سایه‌ تخریب بر سر تالاب باستانی؛ اخطار جدی فعالان محیط زیست درباره وضعیت تالاب سی‌سر نیشابور

اقتصاد۲۴-در ۴۵کیلومتری نیشابور به سمت سرولایت در کنار روستای تاریخی زرنده در دل کوهستان برکه‌هایی از دل زمین جوشیده که حتی برای ساکنان محلی هم شگفت‌انگیز است. محلی‌ها این برکه‌ها را سی‌سر می‌نامند. از هفت برکه در دل بیابان، حالا پنج برکه باقی مانده است؛ دو برکه را خشک‌سالی از میان برد. نام برکه اصلی که در نزدیکی کوه ریوند قرار دارد، وام‌دار همین کوه است.

هرچند نامی از این دریاچه در اوستا نیامده، اما فریدون جنیدی در کتاب «پایتخت‌های ایران»، از این دریاچه در کنار کوه ریوند و در نزدیکی آتشکده آذر برزین‌مهر یاد کرده و «امانوئل بربریان» نیز درباره این ناحیه می‌گوید: «در ۳۷‌کیلومتری شمال باختری نیشابور و ۱۱کیلومتری شمال خاوری کان فیروزه نیشابور، چند برکه کوچک وجود دارد که در میان روستاییان افسانه‌های بس شگفتی پیرامون آن‌ها وجود دارد».

دو روستای زرنده و اندراب در نزدیکی برکه‌های مقدس قرار دارند و اهالی این مناطق به این برکه‌ها می‌گویند «دریای عزیز». دریا برای آن‌ها همین برکه‌ها در دل خشکی دشت نیشابور است که منطقه را سبز کرده و آب تمیز از دل زمین، یادگار گذشتگانی است که این نقطه را مقدس می‌دانستند. برکه اصلی حدود سه، چهار هزار متر وسعت دارد. آب از دل زمین می‌جوشد و برکه‌ها به یکدیگر مرتبط هستند. «در شاهنامه نام دریای ریوند را می‌بینیم و این یعنی اهمیت این منطقه در طول اعصار.

همین هم دلیلی بود تا تلاش برای ثبت ملی آن آغاز شود. بعد از چندین سال تلاش، اسفندماه پارسال خبر ثبت آن آمد و در ماه‌های اخیر به دستگاه‌های اجرائی ابلاغ شد». برکه اول و دوم بزرگ‌اند و مملو از نیزار‌های بلند. اینجا محل زیست گونه‌های مختلف حیات وحش است و پرندگان بسیاری هم در آن زمستان‌گذرانی می‌کنند. «اقتصاد روستایی هم به آن متصل است؛ هم از منظر گردشگری و هم تعلیف گاو‌ها و...».

کارزار حمایتی سی‌سر

برای حمایت از سی‌سر کارزاری هم در فضای مجازی شکل گرفته است. برخی کاربران با پیوستن به این کارزار از استانداری، فرمانداری و سازمان محیط زیست درخواست کرده‌اند تا از این تالاب حمایت کند. تا‌کنون و در عرض دو روز دو هزار نفر این کارزار را امضا کرده‌اند. در بخشی از متن این کارزار می‌خوانیم: حضور معدن‌کار در این سوی کوه تاریخی ریوند نگرانی فعالان را افزایش داده است. آن‌ها به چشم، کندوکاو در منطقه را دیده‌اند و هر لحظه بسته‌شدن محل جوشش آب در دل زمین به واسطه فعالیت‌های معدنی، نزدیک‌تر از گذشته شده است. دو سال قبل، شکایت از این معدن باعث توقف موقت فعالیت آن شد.

همان زمان رئیس شورای روستای زرنده بخش مرکزی نیشابور، به خبرنگاران گفت: «وجود غار آبی و تاریخی درجه دو زرنده با ذخایر آبخیزی چند‌هزار‌ساله، باعث ایجاد این برکه‌های دائمی به‌عنوان محل کوچ پرنده‌های مهاجر و نیز ایجاد مرتع‌های سرسبز و پربار در این منطقه شده است که علاوه بر چشم‌انداز گردشگری بسیار عالی، منطقه‌ای مناسب برای حیات وحش منطقه شده است.

