درختان سوخته و تشنۀ چیتگر؛ حقابۀ بوستان چیتگر به یک‌پنجم کاهش پیدا کرده است

اقتصاد۲۴ -  ابتدا حقابۀ درختان چیتگر را به یک‌پنجم کاهش دادند و بعد که درختان آسیب‌پذیر و خشکیده شدند، راهکار قطع و جایگزین‌کردن آنان با گونه‌های بومی را دادند. این همۀ چیزی است که در مورد بوستان دست‌کاشت چیتگر وجود دارد. اکنون مسئولان شهرداری تهران از جایگزین‌کردن درختان بومی به‌جای درختان کاج صحبت می‌کنند؛ درحالی‌که درخت کاج از گونه‌های مقاوم است و موضوعی جز سهل‌انگاری نمی‌تواند علت سوخته‌شدن درختان را توجیه کند؛ بنابراین اگر درختان بومی در این نقطه جایگزین شوند، نیازمند رسیدگی و آبیاری بیشتر هستند. اگرچه گونه‌های مختلف درختان از آفات در امان نیستند و فراگیری آفات از جنگل‌های شمال تا جنوب کشور را در بر می‌گیرد، اما جنگل‌های دست‌کاشت که به‌علت کم‌کاری در نگهداشت نهاد مربوطه دچار آفت می‌شوند، نارضایتی شهروندان و ساکنان منطقه را به دنبال دارد. درحال‌حاضر بخشی از بوستان چیتگر مبتلا به آفت سوسک پوست‌خوار مدیترانه‌ای شده است که بیم آن می‌رود به درختان سالم نیز نفوذ پیدا کند.

جایگزین‌کردن کاج با درختان بومی

دو روز پیش بود که رئیس ادارۀ فضای سبز شهرداری منطقۀ ۲۲ تهران به «ایسنا» اعلام کرد: راهی جز جایگزین‌کردن درختان بومی در چیتگر نداریم و از فراگیرشدن بیماری آفت سوسک پوست‌خوار مدیترانه‌ای در بوستان چیتگر خبر داد.
این مقام مسئول در صحبت‌های خود در مورد کمبود آب‌رسانی به این بوستان صحه گذاشت و گفت: درختانی که ضعیف هستند و کمتر آب خورده‌اند، دچار بیماری آفت سوسک پوست‌خوار مدیترانه‌ای می‌شوند و این بیماری به‌صورت تصاعدی به سایر درختان انتقال پیدا می‌کند و متأسفانه این بیماری در بوستان جنگلی چیتگر فراگیر شده است.

به‌گفتۀ او، در سنوات گذشته کمبود آب شهر تهران و قطع‌شدن مکرر آب‌های خام و پساب، باعث شده که استرسی به درختان وارد شود و شاهد هستیم که پوست درختان خشک‌شده در بوستان چیتگر کنده شده است و این درختان برگشتی ندارند و قاعدتاً باید حذف شوند.
آمار‌ها گویای این است که درختان این بوستان، درختان سوزنی‌برگ و پهن‌برگ است. پوشش درختی پارک در مجموع مساحتی در حدود ۷۳۴ هکتار را در بر می‌گیرد و حدود ۵۳ درصد از آن‌ها را گونه‌های سوزنی‌برگ مانند کاج الداریکا، سرو نقره‌ای و سرو خمره‌ای و حدود ۴۷ درصد از درختان را ۹ گونۀ درختی پهن‌برگ مانند اقاقیا، زبان‌گنجشک، نارون چتری، ارغوان، داغداغان، افرای زینتی، پلت، بلوط و ایلان تشکیل می‌دهد.
اما اکنون مسئولان شهرداری تهران خبر از شیوع آفت سوسک پوست‌خوار در این بوستان می‌دهند. هرچند که به‌تازگی خط لولۀ انتقال ۳ هزار و ۱۰۰ متر طول آب خام به بوستان جنگلی چیتگر افتتاح شده است تا آب‌رسانی بهتری به این بوستان انجام شود، اما به نظر می‌رسد این اقدام عملی کم‌فایده برای احیاء درختان باشد.
به‌گفتۀ «نعمت‌الله نعمتی»، باتوجه‌به تغییر شرایط اقلیمی، هرگونه تغییر آب‌وهوا مشکلاتی را برای درختان به وجود می‌آورد و می‌تواند یک قتل‌عام برای درختان باشد و آفت سوسک پوست‌خوار مدیترانه‌ای بر اثر ضعیف‌شدن برخی از گونه‌ها و درختان فراگیر شده است و میزبان این آفت فقط درختان کاج هستند.

