اینترنت ماهواره‌ای استارلینک چیست؟

اقتصاد۲۴- امروز اینترنت برای بسیاری از مردم دنیا آن‌چنان مهم است که گاه برایشان تبدیل به دغدغه می‌شود یعنی دوست دارند جایی باشند که به بهترین و پرسرعت‌ترین اینترنت دنیا دسترسی داشته باشند اگرچه بسیاری از این موهبت برخوردار نیستند.

اگر شما هم جزو کسانی هستید که داشتن اینترنت باکیفیت از خواست‌ها و علایقتان است حتما درباره اینترنت استارلینک شنیده‌اید. اینترنتی ماهواره‌ای که هر آن‌چه از یک اینترنت خوب می‌خواهید را در اختیارتان می‌گذارد.

اینترنت ماهواره‌ای چیست؟

همه درباره اینترنت ماهواره‌ای شنیده‌ایم بنابراین چیز تازه‌ای نیست و بسیاری شرکت‌ها در دنیا خدمات ارائه اینترنت ماهواره‌ای دارند و آن را به مشتریانشان پیشنهاد می‌کنند.

امروز در دنیا دو شرکت ویاست (ViaSat) و هیوزنت (HughesNet) خدمات اینترنت ماهواره‌ای ارائه می‌کنند.

جالب است بدانید هر دو این شرکت‌ها برای نخستین بار در سال ۲۰۱۲ سرویس اینترنت ماهواره‌ای خود را ارائه دادند و امروز شرکت هیوزنت در امریکا ۱٫۳ میلیون مشترک دارد که از این خدمات بهره می‌برند.

شاید با خود بگویید اگر چنین شرکت‌هایی پیش از شرکت استارلینک و ایلان ماسک مشهور وجود داشته‌اند چرا استارلینک تا این اندازه سروصدا کرد و همه با اشتیاق فراوان مدام به‌دنبال اخبار مربوط به آنند؟ چرا همه می‌خواهند هر چه زودتر اینترنت ماهواره‌ای اسپیس ایکس را با خود به خانه ببرند و حتا بسیاری به‌ویژه در کشور‌های جهان سوم و ازجمله ایران در آرزوی داشتن آنند؟

پاسخ این پرسش در تفاوت سیستم منظومه ماهواره‌ای استارلینک با دیگر منظومه‌های ماهواره‌ای اینترنتی که دیگر شرکت‌ها ارائه می‌دهند، نهفته است:

استارلینک قرار است برای تمام دنیا باشد درواقع ماسک می‌خواهد فرای جغرافیا مردم را به اینترنت وصل کند. استارلینک با توجه به شمار بیش‌تر ماهواره، پهنای باند بسیار بیش‌تری خواهد داشت و درنتیجه به کاربران بسیار بیش‌تری سرویس خواهد داد.

یکی از مزایای بسیار مهم استارلینک که برای همه کاربران همه اهمیت زیادی دارد سرعت بسیار زیاد آن نسبت به دیگر اینترنت‌هاست.

استارلینک سرعت بسیار بیش‌تر و تأخیر یا Latency بسیار کم‌تری نسبت به دیگر اینترنت‌های ماهواره‌ای دارد و همین آن را محبوب‌تر می‌کند.

بد نیست بدانید اینترنت‌های ماهواره‌ای معمولا تاخیر بسیار زیادی دارند و همین کار را برای کاربران دشوار می‌کند. دلیل این تاخیر هم این است که این شرکت‌‎ها ماهواره‌هایشان

تمامی اینترنت‌های ماهواره‌ای به این دلیل که ماهواره‌هایشان را در مدار زمین ثابت یا GEO قرار می‌دادند. سرعت گردش ماهواره‌هایی که در این مدار قرار می‌گیرند، برابر با سرعت چرخش زمین به دور خود است و درنتیجه ماهواره عملا از دید ناظر زمینی در یک نقطه‌ی ثابت در آسمان ثابت باقی می‌ماند بنابراین اینترنت با تاخیر خواهد بود.

یکی دیگر از معایب این اینترنت محدودبودن آن به یک محدوده جغرافیاییست و همین دسترسی دیگران را از دیگر نقاط به آن محدود و کم می‌کند. چیزی که در استارلینک وجود ندارد.

شاید با خود بگویید استارلینک چه کرده است و ماهواره‌هایش در کجا قرار می‌گیرند که پرسش خوبیست.

