هشدار از میدان و دیپلماسی به منطقه؛ حضور عراقچی در کمتر از ۱۰ روز در پایتخت‌های ۹ کشور

اقتصاد۲۴-تحولات منطقه با ادامه اقدامات خصمانه رژیم اسراییل تحت حمایت ایالات متحده ادامه دارد و ناظران و دیپلمات‌ها هشدار می‌دهند شرایط به سمت بحرانی منطقه‌ای در حرکت است. همزمان، رییس دستگاه دیپلماسی ایران پس از سفر به اردن، مصر و ترکیه و شرکت در اجلاس وزرای خارجه سازوکار همکاری منطقه‌ای قفقاز، تور منطقه‌ای دیپلماتیک خود را به پایان رساند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در کمتر از یکماه گذشته و پس از پاسخ موشکی تهران به تل‌آویو، با سفر به پایتخت‌های ۹ کشور منطقه در تلاش بود پیام ایران را در قبال تحولات منطقه به گوش رهبران و بازیگران منطقه‌ای و حتی فراتر از آن، رهبران غرب برساند.

به گزارش ایرنا، در آخرین دور از یک رشته سفر‌های دیپلماتیک منطقه‌ای، وزیر امور خارجه ایران در ادامه سفر‌های منطقه‌ای خود به منظور رایزنی با مقامات کشور‌های مختلف در خصوص لزوم توقف اقدامات خصمانه رژیم اسراییل در غزه و لبنان از روز چهارشنبه ۲۵ مهر ۱۴۰۳ به امان پایتخت اردن و پس از آن به قاهره مصر سفر کرد و دیدار‌ها و رایزنی‌هایی را با مقامات ارشد این دو کشور انجام داد. عراقچی، در آخرین ایستگاه تور منطقه‌ای خود در ترکیه به خبرنگاران گفت کشور‌های منطقه درک مشترکی از خطر گسترش جنگ منطقه‌ای دارند.

او همچنین با ابراز نگرانی از وضعیت وخیم خاورمیانه اعلام کرد احتمال بروز جنگ همچنان جدی است. رییس دستگاه دیپلماسی در ادامه خاطرنشان کرد: در سفر به کشور‌های مختلف، مشورت‌های و رایزنی‌هایی انجام شده است. در همین رابطه، برخی رسانه‌های جهان به دیپلماسی ایران برای کاهش تنش در منطقه واکنش نشان دادند که از میان آنها، روزنامه اعتماد، نگاه دو رسانه اکونومیک‌تایمز و عرب‌نیوز را مورد بررسی قرار داده است.

اکونومیک تایمز: گفتمان دیپلماتیک به کمک میدان آمد

در حالی که منطقه به‌شدت به سمت بحرانی بزرگ در حرکت است، اسراییل با تشدید حملات خود به لبنان و غزه، مدعی شده پاسخ موشکی ایران در اوایل اکتبر را تلافی خواهد کرد. این در حالی است که ایران، ضمن هشدار به اسراییل برای اجتناب از هر اقدام ماجراجویانه بیشتر، تلاش داشته با توسل به اهرم‌های دیپلماتیک اوضاع آشفته منطقه‌ای را سروسامان دهد. ایران اول اکتبر در پاسخ به اسراییل و در پی اقدام ترور و شهادت برخی رهبران و شخصیت‌های مقاومت در منطقه از جمله (شهید) اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس و (شهید) سید حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله، ۲۰۰ موشک بالستیک را به سمت اهداف عمدتا نظامی و امنیتی اسراییلی در سرزمین‌های اشغالی پرتاب کرد. آن طور که یوآو گالانت، وزیر جنگ رژیم اسراییل در لفاظی‌های خود مدعی شده، اسراییل قصد دارد اقدام تلافی‌جویانه «دقیق و غافلگیرکننده‌ای» علیه ایران رقم زند. ناظران هشدار داده‌اند هر‌گونه حمله اسراییل به ایران می‌تواند با پاسخ سخت تهران مواجه شود و منطقه را به جنگی منطقه‌ای بکشاند.

مقامات ایران نیز ضمن تحرکات دیپلماتیک و ابراز عدم تمایل برای گسترش تنش، هشدار داده‌اند به هر گونه حمله اسراییل با شدت برخورد خواهند کرد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران روز شنبه هشدار داد هر بازیگری که از چگونگی و زمان حمله احتمالی (ادعایی) اسراییل به ایران اطلاع داشته باشد، در این زمینه مسوول است. پیش‌تر نیز عراقچی در جریان تور دیپلماتیک و منطقه‌ای خود، به بازیگران منطقه هشدار داد از هرگونه همکاری با اسراییل در حمله به ایران بپرهیزند چرا که عواقب سوء آن از سوی ایران قابل ضمانت نخواهد بود.

