تخریب پایه‌های مهندسی در ایران/ خطر کاهش داوطلبان رشته‌های فنی در دانشگاه های کشور

اقتصاد۲۴-تنها ۱۲۵ هزار نفر در نوبت دوم کنکور امسال متقاضی رشته علوم ریاضی و فنی بودند این در حالی است که ظرفیت دانشگاه‌ها برای پذیرش دانشجو رشته ریاضی حدود۲۰۰ هزار نفر است. حدود ۷۵ هزار صندلی دانشگاه در رشته ریاضی و فنی خالی است و داوطلبین اگر در کنکور به هیچ سوالی پاسخ ندهند، می‌توانند به کلاس‌های دانشگاه بروند. جدول آماری داوطلبان کنکور به تفکیک گروه‌های آزمایشی نشان می‌دهد که تنها ۱۲ درصد از شرکت‌کنندگان، خواهان ادامه تحصیل در رشته علوم ریاضی و فنی بودند.

این در صورتی است که بیش از ۴۷۱ هزار نفر در کنکور گروه آزمایشی علوم تجربی شرکت کردند؛ بیش از سه برابر متقاضیان گروه علوم ریاضی و فنی. از اواسط دهه هشتاد، تعداد داوطلبان کنکور در رشته‌های علوم ریاضی و فنی‌مهندسی کاهش یافت و این روند همچنان ادامه دارد. این در حالی است که تعداد داوطلبان علوم تجربی از ابتدای دهه نود، هر سال بیشتر شده‌است.

مهندسان چه می‌گویند؟

«بحران مهندسی» چالشی است که در سال‌های آینده در نتیجه کاهش استقبال دانش آموزان از رشته ریاضی، خالی ماندن صندلی‌های این رشته در دانشگاه‌ها و مهاجرت گسترده فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی، گریبان‌گیر جامعه خواهد شد. فردی که سال ۹۲ وارد رشته مهندسی نفت دانشگاه آزاد شده و هیچ‌وقت نتوانسته‌است در این رشته مشغول به کار شود به فراز می‌گوید: «آن زمان که من وارد دانشگاه شدم، متقاضی رشته‌های مهندسی بسیار زیاد بود، چون این تصور در جامعه بود که بعد از اتمام تحصیل، به راحتی در شرکت‌های مرتبط استخدام می‌شوند.

تا آن زمان واقعا درآمد‌های نفتی کشور زیاد بود و سایر رشته‌ها به مهندسی نفت وابستگی داشتند. اما از سال ۹۲ بود که تعداد آزمون‌های استخدام کم و ضربه سنگینی به مهندسی وارد شد. من سال ۹۶ در یک شرکت کارآموزی کردم و قرار بود که در همان جا استخدام شوم، اما هیچ‌وقت این اتفاق نیافتاد.»

یک فارغ‌التحصیل معماری که بعد از مدت کوتاهی کار کردن در این حوزه، شغل خود را تغیر داده، هم در همین پیوند می‌گوید: «ما امنیت شغلی و درآمدی نداشتیم و عملا در شرکت‌ها درآمد اصلی را مدیران دریافت می‌کردند و کار‌ها را ما انجام می‌دادیم. امنیت شغلی نداشتیم، زیرا به صورت پروژه‌ای باید کار می‌کردیم و بعد از مدتی اگر بودجه پروژه تامین نمی‌شد ما شغل خودمان را از دست می‌دادیم. تخصیص پروژه به شرکت‌های مختلف هم درگیر رانتی است که هیچ‌وقت فرآیند توزیع آن را نفهمیدیم.»

یک مهندس کامپیوترهم از تجربه خود می‌گوید: «من کار می‌کنم، چون از دوران دانشجویی دنبال کار بودم. اما اگر دانشحوی این رشته از همان ابتدای تحصیل کار نکند و به کلاس‌های مختلف نرود، نمی‌تواند کار کند. زیرا دانشگاه فقط مباحث پایه را به ما یاد می‌دهد و باید به کلاس برویم تا بتوانیم کار کنیم.»

