چگونه پای روسیه به مناقشه ایران و اسرائیل باز می‌شود؟

اقتصاد۲۴- در ۱۱ اکتبر، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه با همتای ایرانی خود مسعود پزشکیان در عشق آباد ترکمنستان دیدار کرد.

مواضع «بسیار نزدیک»

دیدار پزشکیان با پوتین که اولین بار از زمان پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری بود، با اظهارات گرم و پرهیجانی همراه بود. پوتین از مواضع «بسیار نزدیک» روسیه با ایران در امور بین‌الملل تمجید کرد، در حالی که پزشکیان ابراز خوش بینی کرد که توافقنامه مشارکت استراتژیک در اجلاس بریکس در اواخر ماه جاری در کازان روسیه امضا شود.

به نوشته العربی الجدید، در حالی که روابط نزدیک روسیه و ایران چیز جدیدی نیست، زمان ملاقات پوتین با پزشکیان توجه‌ها را جلب کرد – تنها ۱۰ روز پس از شلیک ۱۸۰ موشک بالستیک به اسرائیل در ۱ اکتبر، و در حالی که ایران برای واکنش احتمالی اسرائیل آماده می‌شود.

در پی گسترش همکاری نظامی تهران و مسکو در سال‌های اخیر، ایران به فناوری‌های نظامی پیشرفته روسیه چشم دوخته است. بر اساس شایعات، جنگنده‌های سوخو-۳۵ و سامانه‌های پدافند هوایی اس-۴۰۰ در صدر فهرست ایران قرار دارند.

با توجه به افول شدید روابط روسیه و اسرائیل از زمان حمله فوریه ۲۰۲۲ به اوکراین، مسکو ممکن است این فناوری‌ها را در اختیار ایران قرار دهد و به طور مخفیانه از متحدان غیر دولتی تهران حمایت کند. روسیه همچنین ممکن است امیدوار باشد که تشدید درگیری اسرائیل و ایران بتواند توجه غرب را از اوکراین منحرف کند.

با این وجود، روسیه نیز دلایلی برای محتاط بودن دارد. روسیه، متحد بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه نمی‌خواهد شاهد تخریب شبکه دارایی‌های نظامی ایران در سوریه، یا سرایت جنگ منطقه‌ای به پادشاهی‌های خلیج فارس باشد.

این بدان معناست که روسیه به احتمال زیاد هر وقت که صلاح بداند به ایران کمک خواهد کرد و در عین حال همچنان خود را به عنوان صدایی برای مهار تهران نشان خواهد داد.

انتقال بالقوه فناوری نظامی روسیه به ایران

از زمان تشدید همکاری ایران و روسیه در زمینه پهپاد‌ها در پاییز سال ۲۰۲۲، یک توافق ضمنی به این شراکت دامن زد. از آنجایی که نیروی هوایی ایران همچنان به تجهیزات متعلق به قبل از انقلاب ۱۳۵۷ متکی و با کمبود قطعات یدکی مواجه است، تهران امیدوار است که این همکاری نظامی به آن کمک کند تا به جت‌های سوخو-۳۵ دست یابد.

امید‌های ایران برای دستیابی به سوخو-۳۵ به دلیل تاخیر روسیه در تحویل پیچیده شده است. در نوامبر ۲۰۲۳، سرتیپ مهدی فرحی، معاون وزیر دفاع ایران اعلام کرد که برنامه‌های خرید جت‌های سوخو-۳۵، بالگرد‌های تهاجمی Mi-۲۸ و جت‌های یاک-۱۳۰ نهایی شده است.

اعلامیه فرحی در تهران موجب خوش‌بینی شد، زیرا طبق گزارش‌ها، ایران هزینه جت‌های سوخو-۳۵ را در اواخر دوره ریاست جمهوری حسن روحانی به‌طور کامل پرداخت کرده است. رسانه‌های روسی حدس می‌زدند که انتقال جت سوخو-۳۵ سکوی پرشی برای صادرات نهایی جت‌های نسل جدید سوخو-۵۷ به ایران باشد.

علیرغم انتظارات زیاد، تحویل جت‌های سوخو ۳۵ روسیه به ایران محقق نشد. یکی از رسانه‌های دلیل این تاخیر را نیاز فوری روسیه به انتقال جت‌های سوخو-۳۵ به خط مقدم اوکراین دانست. مارک کاتز، استاد بازنشسته دانشگاه جورج میسون، اختلالات در تحویل را به عدم تمایل روسیه به تحریک عربستان سعودی و امارات متحده عربی مرتبط دانست. در حالی که ایران به دنبال مقابله با برتری هوایی اسرائیل است، می‌خواهد این بن بست هر چه زودتر پایان یابد.

