دورنمای مناقشه میدان گازی آرش؛ غول‌های انرژی در حال مکیدن گاز در میادین مشترک با ایران هستند!

اقتصاد۲۴-الدوره در زبان عربی به معنای "مروارید" است، اما از نظر کویت، مرواریدی است که در عمق دریا و به طرز وسوسه‌انگیزی دور از دسترس است. میدان گازی بزرگ الدوره در خلیج‌فارس بین کویت، عربستان سعودی و ایران قرار دارد. اظهارات و ادعا‌های اخیر از جمله توافق ماه مارس عربستان و ایران برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک، بار دیگر این سؤال بحث‌برانگیز را مطرح می‌کند که چه کسی این گنجینه را از آن خود خواهد کرد و چگونه؟

به‌تازگی معاون حقوقی رئیس‌جمهور گفته ما معتقد به برداشت یکپارچه و مشترک از میدان آرش هستیم و تأکید کرده اگر قرار باشد که کویت از میدان برداشت داشته باشد، ما هم برداشت خود را آغاز می‌کنیم. اما آیا ایران بدون توافق با دو کشور دیگر و در شرایط تحریم‌های امریکا بر فناوری‌های استخراج گاز، قادر به برداشت از این میدان گازی خواهد بود؟ چرا عربستان و کویت بدون توجه به تهدیدات حقوقی ایران برای برداشت از این میدان گازی، اقدام به توسعه طرح‌های خود با شرکت‌های اروپایی کردند؟

دوره تا حدی در آب‌های کویت و در منطقه بی‌طرف دریایی تقسیم شده با عربستان سعودی قرار دارد که در نگاه اول نشان‌دهنده تقسیم برابر منابع در آب‌های مشترک دو کشور است. بااین‌حال، درحالی‌که مرز دریایی عربستان و ایران در سال ۱۹۶۸ مشخص شد، منطقه بی طرف ایران و مرز‌های ایران و کویت همچنان مورد مناقشه است. بخش قابل توجهی از حقوقدان‌های کشورمان معتقدند بخشی از این میدان که ان را آرش می‌نامند، در خاک ایران قرار دارد. کویت استدلال می‌کند که مرز بین دو کشور، بین جزیره خارک و سرزمین اصلی کویت، ناقص است، زیرا جزیره فیلکه کویت را نادیده می‌گیرد. با این حال، تحلیلگران ایرانی معتقدند که این مرزبندی به جای مرز زمینی، از مبنای مرز فلات قاره پیروی می‌کند.

کویت و عربستان سعودی در مارس ۲۰۲۲ به توافق اولیه در مورد توسعه این میدان رسیدند و هر دو در هفته از تهران خواستند تا دوباره به مذاکرات در مورد تعیین مرز دریایی بپیوندد. کویت موضع خود را تکرار کرد که تنها این کشور و عربستان سعودی ادعا‌هایی در این زمینه دارند، اگرچه دیپلمات‌های کویتی در ماه مارس با ایران در مورد مرز‌ها گفتگو کردند.

این در حالی است که سعد آل البراک، وزیر نفت کویت در مصاحبه‌ای با تلویزیون دولتی عربستان سعودی گفته: "این حق انحصاری کویت و عربستان سعودی در میدان دوره است و هر کسی که ادعایی دارد باید شروع به مشخص‌کردن مرز‌ها کند و اگر حقی داشته باشد، آن را طبق قوانین بین‌المللی خواهد گرفت.

ذخیره گاز طبیعی میدان آرش حدود ۲۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت خام در این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود که سهم ایران را حدود ۴۰ درصد تخمین زده‌اند. عدم توافق میان ایران و کویت موجب شده است تا سرنوشت بهره‌برداری از میدان آرش در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد. پیچیدگی‌های جغرافیای سیاسی در شمال خلیج‌فارس، مسائل تکنیکی و فنی بسیار زیاد، همین‌طور اختلاف حقوقی و برداشت‌های متفاوت از قوانین بین‌المللی و دریایی موجب شده است که اختلافات بر سر این میدان انرژی مهم برطرف نشود.

بیشتر بخوانید:میدان نفتی آرش متعلق به ایران و کویت است

از سوی دیگر یکی دیگر از آثار مخرب آتش‌زدن سفارت عربستان در ایران، قطع روابط ۷ساله ما با عربستان بود که منجر به آن شد در مقاطعی دولت کویت با سو استفاده از این تنش ایران با سعودی‌ها بر سر میدان آرش، با ریاض هم پیمان شده تا توان دیپلماتیک خود را برای حل مسئله‌شان با ایران ارتقا دهند.

الدوره تا ۱۰ تا ۱۳ تریلیون فوت مکعب گاز دارد و می‌تواند یک میلیارد فوت مکعب گاز در روز و ۸۴۰۰۰ بشکه در روز میعانات برای کویت و عربستان تولید کند. این گاز به‌ویژه برای ایران و عربستان سعودی اهمیت کمی خواهد داشت. کویت همچنین مقدار قابل‌توجهی نفت سوخت برای تولید برق می‌سوزاند و گاز طبیعی مایع را وارد می‌کند. بر اساس توافق مارس ۲۰۲۲، کویت و عربستان سعودی گاز را به طور مساوی تقسیم می‌کنند و آن را به طور جداگانه به سرزمین‌های خود منتقل می‌کنند. بااین‌حال، آن‌ها توسعه را آغاز نکرده‌اند.

