پشت پرده تصمیم بی‌سابقه رجب طیب اردوغان؛ دومینوی خطرناک علیه اسرائیل کلید خورد؟

اقتصاد۲۴- ترکیه جدیداً به دلیل «وخامت فاجعه انسانی» در غزه، تجارت با اسرائیل را به حالت تعلیق درآورد.

به نوشته جورجیو کافیرو، تحلیل‌گر مسائل منطقه‌ای، در وبگاه ریسپانسبل استیت‌کرفت، آنکارا می‌گوید در صورتی که اسرائیل به «جریان بی‌وقفه و کافی کمک‌های بشردوستانه» به این منطقه اجازه دهد، تجارت را دوباره از سر خواهد گرفت. همانطور که قابل‌پیش‌بینی بود، ییسرائیل کاتز، دیپلمات ارشد اسرائیل رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه را به رفتار «دیکتاتورانه» و «بی‌توجهی به منافع مردم و تجار ترکیه و نادیده‌گرفتن توافق‌نامه‌های تجارت بین‌المللی» متهم کرد. از طرف دیگر، حماس نیز به طور غیرمنتظره‌ای به تمجید از ترکیه پرداخت.

تنش‌ها بین ترکیه و اسرائیل طی چند دهه اخیر در مقاطع مختلفی مانند اجلاس ۲۰۰۹ داووس و حمله به کشتی امدادرسانی به غزه در سال ۲۰۱۰ به اوج خود رسیده بود. با این حال، تاکنون روابط اقتصادی ترکیه و اسرائیل همواره از این طوفان‌ها جان سالم به در می‌برد؛ لذا توقف تجارت ترکیه با اسرائیل در این ماه اقدامی مهم تلقی می‌شود. متیو برایزا، معاون سابق وزیر خارجه آمریکا در امور اروپا و اوراسیا گفت: «از اواسط اکتبر سال گذشته، زمانی که اردوغان انتقادات شدید خود از حمله اسرائیل به غیرنظامیان غزه را تشدید کرد، تجارت تنها عنصر مثبت در روابط دوجانبه بود. حالا که ترکیه تجارت با اسرائیل را قطع کرده، آن عنصر مثبت نیز از بین رفته است».

باتو کوشکون، تحلیلگر سیاسی در امور ترکیه در مؤسسه صدیق گفت: «به نظر می‌رسد اردوغان در حال تغییر رویه سنتی برخورد با اسرائیل است. در بحران‌های گذشته، روابط تجاری همیشه از روابط سیاسی پرتنش جدا بوده است. حالا به نظر می‌رسد دولت ترکیه نگران تشدید تنش در تمام جبهه‌ها نیست».

به گفته مراد اصلان، عضو هیئت‌علمی دانشگاه حسن کالیونجو و پژوهشگر بنیاد ستا، ترکیه در صورت تمایل به افزایش فشاری فراتر از توقف تجارت، گزینه‌های دیگری نیز پیش روی دارد. این گزینه‌ها شامل تشویق دیگر کشور‌ها برای پیوستن به تحریم‌های ترکیه علیه اسرائیل و همچنین بستن حریم هوایی ترکیه به روی پرواز‌های اسرائیلی می‌شود. اصلان گفت: «باید منتظر ماند و دید آیا ترکیه این اقدامات را پیش می‌گیرد یا نه؛ اما می‌دانم که گزینه‌های زیادی وجود دارد».

فشار‌های داخلی و افزایش تنش

در تحلیل تحولات اخیر ترکیه و اسرائیل، بررسی وضعیت داخلی ترکیه ضروری است. در مراحل اولیه جنگ غزه، بخش‌هایی از جامعه ترکیه شروع به فشار بر دولت اردوغان کردند تا اقدامات ملموسی فراتر از لفاظی‌های تند علیه تل‌آویو انجام دهد. چند هفته پیش، ترکیه تجارت با اسرائیل را در ۵۴ حوزه از جمله فولاد، کود و سوخت جت محدود کرد.

