احمد شاه قاجار کیست و درباره آخرین شاه قاجار چه می‌دانیم؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: احمد شاه قاجار هفتمین و آخرین پادشاه سلسله قاجار بود که از ۲۵ تیر ۱۲۸۸ تا ۹ آبان ۱۳۰۴ بر ایران حکومت کرد. او وارث سلطنت یکصد و بیست ساله قاجار‌ها در ایران بود و در زمانی که به سلطنت رسید تنها ۱۲ سال داشت و در نتیجه، نایب‌السلطنه‌ای به نام عضدالملک به جای او کشور را اداره می‌کرد. احمد شاه پس از رسیدن به سن قانونی در سال ۱۹۱۴ به‌طور رسمی اداره کشور را به عهده گرفت.

زندگینامه احمدشاه

احمد شاه قاجار هفتمین و آخرین پادشاه ایران از سلسله قاجار در تبریز سال ۱۲۷۵ متولد شد. پدرش محمدعلی شاه قاجار و مادرش ملکه جهان بود که در ۲۵ تیر ۱۲۸۸ پس از خلع پدرش بر تخت پادشاهی نشست. احمد میرزا هنگامی که تهران توسط مشروطه طلبان فتح شد، از سوی فاتحان به سلطنت انتخاب شد. 

وی مجبور شد از پدر و مادرش که باید ایران را ترک می‌کردند جدا می‌شد بنابراین با گریه و بی‌تابی‌های زیاد به کاخ سلطنتی منتقل شد. چون به سن قانونی نرسیده بود یک نایب السلطنه برای وی برگزیدند. علیرضا خان قاجار (عضدالملک) که بزرگ قاجار محسوب می‌شد، نیابت از شاه و اداره امور مملکت را به او سپردند. یک سال بعد عضدالملک از دنیا رفت و ابوالقاسم خان (ناصرالملک) به عنوان نایب السطلنه دوم منصوب شد. بالاخره بعد از هفت سال احمد شاه توانست اداره مملکت را بدون نایب السلطنه بر عهده بگیرد و تاجگذاری کند. 

احمدشاه در سن ۱۷ سالگی با بدرالملوک والا دختر ظهیرالسلطان والا (نواده عباس‌میرزا) در سال ۱۲۹۶ ازدواج کرد. عروس در آن هنگام ۱۲ ساله بود و در تنها مدرسه دخترانه تهران درس می‌خواند. مراسم عقد با تشریفات مفصلی انجام شد و حاصل این ازدواج دختر بزرگ احمدشاه، ایراندخت بود. احمدشاه چهار بار دیگر نیز ازدواج کرد و به‌جز لیدا جهانبانی که از وی صاحب فرزندی نشد، صاحب سه دختر به نام‌های «مریم‌دخت» از دل‌آرام بانو، «ایراندخت» از بدرالملوک، «همایون‌دخت» از خانم‌خانما معزی و یک پسر به نام فریدون میرزا از فاطمه خانم شد.

آغاز حکومت احمد شاه قاجار

احمد شاه، هفتمین و آخرین پادشاه سلسله قاجار، نوجوانی که در ۱۰ سالگی ولیعهد شد و طعم تلخ سیاست را در روزگار پادشاهی پدرش چشیده بود، در ۱۲سالگی، مجبور به آغاز سلطنت در ایران شد. او تا رسیدن به سن قانونی نقشی در اداره کشور نداشت و عضد‌الملک، بزرگ خاندان قاجار که از سوی شورایی متشکل از علما و برخی نمایندگان مجلس اول و سران مجاهدین به نیابت سلطنت برگزیده شده بود، زمام امور را بر عهده گرفت و پس از سپری شدن ایام و رسیدن به سن قانونی تاجگذاری و ۱۷ سال بر ایران پادشاهی کرد.