با شکایت اهالی و نیز نهاد‌های مردمی حفاظت محیط زیست، فعالیت این معدن به دستور دادگستری نیشابور متوقف شد، اما وجود اختلاف مرزی و جغرافیایی درباره این منطقه بین دو شهرستان نیشابور و فیروزه باعث شد که مجوز فعالیت مجدد این معدن توسط مسئولان شهرستان فیروزه صادر و کار این معدن از سر گرفته شود». حتی با اینکه مجموعه سی‌سر تحت عنوان «برکه‌های سی‌سر» با شماره ثبت ۱۲۹۶ به‌عنوان میراث طبیعی ملی ثبت رسمی شده است، معدن‌کاران همچنان در حریم این برکه‌ها مشغول به کار هستند و با توقف فعالیت مخالفت می‌کنند. ما خواستار توقف هرگونه فعالیت معدنی و آسیب‌زا در اطراف و حریم تالاب‌های باستانی سی‌سر هستیم. «سی‌سر» سرمایه ملی و تاریخی است و باید محافظت شود؛ دریغ است ایران که ویران شود. 

بیشتر بخوانید:آدرس‌های غلط سعید لیلاز درباره محیط زیست ایران

واکنش‌ها به تخریب سی‌سر

محمود گیاهی، معاون هماهنگی امور عمرانی فرمانداری شهرستان نیشابور، از‌جمله مقام‌های محلی بوده که بعد از تشکیل یک زنجیره انسانی برای حمایت از این تالاب‌ها، به آن واکنش نشان داده است. معاون هماهنگی امور عمرانی فرمانداری شهرستان نیشابور در این زمینه می‌گوید: در ادامه از طریق سمن‌ها و سازمان میراث فرهنگی موضوع ثبت ملی اثر پیگیری شد که خوشبختانه در یک ماه گذشته این برکه‌ها به‌عنوان آثار ملی در محدوده نیشابور ثبت شدند و کد و شماره ملی به آنان تعلق گرفت. این موضوع از طریق سازمان میراث فرهنگی به استانداری خراسان رضوی و سپس از استانداری به فرمانداری‌ها و همه مجموعه دولتی ابلاغ شد تا حفظ و حراست از آن تکلیف شود. گیاهی درباره شرایط حال حاضر فعالیت معدن اعلام می‌کند: طبق آخرین اطلاعات موجود و بر اساس مخالفت انجام‌شده از سوی شهرستان نیشابور، معدن به سمت برکه‌ها خیلی نزدیک نشده و اینکه معدن در جبهه خودش فعالیت می‌کند، نکته خوب و حائز اهمیتی است. زمانی که مجوز معدن از طریق اداره کل صنعت و معدن داده شد، متأسفانه به موضوع این برکه‌ها و غار توجهی صورت نگرفت و استعلام لازم هم از شهرستان اخذ نشد و این یک خلل در موضوع است.

وی می‌افزاید: در حال حاضر آنچه واضح است، ثبت این منطقه در فهرست آثار ملی بوده و مجموعه معدن باید به این موضوع توجه کند و اداره میراث فرهنگی شهرستان هم نظارت‌های لازم را از طریق یگان حفاظتی خود انجام دهد. بنا بر مطلبی که اهالی و بزرگان روستا و منطقه اعلام می‌کنند، قدمت این مجموعه بسیار زیاد بوده و به ۷۰۰ تا هزار سال می‌رسد. به این شکل نیست که این برکه‌ها با توجه به خشک‌سالی‌های اخیر و کم‌شدن آب و نوع زمین‌شناسی به‌تازگی به وجود آمده باشند. گیاهی ثبت نشدن این اثر در سال‌های گذشته را یک قصور می‌داند و ادامه می‌دهد: نکته جالب در‌خصوص آب این برکه‌ها، ذکر این مطلب است که آب آن شرب نیست و با توجه به فاصله نزدیکی که با معدن دارد، دارای خواص معدنی است و به گفته اهالی منطقه، پرندگان مهاجر در فصل مهاجرت از اطراف این برکه استفاده می‌کنند؛ بنابراین نباید از این مزایا هم غافل شد.