در آستانه انتخابات ماه گذشته شهرداری‌های ترکیه، خواسته‌هایی برای قطع کامل تجارت با اسرائیل مطرح شد که با استقبال بسیاری از هواداران اردوغان مواجه شد. در نتیجه، بخش قابل توجهی از طرفداران سنتی اردوغان یا از رأی‌دادن خودداری کرده یا از حزب رفاه نو، یک حزب اسلامگرا که با شعار مخالفت با سیاست دولت در ادامه تجارت با اسرائیل در بحبوحه جنگ غزه مبارزه انتخاباتی انجام می‌داد، حمایت کردند.

کوشکون خاطرنشان کرد: «اکنون به نظر می‌رسد که توقف تجارت با اسرائیل واکنشی از سوی اردوغان برای حفظ محبوبیتش است». این بدان معناست که رئیس‌جمهور ترکیه احتمالاً به تشدید لفاظی‌ها ادامه دهد که به معنای افزایش تنش در روابط با اسرائیل خواهد بود.

بیشتر بخوانید: فیلم/ سخنرانی رجب طیب اردوغان بعد از شکست در انتخابات

پیامد‌های اقتصادی

مدت‌هاست که اسرائیل روابط تجاری، سرمایه‌گذاری و بازرگانی قوی با ترکیه داشته است. در سال ۲۰۲۳، تجارت دوجانبه تقریباً ۷ میلیارد دلار بود. هلدینگ زورلو، یک شرکت خوشه‌ای ترکیه‌ای سرمایه‌گذار بزرگی در اقتصاد اسرائیل است و شرکت‌های ساختمانی ترکیه در طول سال‌ها پول زیادی در اسرائیل به دست آورده‌اند. مسلم است که با تصمیم آنکارا برای توقف تجارت، هزینه‌های ساخت‌و‌ساز در اسرائیل افزایش خواهد یافت و تأثیرات تورمی ناشی از این تصمیم گریبان اسرائیلی‌ها را خواهد گرفت.

اما در حال حاضر، میزان خسارت تحریم‌های ترکیه به اقتصاد اسرائیل و مدت‌زمان این خسارت چندان مشخص نیست. کشور‌ها می‌توانند با قطع روابط تجاری یا اعمال تحریم‌ها، سازگاری پیدا کنند. نمونه آن روسیه است که پس از حمله تمام‌عیار خود به اوکراین در سال ۲۰۲۲ و تحریم‌های متعاقب غرب علیه مسکو، مسیر‌های تجاری و زنجیره‌های تأمین خود را باز تنظیم کرد. به همین ترتیب، سیاست‌گذاران اسرائیلی اکنون در تلاشند تا خسارات احتمالی به اقتصاد خود را ارزیابی کرده و برای جبران تأثیرات تحریم‌های ترکیه، راهکار‌هایی در نظر بگیرند.

علاوه بر این، اقتصاد ترکیه نیز ضربه خواهد خورد. این همان دلیل اصلی بود که آنکارا زودتر این تحریم‌ها را اجرا نکرد. با این که در سراسر طیف سیاسی ترکیه حمایت گسترده‌ای از فلسطینیان وجود دارد، اما در عین حال، بحثی شکل گرفته که این کشور باید چه بهایی برای حمایت از غزه بپردازد.

علی باقر، استادیار مرکز ابن خلدون دانشگاه قطر و عضو ارشد غیرمقیم ابتکار امنیت خاورمیانه اسکروکرفت در شورای آتلانتیک گفت: «با توجه به وضعیت داخلی اسرائیل و اقدامات حوثی‌ها در ورودی دریای سرخ، این تحریم به طور بی‌سابقه‌ای به اقتصاد اسرائیل ضربه خواهند زد».