کلاس درس رشته ریاضی در برخی از مدارس تشکیل نمی‌شود

در سال‌های اخیر، بحث خالی ماندن کلاس‌های درس ریاضی بار‌ها در اخبار مختلف مطرح شده‌است. در برخی از استان‌ها کمتر مدرسه‌ای پیدا می‌شود که در آن کلاس درس ریاضی تشکیل شود. زیرا عمده تمرکز مدرسه‌ها بر تحصیل دانش آموزان در رشته تجربی است. به عبارتی دیگر، تصور فاصله درآمدی زیاد میان پزشکان و مهندسان است که موجب کاهش استقبال دانش آموزان از این رشته شده است. 

بیشتر بخوانید:برخورد با دانشگاه از خاتمی تا پزشکیان؛ واکاوی روابط روسای‌جمهور و دانشگاه بعد از حضور رئیس جمهور در دانشگاه تهران

پدر یکی از دانش‌آموزانی که سال آینده قرار است در کنکور تجربی شرکت کند به فراز می‌گوید: «من مهندس بیکار زیاد دیده‌ام، اما پزشک که بیکار نمی‌ماند. من خیلی تلاش کردم فرزندم رشته تجربی را انتخاب کند و امیدوارم پزشکی قبول شود. حداقل در آینده بیکار نماند و شغل پیدا کند.» بر اساس آمار سال تحصیلی ۹۷-۹۶، گروه علوم پزشکی بیشترین سهم اشتغال را با سهم حدود ۶۳ درصدی شاغلان به نسبت جمعیت دانش‌آموختگی آن سال به خود اختصاص داد و از میان حدود ۳۹ هزار نفر این رشته، ۲۴ هزار و ۵۱۵ نفر در همان سال وارد بازار کار شدند. اما در آن سال از بین ۱۹۴ هزار و ۸۶۸ نفر کمتر از نیمی از آن‌ها که جمعیتی معادل ۸۱ هزار و ۳۴۱ نفر هستند، توانستند در مشاغل مختلف مشغول به کار شوند که نشان داد سهم اشتغال در این گروه حدود ۴۱ درصد است.

بحران آموزش در کشور

در این شرایط و با توجه به نرخ بیکاری مهندسان و پزشکان، تمرکز اصلی خانواده‌ها بر تحصیل فرزندانشان در رشته علوم تحربی متمرکز شده است. این در صورتی است که در گذشته پذیرش در رشته‌های ریاضی وفنی نیز کار دشواری بود، زیرا داوطلبین بیشتری در این رشته، شرکت می‌کردند و جایگاه شغلی مهندسی، فاصله چشمگیری با پزشکان نداشت. «علی بهشتی نیا» کارشناس آموزشی در این باره به فراز می‌گوید: «تعداد داوطلبان رشته ریاضی در سال‌های اخیر کمتر شده‌است و وضعیت کنونی چند علت دارد.

اول اینکه وضعیت آموزش در کشور به صورت کلی خوب نیست و افزایش آمار سالانه بازماندگان از تحصیل، گویای وضعیت کنونی آموزش است. در این شرایط کاهش استقبال از رشته ریاضی در سال‌های بعد در سایر رشته‌ها نیز نمایان می‌شود. درست است که همچنان استقبال از رشته تجربی در کشور زیاد است، اما تب و تاب آن نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده است. بازار بسیاری از رشته‌های مهندسی اشباع شده است.»

از سوی دیگر، مهاجرت مهندسان به مراتب از پزشکان آسان‌تر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، تمایل به مهاجرت در دانشگاه صنعتی شریف ۷۰ درصد است. شریف و بسیاری از دانشگاه‌های مشابه آن، به فرودگاهی تبدیل شده‌است که مسافران خود را برای مهاجرت آماده می‌کند. در حالتی که تعداد کمی از سرمایه انسانی کشور وارد حوزه ریاضی و فنی می‌شوند و تعداد زیادی از آن‌ها نیز مهاجرت را مسیری آسا‌ن‌تر از یافتن شغل در کشور می‌دانند، در سال‌های آینده بحران نبود مهندس بحرانی است که برای درمان آن باید به دنبال راهکار رفت.