ماهواره‌های استارلینک قرار است در مدار پایینی زمین یا LEO با ارتفاع ۵۰۰ کیلومتر در فاز اول و ۳۰۰ کیلومتر در فاز‌های بعدی (یعنی ۷۰ تا ۱۰۰ برابر نزدیک‌تر از ماهواره‌های مدار GEO) قرار بگیرند. همین موضوع سبب می‌شود تأخیر اینترنت ماهواره‌ای استارلینک ازلحاظ تئوری حتی از فیبر نوری هم کم‌تر باشد.

اما چطور ممکن است سیگنالی که به‌فضا می‌رود و دوباره به‌زمین باز می‌گردد، از سیگنالی که درون فیبر نوری مسیر کوتاه‌تری را طی می‌کند سریع‌تر به مقصد برسد؟ پاسخ در تفاوت سرعت حرکت نور و امواج اکترومغناطیسی در شیشه (فیبر نوری) و خلاء نهفته است: سرعت نور در فیبر نوری تنها دوسوم سرعت حرکت امواج الکترومغناطیسی در خلا است.

با توجه به نتایج تست‌های سرعتی که به‌تازگی منتشر شده، مشخص شده است که میزان تأخیر اینترنت استارلینک فعلاً بین ۳۰ تا ۹۰ میلی‌ثانیه است و حتی بعضی کاربران میزان تأخیر ۲۰ و ۲۱ میلی‌ثانیه نیز گزارش داده‌اند.


ایلان ماسک نیز پیش از این گفته بود با اجرایی شدن فاز بعدی، میزان تأخیر استارلینک می‌تواند تا ۸ میلی‌ثانیه هم کاهش پیدا کند. این یعنی برای نخستین بار می‌توان از اینترنت ماهواره‌ای برای مصارفی مانند تماس صوتی و تصویری و بازی‌های ویدیویی استفاده کرد.

اینترنت ماهواره‌ای استارلینک؛ تاریخچه و فناوری‌ها

اسپیس ایکس برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۸ دو ماهواره‌ی مخابراتی با نام‌های تَن تَن A و تن تن B را برای آزمایش کردن اینترنت ماهواره‌ای به مدار پایینی زمین فرستاد. پس از انجام آزمایش‌های مختلف، اسپیس ایکس خط تولید ماهواره‌های خودش را در ردموند واشینگتن به‌راه انداخت تا اولین محموله‌ی ۶۰ تایی از ماهواره‌های استارلینک را در اواسط سال ۲۰۱۹ با نام v۰.۹ (بخوانید وی پوینت ناین) یا نسخه‌ی نه دهم را به فضا پرتاب کند. این دسته‌ی ۶۰ تایی نیز آزمایشی بود و اکنون از رده خارج شده است و به مرور زمان وارد جو زمین می‌شود.

اسپیس ایکس به فاصله بسیار کمی در اواخر سال ۲۰۱۹ اولین محموله ۶۰ تایی از ماهواره‌های عملیاتی نسخه‌ی ۱ استارلینک را به فضا فرستاد و از آن تاریخ تا لحظه‌ی نگارش این مقاله طی ۱۴ پرتاب با موشک‌های فالکون ۹ پیش از ۸۰۰ ماهواره‌ی استارلینک نسخه ۱ را در مدار زمین قرار داده است.

بیشتر بخوانید:  ایلان ماسک کیست؟/ همه چیز درباره پولدارترین مرد جهان و پروژه‌هایش

هر ماهواره‌ی استارلینک ۲۲۷ کیلوگرم وزن دارد و حداکثر پهنای باند ۲۰ گیگابیت‌برثانیه فراهم می‌کند. اسپیس ایکس برای ساخت استارلینک نوآوری‌های زیادی به‌خرج داده است که برای توضیح کامل هرکدام از آن‌ها شاید مقاله‌ای جدا نیاز باشد. برای همین در ادامه به‌صورت مختصر به مهم‌ترین مشخصات و ویژگی‌های ماهواره‌های استارلینک اشاره می‌کنیم.