بیشتر بخوانید:دیدار عراقچی با سیسی در قاهره

ناظران این رویکرد ایران را راهبرد «هشدار و دیپلماسی» در پاسخ به تهدیدات اسراییل می‌دانند چرا که تهران همزمان با توسل به اهرم‌های دیپلماسی در منطقه، به لحاظ نظامی نیز هشدار‌های لازم را داده است. سردار سرلشکر حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی روز پنجشنبه اعلام کرد: اگر اشتباه کنید و به اهداف ما چه در منطقه و چه در ایران حمله کنید، بار دیگر به شما ضربه دردناکی وارد خواهیم کرد. سردار سرلشکر محمد باقری، رییس ستاد کل نیرو‌های مسلح ایران نیز روز جمعه با بیان اینکه اسراییل یک غده سرطانی است، گفت: دشمن صهیونیستی باید بداند که به پایان عمر رقت‌بار خود نزدیک می‌شود.

ناظران معتقدند این رویکرد ایران که حول دو محور «هشدار» و «دیپلماسی» تعریف شده به هیچ روی متناقض نیست و در راستای هم پیش می‌رود. در واقع، این گروه از ناظران معتقدند عباس عراقچی در واقع به زبان دیپلماتیک در حال تکرار سخنان فرماندهان نظامی ایران است. اینکه دستگاه دیپلماسی بار‌ها گفته ایران برای هر تهدیدی آمادگی دارد، در واقع «هشداری از مجاری دیپلماتیک» به کشور‌های منطقه و حامیان اسراییل است تا آن‌ها نیز در راستای کاهش تنش تلاش کنند.

برخی دیگر از ناظران نیز معتقدند سفر‌های منطقه‌ای به تهران اجازه داد تا بر تعهدش به حمایت از متحدانش در محور مقاومت صحه بگذارد و بر آن تاکید کند. عراقچی همچنین به برخی کشور‌های منطقه سفر کرد تا ضمن تعمیق روابط با آن‌ها و گشودن باب مذاکرات مورد علاقه دو‌طرف، به دور کردن آن‌ها از طرح‌های امریکا و اسراییل بپردازد و نسبت به هر گونه همکاری با اسراییل، چه مستقیم و چه غیر مستقیم، علیه ایران هشدار دهد. روابط ایران به‌طور سنتی با برخی کشور‌های منطقه همچون قطر و عمان گرم بوده است. اما با برخی دیگر همچون عربستان در بازه‌ای از زمان روابط سرد بود. بنابراین، سفر عراقچی برای اطمینان از حمایت بازیگران منطقه‌ای و دور نگه داشتن آن‌ها از توطئه‌های رژیم اسراییل علیه ایران ضروری به نظر می‌رسید.

عراقچی روز جمعه در ترکیه حضور داشت و بار دیگر تاکید کرد که ایران برای هر شرایطی آماده است. نزدیکی مواضع تهران و آنکارا در قبال ماجراجویی‌های خطرناک تل‌آویو پس از اکتبر سال گذشته بیشتر شده است. این در حالی است که برخی کشور‌های منطقه همچون امارات و بحرین روابط خود را با اسراییل ذیل پیمان ابراهیم در ۲۰۲۰ و با حمایت امریکا عادی کردند. همین امر نگرانی‌های منطقه‌ای ایران را از نفوذ رژیم اسراییل در منطقه خلیج فارس در پی داشته است. به زعم ناظران، ایران تلاش دارد کشور‌های عربی را از محور اسراییل دور نگاه دارد، در غیر این صورت آتش جنگ ممکن است دامن آن‌ها را نیز بگیرد. برخی کشور‌های عربی منطقه در بخش‌های زیرساختی و اقتصادی خود سرمایه‌گذاری کرده و بعید است نسبت به گسترش درگیری دیدگاه مثبتی داشته باشند. بنابراین، آن‌ها نیز در تلاشند از بحران در منطقه جلوگیری کنند.