درختان بوستان چیتگر سوخته و تشنه‌اند

با این حال ۱۹ خردادماه سال‌جاری، «رضا بیانی» سرپرست ادارۀ کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران، دربارۀ وضعیت درختان آفت‌زدۀ چیتگر گفته بود: «درحال‌حاضر درختان چیتگر قطع نشده است؛ در ابتدا باید توان اکولوژیکی را به درخت‌ها برگردانیم، سپس برای سرنوشت درختان تصمیم‌گیری شود.»
او با تأکید بر اینکه باید ابتدا میزان آبی که حقابۀ پارک چیتگر است، به‌پای درختان ریخته شود، به «ایلنا» بیان کرده بود: «پس از اینکه آب‌رسانی به درختان صورت گرفت، باید عملیات گیاه‌پزشکی روی درختان انجام شود و بعد از انجام تمام این فرآیند، دربارۀ وضعیت درختان تصمیم گرفته شود که آیا باید قطع شوند یا خیر؟»

براساس آمارها، ۸۵۰ اصله درخت در پارک چیتگر وجود دارد که به‌گفتۀ سرپرست ادارۀ کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران، حداقل تا شعاع ۱۰۰ متری درختان آلوده سم‌پاشی می‌شود که آفت دیگر شیوع پیدا نکند، اما ضروری است که هم‌زمان آب باید به‌پای درختان برسد.
به‌گفتۀ این مسئول، قبلاً سهمیۀ آبی خوبی برای درختان پارک چیتگر در نظر گرفته شده بود، اما برخلاف حقابه‌ای که در نظر گرفته بودند، اکنون به یک‌پنجم کاهش پیدا کرده است

به‌گفتۀ این مسئول، قبلاً سهمیۀ آبی خوبی برای درختان پارک چیتگر در نظر گرفته شده بود، اما برخلاف حقابه‌ای که در نظر گرفته بودند، اکنون به یک‌پنجم کاهش پیدا کرده است. سهمیه‌ای که در جلسات گذشته بیان شد، صد لیتر بر ثانیه بود که اکنون به حدود ۱۰ تا ۱۵ لیتر بر ثانیه رسیده است.
براساس یک قرارداد ۳۰ ساله بین منابع طبیعی شهرداری منطقۀ ۲۲ تهران، تمام درخت‌ها از سوی منابع طبیعی به شهرداری سالم تحویل داده شده است؛ بنابراین لازم است ابتدا حقابۀ درختان پارک چیتگر تأمین شود تا از آسیب به درخت‌های سالم جلوگیری شود.

کاج‌ها ضعیف و آفت غالب شده است

«حسین آخانی» دکترای گیاه‌شناسی و عضو هیئت علمی دانشکدۀ علوم دانشگاه تهران، دربارۀ آفت درختان چیتگر به «پیام ما» گفت: دربارۀ آفت درختان بوستان چیتگر لازم است یک بوم‌شناس و گیاه‌پزشک بررسی علمی و میدانی انجام دهد. اما آن‌گونه که من اطلاع دارم، این است که آب به‌اندازۀ کافی به کاج‌ها نرسیده است و درخت‌ها ضعیف و آفت قالب شده است. ضمن اینکه افزایش دما و گرمایش زمین هم مزید بر علت شده است و این وضعیت مختص درختان چیتگر نیست و آفت‌ها گونه‌های مختلفی دارند که درختان جنگل‌ها را دچار می‌کنند و بنابراین به‌طور نقطه‌ای شیوع ندارند.