تمامی ویژگی‌ها و مشخصات ماهواره‌های استارلینک در درجه‌ی اول برای پایین آوردن قیمت نهایی ماهواره طراحی شده‌اند، نه انقلابی و نخستین بودن. همینک نیز ماهواره‌هایی با فناوری‌های مشابه یا پیشرفته‌تر نسبت به استارلینک در مدار وجود دارند، اما هیچ‌کدام از آن‌ها ازلحاظ قیمتی قابل مقایسه با استارلینک نیستند. برای مثال قیمت ماهواره‌های ایریدیوم (که تا پیش از این رکورددار ارزان‌ترین ماهواره‌های تجاری بودند) ۵ میلیون دلار به‌ازای هر ماهواره است؛ درحالی‌که قیمت تمام‌شده ماهواره‌های استارلینک ۲۰ برابر ارزان‌تر و تنها برابر با ۲۵۰ هزار دلار به‌ازای هر ماهواره تخمین زده می‌شود.

برای نخستین بار در تاریخ، شرکتی فضایی درحال تولید ماهواره به‌صورت انبوه و در خط تولید کارخانه است. این کار باعث می‌شود هزینه‌ی نهایی ماهواره که تا پیش از این به‌صورت تکی و در شرایط لابراتواری ساخته می‌شد، بسیار کاهش پیدا کند. هم‌اکنون اسپیس ایکس ماهیانه ۱۲۰ ماهواره (روزی ۴ ماهواره) تولید می‌کند.

مکانیزم جداشدن ماهواره‌های استارلینک از مرحله‌ی دوم موشک در مدار نیز درنوع خود منحصر‌به‌فرد است. تا پیش از ماهواره‌ها با استفاده از مکانیزم‌های فنری یا انفجاری (پایروتکنیک) از مرحله‌ی دوم موشک جدا می‌شدند که پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. اسپیس ایکس، اما برای پیاده‌کردن ماهواره‌ها در مدار ابتدا مرحله‌ی دوم موشک را به‌دور خود می‌چرخاند و سپس با رهاسازی میله‌ای که ماهواره‌ها را درکنار هم نگه‌داشته است، هر ۶۰ ماهواره را به‌صورت یکجا در مدار رها می‌کند. ماهواره‌ها سپس به دلیل نیروی مرکزگرای ناشی از چرخش مرحله‌ی دوم، به آرامی از هم جدا می‌شوند.

ماهواره‌های استارلینک همچنین اولین ماهواره‌هایی هستند که از موتور‌های یونی کریپتونی برای پیش‌رانش خود در مدار استفاده می‌کنند. تا پیش از این برای سوخت موتور‌های یونی در ماهواره‌ها از گاز زنون استفاده می‌شد که اگرچه عملکرد بهتری نسبت به کریپتون در موتور‌های یونی دارد، قیمت آن بسیار بالا‌تر است.

برخلاف سایر ماهواره‌ها، ماهواره‌های استارلینک تنها در یک سمت خود پنل خورشیدی دارند؛ ولی همین پنل به‌قدری بزرگ است که مجموع مساحت آن‌ها در هر پرتاب ۶۰ تایی، از مجموع مساحت پنل‌های خورشیدی ایستگاه بین‌المللی فضایی بیش‌تر است.

سرعت و ظرفیت بالای استارلینک

همان‌گونه‌که توضیح دادیم استارلینک نخستین اینترنت ماهواره‌ای در دنیا نیست و همینک شرکت‌های دیگری این خدمات را ارائه می‌کنند، اما از دیگر معایب آن‌ها این است که شمار ماهواره‌هایی که در مدار زمین دارند کم است و همین کمی ابزار سبب می‌شود کاربران ناچار به اشتراک‌گذاری پهنای باند با هم شوند چیزی که سرعت را به شدت کم می‌کند. این مشکل شمار کاربران بالقوه را هم کم می‌کند یعنی حتا اگر ویاست و هیوزنت پوشش جهانی داشتند، برای جلوگیری از افت شدید سرعت نمی‌توانستند به ده‌ها یا صد‌ها میلیون کاربر سرویس‌دهی کنند.

این درحالیست که شرکت اسپیس‌ایکس مدام درحال افزایش ماهواره‌های خود در مدار زمین است. در خبری که همین چند روز پیش منتشر شد و در تازه‌ترین تلاش‌ها شرکتا سپیس‌ایکس ۴۷ ماهواره استارلینک این شرکت را با موفقیت به مدار زمین پرتاب کرد.