در همین حال، عراقچی در سفر‌های دیپلماتیک خود، علاوه بر تایید دوباره بر حمایت از متحدان ایران، با ترکیبی از «هشدار و تضمین» جنگ دیپلماتیک با اسراییل را کلید زد. او با اعلام اینکه ایران و محور مقاومت آماده هر تحولی است، هشدار‌های لازم را به بازیگران منطقه نیز داد. در رسانه‌ها، خبر‌هایی مبنی بر اقدام تلافی‌جویانه اسراییل در حمله به ایران مخابره می‌شود و ادعا‌هایی نیز در مورد استفاده احتمالی از حریم هوایی کشور‌های عربی برای حمله به ایران مطرح شده است. پس بدیهی است عراقچی به این کشور‌ها هشدار داده باشد اجازه ندهند از خاک یا حریم هوایی‌شان برای حمله به ایران استفاده شود. همچنین، در راستای دیپلماسی «هشدار و تضمین»، عراقچی در عین حال اطمینان داده ایران همچنان به بهبود روابط با این کشور‌ها متعهد است. روزنامه ایران دیلی روز پنجشنبه در گزارشی نوشت: وزیر امور خارجه به دنبال هم صدایی سیاسی ایران و کشور‌های عربی و مقابله با ماجراجویی نظامی سران اسراییل است. هدف از تلاش‌های دیپلماتیک عراقچی ایجاد صلح و پایان دادن به جنایات اسراییل در منطقه است.

عرب نیوز: مصر از پویایی خلیج فارس برای نزدیکی با ایران فرصت‌سازی می‌کند

عرب‌نیوز نیز در یادداشتی به تور منطقه‌ای عراقچی پرداخته و به ویژه روابط تهران و قاهره در این سفر را برجسته کرده است. به زعم عرب‌نیوز، روابط مصر و ایران یکی از پیچیده‌ترین روابط در خاورمیانه است بالاخص آنکه دو بازیگر برای چندین دهه اختلافات سیاسی و ایدئولوژیکی قابل توجهی را تجربه کرده‌اند. به ادعای این نشریه، اخیرا تغییر پویایی در منطقه، به ویژه رویداد‌های جاری در لبنان و غزه، روابط میان تهران و قاهره را دوباره مورد توجه قرار داده است. با افزایش تنش‌های منطقه‌ای، ناظران این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا این تحولات روند عادی‌سازی روابط بین قاهره و تهران، دو بازیگر منطقه‌ای با‌نفوذ تاریخی را تسریع می‌کند یا خیر. در نتیجه جنگ‌های اسراییل علیه لبنان و غزه، چشم‌انداز نزدیکی مصر و ایران از همیشه نزدیک‌تر به نظر می‌رسد. هم ارتباطات علنی و هم پشت‌پرده ادامه دارد و اوج آن سفر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران به مصر در روز پنجشنبه در چارچوب سفر خاورمیانه‌ای وزیر خارجه ایران بود.

گفتگو‌ها بر راه‌ها جهت خروج از بحران در غزه و لبنان و همچنین کاهش تنش بین ایران و اسراییل متمرکز بود. ایران به واسطه این سفر به دنبال بهبود روابط با مصر پس از سال‌ها رکود بود. از زمان توافق مارس ۲۰۲۳ عربستان و ایران برای از سرگیری روابط، ارتباطات ایران و مصر افزایش یافته است. عمان در این میان، نقش واسطه را ایفا کرده و پیام‌هایی را بین دو کشور برای ازسرگیری احتمالی روابط دیپلماتیک هموار می‌کند. به رغم موانعی چند، نشانه‌های دلگرم‌کننده‌ای از پیشرفت دیپلماتیک بین قاهره و تهران، به‌ویژه با توجه به چالش‌های امنیتی مشترک در منطقه، مانند وضعیت یمن و غزه، وجود دارد.

به رغم برخی اختلافات منطقه‌ای میان تهران و قاهره در دهه‌های اخیر، ارتباطات محدود میان دو بازیگر ادامه یافته و مبادلات اقتصادی و فرهنگی تا حدی هموار شده است. این موضوع زمینه‌ساز آشتی بالقوه در صورت تغییر چشم‌انداز ژئوپلیتیکی در منطقه شده است. مصر و ایران اغلب خود را در دو طرف مخالف بسیاری از مشکلات دیده‌اند. مثلا، مصر نسبت به حمایت ایران از محور مقاومت در منطقه ناراضی است و اخیرا نسبت به تحرکات انصارالله یمن در حمله به کشتیرانی مرتبط با اسراییل نیز گله‌هایی را مطرح کرده است چرا که مدعی شده اقتصاد این کشور که وابسته به کانال سوئز است، متحمل هزینه بالایی شده است. ایران حامی اصلی گروه‌های مقاومت است. به ویژه در لبنان، ایران حامی حزب‌الله است. این در حالی است که مصر از گسترش نفوذ حزب‌الله در لبنان نگران است چرا که آن را با سیاست‌های منطقه‌ای خود در تضاد می‌بیند. اما عرب‌نیوز معتقد است به رغم اختلافات بین قاهره و تهران بر سر نفوذ ایران در لبنان، این امر می‌تواند زمینه را برای گفتگو‌های جدید درباره چگونگی مهار بحران هموار کند.

