روایتی از قحطی بنزین و ترافیک در شهر‌های شمالی

اقتصاد۲۴-یک تعطیلی مناسبتی دیگر در هفته دوم شهریورماه و ازدحام مسافران در شهر‌های شمالی، این‌بار علاوه بر ترافیک کشنده در برخی مسیرها، به «نایاب» شدن و «کمیاب» شدن بنزین در استان‌های مازندران و گیلان انجامید. همزمان با تعطیلات مناسبتی هفته گذشته، موج جدیدی از هجوم خودرو‌های شخصی از پایتخت و شهر‌های مجاور به سمت شمال ایران شکل گرفت که گرچه اتفاقی «تکراری» است؛ اما این‌بار در ابعاد جدیدی از حجم ترافیک و تامین سوخت خود را نشان داد.

تعطیلات هفته گذشته مدت زمان سفر از پایتخت به استان‌های گیلان و مازندران را به گفته برخی مسافران تا ۲۰ ساعت هم کشاند. برخی جاده‌های مواصلاتی مهم یکطرفه شدند و مسیر جاده‌ای سه ساعته به مسیری ۱۲ و ۱۸ ساعته تبدیل شد. از آن سو، در مقصد هم ازدحام و شلوغی جمعیت موج می‌زد. قیمت اماکن اقامتی سر به آسمان زد و نان و برخی اقلام اساسی به یک‌باره در تعطیلات نایاب شد.

اما این‌بار نوع جدیدی از «کمیابی» و «نایابی» نیز با «سفر‌های تهاجمی» به شمال ایران همراه شد: بنزین! مطابق اظهارات مسوولان استانی مازندران، در هفته گذشته بیش از ۲۱ میلیون گردشگر به این استان وارد شده‌اند؛ مسافرانی که در نبود زیرساخت درست جاده‌ای و اقامتی، برای تفریح به دل جنگل‌های این استان می‌زدند، اما باقی گذاشتن زباله در جنگل‌ها سبب‌ساز آلوده کردن محیط زیست شده و تصاویری ناخوشایند از سفر درست کرده است. برای دانستن بزرگی عدد ۲۱ میلیون سفر به مازندران با خودروی شخصی به این موضوع دقت کنید که در نوروز امسال ۱۳ میلیون سفر به این استان انجام شده بود و در این یک هفته رکورد عجیبی از سفر به این استان جابه‌جا شده که احتمالا بخشی از این مسافران نیز به صورت «گذری» وارد استان مازندران شده‌اند. اما نکته نگران‌کننده، رکوردشکنی مصرف سوخت در این یک هفته آن هم در استان‌های شمالی بوده است. چنانکه به گفته کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی «روز دهم شهریور با ثبت مصرف ۱۴۲ میلیون لیتر بنزین، رکورد مصرف بنزین در کشور شکسته شد. همچنین روز یکشنبه، یازدهم شهریورماه مصرف بنزین به حدود ۱۳۸ میلیون لیتر رسیده است.» توجه داشته باشید که اوج سفر‌های مردم در تعطیلات نوروزی است و میزان مصرف روزانه بنزین در نوروز ۱۴۰۳ به‌طور میانگین به ۱۲۰ میلیون لیتر می‌رسید. چنانکه یازدهم فروردین ماه امسال که مصرف بنزین به اوج خود رسیده بود، این عدد به ۱۳۰ میلیون لیتر رسید و حالا رکورد عجیب و غریبی شکسته شده است.

این در حالی است که با «اشباع» شدن مازندران، از میانه هفته گذشته موج مسافرت‌های تهاجمی به استان گیلان سرریز شد. همین الان که این گزارش نوشته می‌شود (شامگاه جمعه ۱۶ شهریور ماه) به گفته پلیس راه، نزدیک به ۵۰۰ هزار خودرو از دهم تا ۱۵ شهریور وارد گیلان شده‌اند و ترافیک ۱۲ کیلومتری در محور رشت- امامزاده هاشم شکل گرفته و در محدوده دوربرگردان سراوان نیز ترافیک ۹ کیلومتر طول دارد. انبوه مسافران در شهر‌های گیلان و مازندران، باعث شده که پمپ‌بنزین‌ها با مشکلات فراوانی روبه رو شوند. اوج این مشکلات در روز چهارشنبه گذشته خود را نشان داد.