به گفته «جاناتان مکداول» (Jonathan McDowell) اخترفیزیک‌دان و ردیاب ماهواره، اسپیس‌ایکس اکنون بیش از ۴۶۰۰ ماهواره استارلینک را پرتاب کرده است که بیش‌تر آن‌ها در همینک عملیاتی هستند.

شعار ایلان ماسک

ایلان ماسک می‌خواهد اینترنت پرسرعت و ارزان را برای همه دنیا دسترس‌پذیر و راه‌اندازی آن را هم آسان کند چنان‌که گفته راه‌اندازی سیستم مورد نیاز برای استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک قرار است تاحد ممکن ساده باشد تا کاربر تجربه‌ای به اصطلاح plug and play داشته باشد.

به گفته‌ی ایلان ماسک مراحل راه‌اندازی اینترنت استارلیک از این قرار است:

آنتن را به برق بزنید
آنتن را به سمت آسمان بگیرید
این دو مرحله ترتیب خاصی ندارند.

استارلینک در ایران

ایران یکی از کشورهاییست که کاربران زیادی برای استفاده از اینترنت دارد کاربرانی که بسیار هم برای استفاده از استارلینک مشتاقتند و می‌خواهند یک اینترنت باکیفیت را تجربه کنند چیزی که سال‌هاست از داشتن آن محرومند.

اگرچه ازلحاظ تئوری می‌توان از اینترنت ماهواره‌ای در هرکجای دنیا استفاده کرد و تنها لازمه‌ی آن داشتن یک آنتن است، ولی اسپیس ایکس خیلی واضح بار‌ها اعلام کرده است که قصد ارائه‌ی اینترنت ماهواره‌ای بدون اجازه دول را ندارد.

حال اینترنت ماهواره‌ای کم و بیش در برخی از کشور‌ها فعالیت خود را آغاز کرده و در ایران هم بعضا عنوان می‌شد که نزدیک ۱۰۰ استارلینک فعال شده است، اما مسئولان تاکید داشتند تنها درصورتی که این فناوری به صورت قانونی در کشور بخواهد فعالیت کند، از آن استقبال می‌کنند.

در نهایت و پس از، اما و اگر‌هایی که طی چند ماه گذشته درباره فعالیت اینترنت ماهواره‌ای در کشور مطرح بود، با پیگیری‌های حقوقی بین المللی وزارت ارتباطات اعلام شد که «استارلینک» ملزم به رعایت قوانین سرزمینی جمهوری اسلامی ایران شده است.

در همین رابطه در آخرین جلسه «هیات مقررات رادیویی اتحادیه بین المللی مخابرات» یا همان RRB، شرکت اسپیس ایکس مکلف به همکاری با جمهوری اسلامی ایران برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای خود شد.

براساس اعلام وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به این ترتیب گام مهمی برای قانون‌مند کردن فعالیت استارلینک در کشورمان برداشته شد تا امکان بهره برداری قانونی هموطنان از این سرویس فراهم شود.

انتقاد‌ها از استارلینک

اگرچه همه مجذوب اینترنتند و آن را دوست دارند و حتا به آن معتادند و بدون آن از خانه هم بیرون نمی‌روند، اما این کار منتقدان بسیاری هم دارد.

شمار زیادی از علاقه‌مندان به اخترشناسی، اقدام اسپیس ایکس برای ارسال هزاران ماهواره به مدار‌های پایینی زمین را به باد انتقاد گرفته‌اند. دغدغه این افراد از یک سو مشکل ایجاد زباله‌های فضایی و به‌وجود آمدن سندروم کسلر (شرایطی مانند فیلم Gravity) و از سوی دیگر آلوده‌شدن بصری آسمان شب برای رصد‌های نجومی در آینده است.

اسپیس ایکس در پاسخ به این انتقاد‌ها می‌گوید ارتفاع عملیاتی ماهواره‌های استارلینک به قدری پایین است که حتی اگر تمام آن‌ها در مدار خراب شوند یا در برخورد با یکدیگر و دیگر ماهواره‌ها باعث ایجاد اثر کسلر شوند، ظرف مدتی کوتاه (تن‌ها چند سال) تمام بقایای ماهواره‌ها با ورود مجدد به جو زمین و سوختن در اتمسفر، از بین خواهند رفت و زباله‌ای در فضا باقی نخواهد ماند.

حال باید منتظر ماند و دید که مزایای استارلینک بیش‌تر است یا معایب آن.