بیشتر بخوانید: فتحعلی شاه قاجار کیست و وقایع مهم دوران سلطنتش چه بود؟

با آغاز جنگ جهانی اول، ایران با نخستین فرمان احمدشاه، بی‌طرفی خود را در این جنگ اعلام کرد. در پی فرمان احمدشاه، مستوفی‌الممالک رئیس‌الوزرا با صدور بیانیه‌ای رسماً بی‌طرفی ایران را در جنگ بین‌الملل اعلام کرد، اما اعلام بی‌طرفی ایران تأثیر چندانی بر چگونگی مواجهه دول متخاصم در استفاده از موقعیت سوق‏‌الجیشی کشورمان نداشت؛ تا جایی که در جریان این جنگ، ایران به اشغال قوای روسیه و انگلیس و حتی عثمانی درآمد.

در جریان چهار سال جنگ اول جهانی کنار آسیب‌های جبران‌ناپذیر ناشی از اثرات جنگ برای مردم ایران، در صحنه سیاست داخلی نیز ایران شاهد چالش‌ها و مشکلات زیادی شد. در این دوران، ایران دست کم ۱۵ بار شاهد ظهور و سقوط کابینه‌های مختلف کم دوام بود که عمر متوسط هر دولت تحت تأثیر هرج و مرج سیاسی ناشی از جنگ، از ۱۰۰ روز تجاوز نمی‌کرد و این در حالی بود که سلطنت در دستان شاهی کم تجربه و جوان به ارث برده شده بود.

از اتفاقات مهمی که در دوران سلطنت احمدشاه قاجار در ایران رخ داد ماجرای قرارداد ۱۹۱۹ میلادی - ۱۲۹۸ هجری شمسی است. قراردادی که میان دولت بریتانیا با دولت وقت ایران پس از هفت ماه مذاکره پنهانی با حسن وثوق‌الدوله و با پرداخت ۴۰۰ هزار تومان رشوه بسته شد. بر اساس این قرارداد تمامی امورات کشوری و لشکری ایران زیر نظر مستشاران انگلیسی و با مجوز آنان صورت می‌گرفت که البته بر اثر مخالفت‌های داخلی و خارجی و مغایرت آن با قانون اساسی مشروطه، این قرارداد هرگز به اجرا درنیامد.

در تاریخ سوم اسفند ۱۲۹۹ کودتایی توسط رضا خان میر پنج با همکاری سید ضیاءالدین طباطبایی و طرح ریزی ژنرال آیرونساید افسر عالی رتبه انگلیس اجرا شد. طی این کودتا مقاومت چندانی از سوی نیرو‌های محافظ تهران دیده نشد و تنها تلفات نیرو‌های کودتا چند نفر از نیرو‌های قزاق بود. بعد از این کودتا احمد شاه مجبور به امضای حکم وزیر الوزرایی سیدضیاء شد ولی یک سال بعد موفق به عزل او با کمک رضا خان میرپنج شد. بعد از کابینه سیدضیاء کابینه قوام، مشیر الدوله، کابینه دوم قوام، مستوفی الممالک و کابینه آخر مشیرالدوله از سوی احمد شاه روی کار آمدند. احمد شاه به اجبار در آبان ۱۳۰۲ رضاخان سپه سالار را به نخست وزیری انتخاب کرد. در فروردین ۱۳۰۳ سعی در عزل کردن رضاخان کرد ولی به علت عدم حمایت مجلس از خودش مجبور به انتخاب مجدد رضاخان به عنوان نخست وزیر شد. در نهایت احمدشاه با رای مثبت مجلس شورای ملی در تاریخ ۹ آبان ۱۳۰۴ از سلطنت خلع شد. به متعاقب این امر با تشکیل مجلس موسسان رضا خان با نام رضا شاه پهلوی پادشاه ایران شد.

مرگ احمد شاه قاجار

وی در اسفندماه سال ۱۳۰۸ خورشیدی بر اثر ورم کلیه و اضافه وزن در «نویی سور سن» در حومه پاریس در گذشت. جسد او بنا بر وصیتش به عتبات عالیات حمل و در کنار پدرش در کربلا دفن شد.