باقر افزود: «با این حال، این تحریم همچنین به اقتصاد ترکیه که در حال حاضر با مشکل مواجه بوده و در حال تعدیل برای بهبود است، آسیب خواهد رساند». او با اشاره به اینکه دولت‌های منطقه‌ای که از پذیرفتن چنین ریسک‌های مالی می‌ترسند، باید برای کمک به کشور‌هایی مانند ترکیه که مایل به انجام این کار هستند، قدم بردارند.

نفت آذربایجان

تأثیر اقدامات ترکیه بر آذربایجان و به طور خاص بر صادرات نفت این کشور به اسرائیل، حائز اهمیت است. نفت آذربایجان از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان و سپس با تانکر به اسرائیل منتقل می‌شود. اگر آنکارا به آذربایجان اجازه ندهد از طریق بندر جیهان نفت خود را به اسرائیل صادر کند، اقتصاد اسرائیل می‌تواند به شدت آسیب ببیند.

برایزا که همچنین مدتی به عنوان سفیر آمریکا در آذربایجان خدمت کرده، می‌گوید: «هنوز مشخص نیست که آیا ترکیه جریان انتقال نفت جمهوری آذربایجان به اسرائیل را قطع خواهد کرد یا خیر. اگر چنین اتفاقی بیفتد، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد اسرائیل داشته باشد، زیرا مجبور خواهد بود به دنبال منابع جدیدی برای تأمین انرژی خود باشد».

او خاطرنشان کرد که اسرائیل قرارداد‌های بلندمدت انرژی با جمهوری آذربایجان دارد و در صورت خرید نفت از بازار نقدی، باید هزینه بسیار بیشتری برای آن بپردازد.

اصلان نیز گفت: «اگر ترکیه جریان انتقال نفت را متوقف سازد، اسرائیل باید منبع دیگری برای تأمین انرژی خود بیابد. در غیر این صورت، با مشکل مواجه خواهد شد».

با این حال، با توجه به ماهیت اتحاد آنکارا و باکو، ممکن است ترکیه از انجام این کار خودداری کند. برایزا اذعان کرد: «اگر ترکیه جریان انتقال نفت آذربایجان از طریق بندر جیهان ترکیه به اسرائیل را قطع کند، تعجب خواهم کرد، زیرا این کار به منافع آذربایجان نیز آسیب می‌رساند. ترکیه و آذربایجان نزدیک‌ترین روابط دوجانبه را دارند و اصطلاحی که این رابطه را توصیف می‌کند «یک ملت، دو دولت» است».

آیا کشور‌های دیگر به دنباله ترکیه، تجارت با اسرائیل را متوقف خواهند کرد

قطع روابط تجاری دوجانبه توسط ترکیه، به طور اجتناب‌ناپذیری به اقتصاد اسرائیل، حداقل در کوتاه‌مدت، آسیب خواهد زد. این هزینه‌ای است که کابینه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل باید بابت جنایات خود علیه غیرنظامیان غزه بپردازند.

با این حال، اگر ترکیه تنها کشوری باشد که تحریم‌هایی علیه اسرائیل اعمال کند، آسیب اقتصادی وارده به اسرائیل می‌تواند محدود شود. چیزی که باید در نظر گرفته شود، احتمال پیروی کشور‌های دیگر از الگوی آنکارا است که می‌تواند چالش‌های اقتصادی اسرائیل را جدی‌تر سازد.

تصمیم ترکیه قطعا مورد استقبال شهروندان عرب در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا قرار خواهد گرفت. آن‌ها احتمالاً به تحریم اسرائیل توسط آنکارا به عنوان نمونه‌ای از نحوه برخورد کشور‌های مسلمان با اسرائیل اشاره خواهند کرد و از دولت‌های خود خواستار اقدام مشابه خواهند شد. با این حال، اینکه آیا آن دولت‌ها چنین اقدامی انجام دهند، سؤال دیگری است.

منبع: اکوایران