اگرچه روسیه در ژوئن ۲۰۱۹ اعلام کرد که مایل به فروش اس-۴۰۰ به ایران است، اما این صادرات نیز محقق نشده است. تمرکز ایران بر تولید داخلی مشابه اس-۴۰۰ روسیه، مانند باور-۳۷۳، و بی میلی روسیه به انتقال اس-۴۰۰ توسط ایران به سوریه برای استفاده علیه اسرائیل، این صادرات را به تاخیر انداخت.

تهدید اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای و زیرساخت‌های نفتی ایران، فوریت این انتقال را بیشتر کرد. باید دید که آیا گزارش‌هایی مبنی بر ارسال اس-۴۰۰ و متخصصان فنی روسیه در ماه اوت به ایران منجر به پیشرفت ملموسی شده است یا خیر.

چشم‌انداز کمک نظامی روسیه به گروه‌های همسو با ایران
جدا از تقویت زرادخانه نظامی ایران، روسیه در صورت تمایل موقعیت خوبی برای تسلیح حزب الله و حوثی‌ها دارد. در آگوست ۲۰۰۶، یک هیئت اسرائیلی برای اعتراض به استفاده حزب الله از موشک‌های ضد تانک ساخت روسیه در جنگ دوم لبنان، به مسکو سفر کرد. روسیه این اتهامات را رد کرد، اما همکاری مستمر مسکو با حزب‌الله در سوریه و تشدید تنش‌ها با اسرائیل، گمانه‌زنی‌ها درباره کمک‌های فنی-نظامی روسیه به حزب‌الله را احیا کرد.

در نوامبر ۲۰۲۳، گزارش‌های اطلاعاتی ایالات متحده ادعا کردند که گروه واگنر و ارتش سوریه در زمینه تحویل موشک‌های زمین به هوای SA-۲۲ به حزب‌الله توافق کرده‌اند. در حالی که این انتقال تسلیحات به طور قطعی تأیید نشده، اوکراین فرمانده حزب الله، کمال ابوصادق را متهم کرده که از فرودگاه نظامی شعیرات سوریه برای آموزش نیرو‌های روسی برای استفاده از پهپاد استفاده می‌کند. این امر نشان‌دهنده روابط نظامی-فنی عمیق‌تر بین روسیه و حزب‌الله است که می‌تواند پیام‌آور انتقال تسلیحات بیشتر باشد.

در ماه‌های اخیر، گزارش‌های مستمری مبنی بر اینکه روسیه ممکن است موشک‌های ضد کشتی به حوثی‌های یمن بدهد، منتشر شده است. یکی از مقامات آمریکایی ادعا کرد که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، پیش از سفر پوتین به ریاض در دسامبر ۲۰۲۳، از ارسال احتمالی موشک‌های ضد کشتی توسط روسیه آگاه شد و از کرملین خواست این برنامه‌ها را لغو کند.

با این وجود، مفسران روسی حامی جنگ مانند ولادیمیر سولوویوف و سرگئی مردان از کرملین خواسته‌اند که به عنوان انتقام چراغ سبز کشور‌های ناتو به حمله اوکراین به اهداف روسیه، حوثی‌ها را مسلح کند.

همزمان با آغاز عملیات نظامی اسرائیل در لبنان و چشم‌انداز جنگ منطقه‌ای، گمانه زنی‌ها در مورد تحویل تسلیحات روسیه به حوثی‌ها تشدید شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که روسیه در حال بررسی فروش موشک‌های ضد کشتی یاخنوت پی-۸۰۰ اونیکس به حوثی‌ها است. این موشک‌ها به حوثی‌ها اجازه می‌دهد تا کشتی‌های آمریکایی و اروپایی را با دقت بیشتری هدف قرار دهند. شایعه شده ویکتور بوت، دلال تسلیحات روسی، یکی از شرکت کنندگان فعال در مذاکرات انتقال موشک‌های ضد کشتی به حوثی‌ها بوده است.

