیچ کشوری در میدان گازی آرش حفاری نکند، عهد شکسته و کویت از همان سال‌ها یعنی سال ۲۰۰۰ در طرحی مشترک با عربستان، فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای را روی میدان گازی آرش شروع کرد و اطلاعی به ایران نداد. این اتفاق موجب شد ایران هم اعلام کند حفاری در میدان گازی آرش را از سر می‌گیرد، اما ایران تا امروز تعلل کرده است. این در حالی است که در فروردین سال ۱۴۰۱ محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت، به تسنیم گفته بود که «هم‌اکنون مطالعات اولیه و لرزه‌نگاری میدان مشترک آرش انجام شده و برنامه توسعه آن هم در شرکت ملی نفت ایران مصوب شده که به‌زودی اجرا می‌شود».

ایران وارد بازی حقوقی نشود

بازی کویت در میدان گازی آرش در شرایطی است که کارشناسان معتقد هستند حل‌وفصل حقوقی این مسئله در دیوان‌های بین‌المللی دشوار است و البته ایران بهتر است وارد این بازی حقوقی نشود و از مواضع خود در قبال مالکیت میدان کوتاه نیاید. محمدعلی خطیبی، نماینده پیشین ایران در اوپک، پیش از این به فرارو گفته است «با توجه به اینکه میدان گازی آرش، یک میدان گازی بین‌الدول یا یک میدان گازی اختلافی بین چند کشور مختلف محسوب می‌شود، می‌توان حدس زد تا زمانی که اختلاف مذکور حل نشود، عملیات توسعه در این میدان گازی انجام نمی‌شود؛ بنابراین باید اختلافات حل و توافق شود که میدان گازی توسعه پیدا کند و به طور معمول در چنین شرایطی پیشنهاد می‌شود که یک عملیات مشترک بین کشور‌ها انجام شود و شرکت بی‌طرفی شروع به توسعه میدان گازی کند و سپس منافع این توسعه را بین کشور‌ها توزیع کند». او البته تأکید کرده است که «مرز‌های آبی مثل مرز‌های خاکی، قابلیت تفکیک روشنی ندارند و تعیین مرز‌های آبی بسیار پیچیده است. در نتیجه، تعیین مرزها، زمان‌بر و اختلاف‌برانگیز است».