بازخوانی یک کودتا پس از ۷۱ سال؛ در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در تهران چه گذشت؟ + ویدیو

اقتصاد۲۴-در ۱۹ اوت سال ۱۹۵۳ برابر با ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی، دولت حاکم بر ایران توسط کودتایی نظامی با رهبری سرلشکر فضل‌الله زاهدی با درخواست مستقیم بریتانیا سرنگون شد. در این کودتا دخالت مستقیم افسران اطلاعاتی آمریکا و نفرات لجستیک سفارت آمریکا و حمایت دولت ایالات متحده آمریکا نیز دخیل بودند. کودتا ضد دولت مصدق پس از آن امکان‌پذیر شد که ابتدا دولت آمریکا طی عملیاتی به نام «عملیات آژاکس» ایران را در آشوب و هرج و مرجی فروبرد که راه را برای سقوط مصدق هموار کرد.

در آن زمان دولت آیزنهاور در آمریکا نگران آن بود که این طرح به بیراهه کشیده شود و نیرو‌های حزب توده با بهره‌جویی از ناامنی قدرت را در دست بگیرند.

محمدرضا‌شاه پهلوی طی فرمانی که بعضی از مورخان در چگونگی تنظیم آن تشکیک کرده‌اند، در تاریخ ۲۳ مرداد ۱۳۳۲ سپهبد فضل‌الله زاهدی را به نخست‌وزیری منصوب کرد. این دستخط که به نوعی فرمان عزل دکتر محمد مصدق نیز محسوب می‌شد، نیمه‌شب ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ توسط سرهنگ نصیری به دکتر مصدق ابلاغ شد و متعاقب آن ضمن دستگیری حامل فرمان و نیز مطلع‌شدن دکتر مصدق از طرح کودتا و اقدامات انجام‌شده، کودتای ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ ناکام ماند، در نتیجه شاه و همسرش ثریا از کلاردشت به بغداد و از آنجا به ایتالیا گریختند.

طی سه روز بحرانی و با تجمیع عوامل متعدد داخلی و خارجی، مجددا کودتایی در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ شکل گرفت که منجر به سقوط دولت ملی دکتر مصدق شد.

به جرأت می‌توان گفت دکتر مصدق، کوچک‌ترین اقدامی در راه خنثی کردن کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نکرد. البته درست است که مصدق نیروی کافی برای مقابله نداشت، ولی وی از امکانات محدود خود نیز استفاده نکرد. در فاصله روز‌های ۲۵ تا ۲۸ مرداد، همه می‌دانستند که کودتای خونینی در راه است. مصدق هم کاملاً از این مسئله آگاه بود، ولی حتی آماده باش معمولی هم به نیرو‌های طرفدار خود نداد و ستاد ارتش او نیز کوچک‌ترین مقاومتی در برابر کودتاچیان نشان نداد.

وی با آنکه می‌توانست با به راه انداختن تظاهرات مردمی، قدرت خود را به مخالفان نشان دهد، چنین نکرد و هرگونه تظاهراتی را ممنوع اعلام کرد. وی همچنین از مستقر ساختن نیرو‌های امنیتی برای متوقف ساختن آشوبگران که به ایجاد هرج و مرج در تهران دست زده بودند، خودداری کرد. بدون شک، این مسئله از نکته‌های سؤال برانگیز تاریخ معاصر ایران شمرده می‌شود که تحلیل‌های بسیاری را به همراه داشته است.

غروب روز ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲، غروب آزادی در ایران بود. کودتاچیان مسلط شدند و همه نهاد‌ها و مراکز تجمع آزادی خواهان به دست اوباش و اشرار به آتش کشیده شد. 

بیشتر بخوانید:کودتا از زبـان کودتاچیان؛ بازخوانی ماجرای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با نگاهی به خاطرات اردشیر زاهدی و شعبان جعفری

روز ۲۹ مرداد، رژیم استبداد با اعمال وحشت و ترور در سراسر کشور و سرکوب نهضت و دستگیری آزادی خواهان، نفس‌ها را در سینه حبس کرد. پست‌های مهم مملکتی به دست عوامل کودتا سپرده شد و عوامل اصلی کودتا در ارتش ترفیع درجه گرفتند. مطبوعات زیر سانسور دولت رفت و سازمان پلیس مخفی با عنوان ساواک ایجاد شد.

منبع: امتداد