این مذاکرات هنوز به انتقال تسلیحات منجر نشده است. تاکید مجدد روسیه بر حمایت خود از دولت به رسمیت شناخته شده بین‌المللی یمن و تصمیم برای بازگشایی سفارت خود در عدن در اوایل سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که این کشور در مورد همسویی با حوثی‌ها ملاحظاتی دارد.

نگاه روسیه به درگیری منطقه‌ای اسرائیل و ایران

در طول مارپیچ اخیر درگیری‌ها، کرملین تلاش‌های اسرائیل برای شکست محور مقاومت ایران را کاری بیهوده توصیف کرده است. بیانیه ۹ اکتبر وزارت خارجه روسیه گفت حملات اسرائیل زنجیره فرماندهی حزب الله را نابود نکرده است.

سرگئی مارکوف، مشاور سابق کرملین، رگبار موشکی ایران علیه اسرائیل را یک انتقام «اولیه» توصیف کرد و نسبت به حملات تلافی جویانه بسیار جدی‌تر ایران هشدار داد. مارکوف همچنین ابراز خوش بینی کرد که ایالات متحده بتواند اسرائیل را از حمله به تاسیسات نفتی و هسته‌ای ایران قبل از انتخابات ریاست جمهوری ۵ نوامبر منصرف کند.

بیشتر بخوانید: فرمانده ارتش: اسراییل در صورت هرگونه اشتباهی پاسخ ویرانگری دریافت خواهد کرد

در زیر این اطمینان، روسیه احساسات مغشوشی در مورد منطقه‌ای شدن درگیری اسرائیل و ایران دارد. روسلان سلیمانوف، کارشناس سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه، به درستی استدلال می‌کند که روسیه معتقد است که حمایت غرب از اسرائیل، منابع آن‌ها را از اوکراین منحرف می‌کند.

این دیدگاه توسط کارشناسان برجسته دفاعی روسیه مانند الکساندر کوتس بیان شده و ممکن است مسکو را تشویق کند تا محموله‌های تسلیحاتی در مقیاس کوچک برای گروه‌های متحد ایران فراهم کند.

از سوی دیگر، روسیه در مارپیچ تنش کنترل نشده در خاورمیانه خطرات می‌بیند. از ژانویه، اسرائیل حداقل ۱۰۴ حمله به سوریه انجام داده و دارایی‌های ایران که از دولت اسد حمایت می‌کنند را هدف قرار داده است. حمله هوایی اسرائیل در ۸ اکتبر به دمشق که منجر به کشته شدن ۱۳ نفر شد، نشان می‌دهد که اسرائیل حملات خود را به صورت هماهنگ به حزب الله و سوریه تشدید می‌کند.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه خواستار واکنش هماهنگ روسیه، ایران و ترکیه علیه حملات اسرائیل به سوریه شده است. اما مشخص نیست که آیا روسیه می‌تواند منابع نظامی خود را از اوکراین منحرف کند یا خیر.

محکومیت حمله اوایل سال ۲۰۲۲ حوثی‌ها به امارات از سوی روسیه، نقش کلیدی در تحکیم موضع بی‌طرفی ابوظبی در قبال تهاجم این کشور به اوکراین داشت. از آن‌جایی که صادرات روسیه به امارات پس از جنگ اوکراین دو برابر شد و امارات متحده عربی به هفتمین شریک تجاری بزرگ روسیه تبدیل شد، کرملین نمی‌خواهد حوثی‌ها درگیری‌ها علیه شبه‌نظامیان جدایی‌طلب متحد امارات در جنوب یمن را از سر بگیرند.

این سناریو‌های نامطلوب توضیح می‌دهند که چرا روسیه در ماه آوریل تلاش ناموفقی را برای کاهش تنش‌های اسرائیل و ایران از طریق دیپلماسی دنبال کرد و ممکن است تلاش کند دوباره این رویکرد را تکرار کند.

در ۱۸ اکتبر، پوتین پیشنهاد داد که میان اسرائیل و ایران میانجیگری کند، زیرا می‌خواست «تبادل بی‌پایان ضربات» متوقف شود. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه همزمان با صدور بیانیه‌ای، نسبت به حمله احتمالی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران هشدار داد.

با این وضعیت شکننده روابط روسیه و اسرائیل، و وابستگی نظامی فزاینده آن به ایران، مسکو نسبت به بحران‌های گذشته کارت‌های کمتری برای بازی کردن دارد. با این وجود، تلاش کرملین برای استفاده از اهرم دیپلماتیک در خاورمیانه در هفته‌های آینده تشدید خواهد شد.