بیشتر بخوانید: گرمای بی‌سابقه در ایران؛ شنبه و یکشنبه آتشین در راه/ احتمال کم‌بارشی در پاییز

او اضافه کرد:، اما اینکه آنجا چه‌کاری باید صورت بگیرد، دقیقاً نمی‌دانم چه باید کرد. چون درختان کاج کم‌توقعی آنجا بودند که نگهداشت آن‌ها چندان سخت و ناممکن نبود. اگر مسئولان شهری نتوانسته‌اند کاج را سرسبز نگهداری کنند، چگونه می‌خواهند درختان بومی را نگهداری کنند؟ ضمن اینکه هرکجا کاج کاشته شود، خاک مقداری آسیب می‌بیند و مناسب کاشت درختان گونه‌های دیگر نیست؛ بنابراین الان با این وضعیت کار خاصی نمی‌توان انجام داد. اگر در آن سال‌ها دریاچۀ چیتگر ساخته نمی‌شد و اگر در غرب تهران گسترش شهرسازی را نداشتیم، تبعاً سرنوشت چیتگر و فضای سبز آن طور دیگری رقم می‌خورد.

آخانی دربارۀ اینکه آیا اساساً می‌توان نوع درختان را در منطقه‌ای تغییر داد یا خیر هم توضیح داد: در عالم واقع چنین اقدامی دور از ذهن نیست و می‌توان انجام داد، اما این اقدامات چه موفقیت آمیز باشد یا نه، نمی‌توان در مورد نتیجۀ نهایی کار پیش‌بینی دقیقی کرد. در واقع بخشی از این تغییرات حساب‌نشده ناشی از روابط بین مسئول مربوطه و پیمانکاران است که تنها به بودجۀ پروژه‌ها فکر می‌کنند و سال‌هاست سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران از فقر دانش رنج می‌برد و‌ای کاش درختان ما ایستایی و مقاومت را از مسئولان برخی نهاد‌ها یاد می‌گرفتند و تغییر نمی‌کردند.

سوسک پوست‌خوار مدیترانه‌ای کاج

اما سوسک پوست‌خوار مدیترانه‌ای کاج چیست و در چه نقاطی وجود دارد؟ براساس منابع علمی درج‌شده در سایت‌های تخصصی، این‌گونه با نام علمی «Orthotomicus erosus»، یکی از مخرب‌ترین آفات درخت کاج است. این آفت علاوه‌بر خسارت مستقیم، به‌عنوان ناقل بیماری‌های مختلف نیز عمل می‌کند. سوسک پوست‌خوار مدیترانه‌ای بیشتر به درختانی که قبلاً تحت تنش یا بیماری بودند حمله می‌کند. این آفت پوست‌خوار در سطح جهانی نیز در کشور‌های مختلفی از قاره‌های آمریکا، آسیا، اروپا و آفریقا وجود دارد و سالانه خسارات زیادی به درختان وارد می‌کند.
درختان کاج کم‌توقعی آنجا بودند که نگهداشت آن‌ها چندان سخت و ناممکن نبود. اگر مسئولان شهری نتوانسته‌اند کاج را سرسبز نگهداری کنند، چگونه می‌خواهند درختان بومی را نگهداری کنند

سوسک پوست‌خوار به‌عنوان «عامل تغییر» در داخل جنگل‌هایی که درختانی با میوۀ مخروطی دارند شناخته می‌شود. آن‌ها نقش عمده‌ای در تغییرات جنگل‌ها دارند. به‌عنوان مثال، آتش‌سوزی یکی از عواملی است که پس از شیوع این آفت به‌شدت جنگل و فضای سبز را تهدید می‌کند وهمچنین مرگ‌ومیر درختان باعث تغییر اکوسیستم و ازبین‌رفتن زیستگاه‌های جانوری می‌شود. به‌طوری که می‌توان گفت این آفت به‌شدت منابع حیاتی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
سوسک پوست‌خوار مدیترانه‌ای تمام دورۀ زندگی به‌جز دورۀ کوتاهی، داخل بافت گیاه است. حشرات بالغ و لارو‌ها با تغذیه از آوند آب‌کش و ایجاد اختلال در جریان شیرۀ گیاهی، موجب خسارت به درختان کاج می‌شوند. در واقع پس از تغذیۀ وسیع از آوند‌های آب‌کش، ارتباط آوندی قسمت‌های مختلف گیاه قطع شده و امکان انتقال مواد غذایی و شیرۀ گیاهی به قسمت ها‌ی بالایی گیاه وجود نخواهد داشت. براین‌اساس، درختان ضعف می‌شوند و شروع به خشک‌شدن می‌کنند.