چنانکه کانال تلگرامی «خبرفوری» در این باره با اتکا به مشاهدات خود در استان گیلان نوشت: «از صبح چهارشنبه بیشتر پمپ‌بنزین‌های استان تعطیل شده‌اند. صف‌های طولانی‌مدتی در پمپ بنزین‌ها تشکیل شده و همهمه، شلوغی و ترافیک سنگینی در خیابان‌های مختلف تشکیل شده است. مردم محلی و مسافران در شهر‌های صومعه‌سرا، رشت، فومن، ماسال و... سرگردان شده‌اند. صف‌های ماشین‌های خالی جلوی پمپ‌بنزین‌های بسته تشکیل شده و مردم عصبانی و سرگردان شده‌اند.» یک مسافر نیز در رابطه با وضعیت بنزین شهر‌های شمالی به خبرنگار این رسانه گفته: «از صبح چهارشنبه بنزین نایاب شده است.

بیشتر بخوانید:مشکلی در تأمین بنزین نداریم؛ تعطیلی برخی جایگاه‌ها ساعتی بود

من از صبح تا ظهر به ۴ پمپ بنزین در صومعه سرا، کسما، ضیابر و گوراب زرمیخ رفتم، اما همه تعطیل بودند و صف‌های طویلی در پمپ‌بنزین‌ها تشکیل شده بود. بسیاری از مسافران نگران برگشت به خانه‌اند. آن‌ها می‌ترسند که مجبور شوند تا چند روز در گیلان بمانند.» بر اساس گزارش مهر، شهروندان و مسافران غرب مازندران برای سوخت‌گیری، مسیر‌های کیلومتری طی می‌کنند. به گفته متولیان امر ترافیک سنگین و نرسیدن نفتکش‌ها سبب غیرفعال شدن مقطعی برخی جایگاه‌ها شده است. ایرنا نیز گزارش داده که در برخی مناطق غربی مازندران مشکل حادتر از گذشته شده و حتی کار به خاموش شدن خودرو‌های شهروندان و مسافران در خیابان‌ها و معابر و تشکیل صف شهروندانی با ظرف‌های خالی مقابل برخی جایگاه‌های سوخت کشیده شده است.

این خبرگزاری به نقل از تورج امانی مدیر شرکت پخش فرآورده‌های نفتی منطقه چالوس نوشته است: «ورود کم‌سابقه مسافر به غرب مازندران ترافیک فوق سنگینی را در محور‌های ارتباطی و جاده‌های بین شهری ایجاد کرده است که این ترافیک باعث شده ناوگان حمل نفتکش‌های جاده‌پیما برای حمل و رساندن سوخت با مشکل مواجه شوند. بخشی از انبار‌های تامین سوخت ما در رشت قرار دارد؛ مسافت رشت تا تنکابن در شرایط عادی برای نفتکش‌ها حدود سه ساعت و نیم است، اما در زمان حضور مسافران به هفت ساعت می‌رسد.» در پاسخ به بحران به وجود آمده بنزین در استان‌های شمالی، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در منطقه گیلان آسان‌ترین راه را انتخاب کرد؛ یعنی «تکذیب» موضوع و اینکه مشکلی وجود ندارد و البته اضافه کرده که «ممکن است رسیدن نفتکش‌ها به پمپ بنزین‌ها و مجاری عرضه سوخت به خاطر ترافیک سنگین درون و برون شهری با تاخیر همراه باشد.»

استاندار مازندران نیز در تازه‌ترین اظهارنظر گفته بود: «در تماس تلفنی با وزیر نفت رایزنی‌هایی برای حل مشکل سوخت‌رسانی به غرب مازندران داشتیم و دکتر پاک‌نژاد نیز از اعزام نماینده معین خود به غرب مازندران با هدف تسریع در سوخت‌رسانی از استان‌های همجوار به غرب استان خبر داد.»

واقعیت اینکه ترافیک سرسام‌آور در تعطیلات مناسبتی در نبود زیرساخت مناسب گردشگری در ایران یک تعطیلی را از «فرصت» به «تهدید» تبدیل می‌کند و تعطیلاتی که اصولا باید برای ایجاد آرامش باشد؛ می‌شود اعصاب خردکن‌ترین اتفاق موجود. تعطیلات اخیر هم به شیوه‌ای جدید تاثیر خود را روی مردم گذاشت و حالا بحران کمبود بنزین نیز به آن اضافه شد. اما چرا این اتفاق افتاده و چرا هر سال در تعطیلات مناسبتی شاهد سفر‌های تهاجمی به شمال (و گاه به جنوب) هستیم؟