بیشتر بخوانید:عراقچی در ماراتن سفر‌های منطقه‌ای

در جریان بحران غزه نیز، ایران یکی از حامیان اصلی حماس است، در حالی که مصر همواره به عنوان میانجی بین اسراییل و حماس عمل کرده است. قاهره مایل است از جنگ تمام‌عیاری که بر امنیت منطقه تأثیر منفی می‌گذارد، اجتناب کند. این وضعیت فرصت‌های بالقوه‌ای را برای تفاهم مستقیم بین دو بازیگر مهم منطقه، ایران و مصر، ارایه می‌دهد. پس از ارتباطات فشرده در ماه‌های اخیر، سفر عراقچی به مصر در لحظه‌ای بسیار دراماتیک رقم خورد چرا که منطقه در آستانه بحرانی بزرگ قرار دارد. این امر نشان می‌دهد که ایران به دنبال بهبود روابط خود با کشور‌های منطقه از جمله مصر برای کاهش فشار بین‌المللی و منطقه‌ای است. تقویت روابط با قاهره، موضع منطقه‌ای ایران را به‌ویژه در مورد مسائلی مانند لبنان و غزه تقویت می‌کند.

حفظ ثبات در غزه برای امنیت ملی مصر بسیار مهم است. در همین حال، حمایت ایران از جناح‌های مقاومت فلسطین، از جمله حماس و جهاد اسلامی با روایت گسترده‌تر ضد اسراییلی تهران همسو است. این هماهنگی تاکتیکی می‌تواند به نفع هر دو کشور ایران و مصر باشد. بحران سیاسی و اقتصادی لبنان نیز بر منطقه سایه افکنده است. حزب‌الله، نماینده ایران، نفوذ قابل توجهی در سیاست لبنان دارد.

در حالی که مصر به‌طور سنتی از تعامل با حزب‌الله اجتناب می‌کند، وضعیت وخیم‌تر در لبنان نگرانی‌هایی را در قاهره در مورد بی‌ثباتی بالقوه در سراسر جهان عرب ایجاد کرده است. در محافل سیاست خارجی مصر، این فرضیه وجود دارد که همکاری با ایران ممکن است برای جلوگیری از فروپاشی لبنان ضروری باشد. در غیر این صورت، اختلافات می‌تواند پیامد‌های منطقه‌ای گسترده‌ای داشته باشد. یکی دیگر از عواملی که مصر و ایران را به سمت نزدیکی احتمالی سوق می‌دهد، پویایی در حال تغییر در خلیج فارس است. عربستان سعودی، نزدیک‌ترین متحد مصر در خلیج فارس، گفتگو‌های خود را با ایران آغاز کرده است. اگرچه روابط بین ریاض و تهران همچنان تحت تاثیر اختلاف‌های طرفین قرار دارد، اما رایزنی‌ها با هدف کاهش تنش در منطقه جریان دارد. مصر ممکن است این شرایط را فرصتی برای کاوش در مسیر عادی‌سازی بدون به خطر انداختن روابط خود با کشور‌های حوزه خلیج فارس بداند.

اگر عربستان سعودی و ایران بتوانند به صورت دیپلماتیک با یکدیگر تعامل کنند، جا برای مصر وجود دارد که به دنبال نزدیک شدن به ایران باشد. با این حال، برخلاف ذهنیت‌های واقع‌بینانه برای نزدیک شدن این دو بازیگر، موانع قابل توجهی همچنان باقی مانده است. یکی از اختلافات منطقه‌ای تهران و قاهره، حمایت ایران از گروه‌های مقاومت در منطقه است. به‌علاوه، دو کشور در ائتلاف‌های متضادی قرار دارند: مصر با غرب پیوند تنگاتنگی دارد در حالی که ایران تحت تحریم غرب است. اما به نظر می‌رسد روند و همگرایی میان تهران و قاهره تسریع شده است.