کویت همچنین از سال ۲۰۱۴ تلاش کرده است تا اکتشاف در قلمرو دریایی بی، چون و چرای خود را از سر بگیرد. این چاه توسط شرکت شل در دهه ۱۹۶۰ مورد بررسی قرار گرفت، اما تنها دو میدان کوچک از لحاظ تاریخی در انجا یافت شده است و حداقل شش چاه خشک حفر شده است. عراق در سال ۲۰۱۸ مساحت دریایی محدود خود را ارائه داد، اما هیچ پیشنهادی دریافت نکرد. در حال حاضر یک شرکت چینی در حال انجام یک بررسی لرزه‌ای در انجا است و بغداد ممکن است دوباره به دنبال بهره برداری باشد و همچنین می‌تواند اطلاعاتی در مورد بخش مجاور کویت ارائه دهد. نواف الصباح، مدیر عامل شرکت نفت کویت، گفت که منابع دریایی می‌تواند ۲۵ درصد از اهداف هیدروکربن در برنامه استراتژی ۲۰۴۰ این کشور را تامین کند.

محسن خجسته مهر، رئیس شرکت ملی نفت در خصوص میدان مشترک آرش (الدوره) گفته هم اکنون مطالعات اولیه و لرزه‌نگاری این میدان انجام شده و برنامه توسعه آن نیز در شرکت ملی نفت ایران مصوب شده است که به‌زودی اجرایی می‌شود که به نظر می‌رسد فاز مطالعاتی این پروژه بدون درنظرگرفتن هرگونه توافق با کشور‌های همسایه در حال انجام است.

بیشتر بخوانید:ورود غول نفتی آمریکا به میدان گازی قطر با ایران

ایران می‌گوید ۲۸ میدان نفت و یا گاز مشترک با کشور‌های عربی همسایه خود دارد. حداقل چهار مورد از این موارد بین ایران و عربستان سعودی است، دو مورد فقط در طرف سعودی تولید می‌کنند و یکی از ان‌ها در هر دو طرف تولید نمی‌کند. چهارمین میدان، میدان غول پیکر مرجان، در حال حاضر توسط ارامکو سعودی از ۵۰۰ هزار بشکه به ۸۰۰ هزار بشکه در روز با هزینه ۲۱ میلیارد دلار گسترش یافته است که محور برنامه‌های رشد تولید ان است. بخش نسبتاً کوچکی از ان به عنوان میدان فروزان به ایران گسترش می‌یابد که حدود ۴۰ هزار بار در روز تولید می‌کند. اما دو کشور بخش‌های خود را به صورت رقابتی توسعه داده اند و برنامه توسعه مشترک یا هیچ طرحی برای تقسیم منابع ندارند، وضعیتی که به نفع ایران به عنوان دارنده سهم قابل توجهی کمتر است.

ازاین‌رو به نظر می‌رسد اگر ریاض و تهران مایل باشند روابط خود را تحت توافق ماه مارس با میانجیگری چین تقویت کنند، احتمالاً زمینه‌های همکاری مربوط به انرژی آسان‌تر خواهد بود. این در حالی است که اگر آن‌ها مصمم به توسعه یک میدان مشترک باشند، همچنان با موانع تحریم‌های ایالات متحده مواجه خواهند شد و دسترسی به امور مالی و فناوری را محدود خواهند کرد. در شرایط تحریم‌های ایران و با چشم‌انداز انتخابات امریکا، در صورت عدم توافق ایران با عربستان، به نظر می‌رسد حتی در صورت اراده ایران برای بهره‌برداری از این میدان بدون توافق با عربستان و کویت، محدودیت در فناوری، مانع از این خواهد شد تا ایران در همان حجمی برداشت کند که کویت و عربستان با فناوری شرکت شل انگلستان برداشت خواهد کرد؛ بنابراین واقع‌بینانه‌ترین سناریو برای ایران توافق با عربستان و کویت برای سرمایه‌گذاری ایران و استخراج سه کشور تحت یک کنسرسیوم مشترک با سهم گاز مشخص خواهد بود.

البته این پیشنهاد کلی می‌تواند با بحث‌وبررسی کامل شود؛ اما در صورت مداخله نهاد‌های بین‌المللی برای حل‌وفصل این مناقشه به نظر نمی‌رسد در دولت سیزدهم شاهد حل مناقشه حقوقی بر سر تعیین مرز‌های جغرافیایی باشیم که کویت و عربستان مدعی آن هستند و زمان بیشتری برای حل این پرونده نیاز است.

همزمان با اعلام نصف شدن تولید گاز ایران از پارس جنوبی تا «چند سال دیگر»، قطر اعلام کرده که تولید گاز خود را از این میدان مشترک با ایران، حدودا دو برابر می‌کند. در همین حال، مهدی حسینی معاون سابق وزیر نفت هشدار داده اگر زودتر به فناوری‌های جدید دسترسی پیدا نکنیم، ذخایر نفتی ما زیر زمین مانده و غیرقابل دسترس می‌شود. برخی کارشناسان معتقدند با این روش‌ها و با این امکانات نهایتاً درکمتر از دو دهه آینده ایران دیگر درحوزه گازی قادر به استخراج نخواهد بود چرا که رقبایی همچون قطر در آن سوی مرز‌های گازی ما به طوری غیرقابل باور با حضور غول‌های صنعت انرژی در حال مکیدن گاز در میادین مشترک هستند و ما در آینده‌ای نه چندان دور احتمالاً وارد کننده گاز شویم.