حمل و نقل عمومی وجود خارجی ندارد

گزینه اول مسافران در تعطیلات مناسبتی، سفر با خودروی شخصی است. دلیل آن هم مشخص است. در نبود نظام مشخصی برای قیمت‌گذاری و تامین و لجستیک حمل و نقل عمومی، به هنگام تعطیلات، دلالان وارد می‌شوند و به صورت یکشبه بلیت سه جزء حمل و نقل هوایی، جاده‌ای و ریلی اصولا «نایاب» می‌شود. دلالان این بلیت‌ها را می‌خرند و با قیمتی بالاتر می‌فروشند و کسی هم کاری به کارشان ندارد. هرچند ظرفیت موجود در حمل و نقل جاده‌ای (اتوبوس) ریلی (انواع قطارها) و هوایی پاسخگوی نیاز سفر‌های «تهاجمی» نیست. اما در کمترین حالت، اگر در بخش حمل و نقل عمومی همه‌چیز سر جای خودش بود؛ بخش بزرگی از آن‌ها که حال و حوصله سر و کله زدن با ترافیک و شلوغی را ندارند؛ قطار یا اتوبوس را انتخاب می‌کردند. بنابراین در نبود این سیستم حمل و نقل عمومی کارآمد و در کنار آن بنزین ارزان قیمت، ماشین شخصی بهترین و به صرفه‌ترین گزینه موجود برای سفر‌های تهاجمی است!

تعطیلات کم است

برعکس ایران، در بسیاری از کشور‌های دنیا از جمله همین کشور‌های همسایه خودمان، تعطیلات دو روزه، «توزیع زمانی» برای مردم فراهم می‌کند تا به جای سفر «تهاجمی» به مقاصد گردشگری، بتوانند در طول سال برنامه‌ریزی کرده و مثلا سه روز یا چهار روز به مسافرت بروند. این اتفاق، حجم گسترده ترافیک در سفر‌های تهاجمی را به حداقل می‌رساند و فرصت بیشتری نیز برای بخش لجستیکی و پشتیبانی جاده‌ها فراهم می‌کند.

بیشتر بخوانید:علت اصلی ناترازی بنزین مشخص شد

تلاش‌هایی برای ایجاد تعطیلات دو روزه در ایران صورت گرفته که اندر خم یک کوچه است و هنوز دعوا بر سر این است که شنبه تعطیل شود یا پنجشنبه! اما نکته مهم «عادلانه شدن فضای استفاده از تعطیلات» است. در دولت احمدی‌نژاد تعطیلات به صورت «اعلام نشده» به صورت خلق‌الساعه اجرایی می‌شد و موجب هجوم به جاده‌ها بود.

در دولت آقای روحانی نیز نگاه غالب این بود که کشور تعطیلی زیاد دارد و این تعطیلات لطمات زیادی به اقتصاد وارد می‌کند! که البته این هم مشخص نیست بر چه اساسی گفته می‌شد؟ در کشوری که بخش عمده اقتصاد آن را بخش خدمات یا نفت (بدون تعطیلی و به صورت شیفتی) و حتی کشاورزی (که اصولا تعطیل‌بردار نیست) تشکیل می‌دهد، ایجاد دو روز تعطیلی در آخر هفته‌ها چه زیان غیر قابل جبرانی به اقتصاد وارد می‌کند؟ بهتر نیست عناصری که باید تعطیلات دو روزه را در تقویم بگنجانند دست از لجبازی بردارند و همه‌چیز را به گردن قیمت ارزان بنزین نیندازند؟

تورم بالا و گرانی سفر

با افزایش قیمت دلار، حالا حتی سفر به کشور‌های همسایه نیز برای خیل عظیمی از مردم ایران امکان‌پذیر نیست. این اتفاق، سفر داخلی را به تنها گزینه موجود برای تعطیلات تبدیل کرده است. اما همزمان با سفر خارجی، تور‌ها و سفر‌های داخلی نیز به ابزاری لاکچری برای صاحبان مشاغل گردشگری تبدیل شده‌اند. با افزایش قیمت‌ها در تور‌های داخلی که پس از دوران کرونا به اوج خود رسیده، تنها راه کسانی که یک تعطیلی گیر می‌آورند سفر تهاجمی به شمال است.

مسوول قحطی بنزین کیست؟

البته که بنزین ارزان نیز موجبات سفر‌های تهاجمی به شمال را فراهم می‌کند. ترافیک سنگین، بنزین که سرمایه‌ای ملی محسوب می‌شود را می‌سوزاند و به هدر می‌دهد. در حالی که برای ساخت این فرآورده زحمت زیادی کشیده شده و هزینه بالایی برده است.

اما بهتر است دولت برای بحران بنزین و رکوردزنی مصرف آن زودتر تصمیم‌گیری کند. اگر نایاب و کمیاب شدن بنزین در شهر‌های شمالی به واسطه قیمت پایین آن بوده، با یک تصمیم درست و صادقانه به مردم گفته شود. اگر هم اینطور نبوده، به مردم پاسخ داده شود که چه کسی مسوول بحران قحطی بنزین در شمال کشور در تعطیلات هفته گذشته بود؟