پلن عربستان برای رقابت پنهان با ایران در تنگه هرمز؛ ماجرای کانال بن سلمان چیست؟

اقتصاد۲۴-فرست پست با انتشاز گزارشی مدعی شد، حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل به فرآیند عادی سازی روابط اسرائیل و اعراب در غرب آسیا پایان داد. تشددید تنش‌ها و تحرکات اسرائیل در نهایت زمینه را برای رویارویی تهران و تل‌آویو هموار کرد، از همین رو جنگ به اسرائیل و مقاومت محدود نماند و برای نخستین بار ایران و اسرائیل رویاروی هم قرار گرفته و از آنجایی که مرز مشترکی ندارند با توسل به حریم‌های هوایی بازیگرانی که در میانشان تعریف شده‌اند برای انجام عملیات نظامی و ضدحملات‌شان استفاده کردند. این رویارویی دامنه درگیری‌ها را گسترده‌تر کرد و منطقه را در آستانه جنگی فراگیر قرار داد. ناظران مدعی‌اند بعید است در چنین شرایطی تهران و تل‌آویو تن به آتش بس دهند. از همین رو غرب آسیا در انتظار جنگی طولانی و فرسایشی می‌شود، جنگی که می‌تواند اقتصاد، انرژی و عرضه نفت خام کشور‌های مستقر در این جغرافیا را به شکلی منفی تحت قرار دهد.

معمای کانال بن سلمان

فرست پست در ادامه گزارش خود مدعی است، تنگه هرمز نقطه بحرانی برای ترانزیت نفت به حساب می‌آید. روزانه حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت از طریق تنگه هرمز از خلیج فارس به خلیج عمان و دریای عرب منتقل می‌شود. این ۳۰ درصد از تجارت نفت جهان را تشکیل می‌دهد. عربستان سعودی، امارات، عمان، ایران، قطر و کویت برای تامین انرژی به شدت به این تنگه وابسته هستند. در این میان ایران کنترل تنگه هرمز را در دست دارد. رویارویی ایران و اسرائیل موجب شده تا هراس از آینده این شاهراه کلیدی افزایش یابد.

امروز جهان عرب چند صدا شده و فاقد ایدئولوژی لازم برای هم صدایی در برابر اسرائیل است. همزمان تلاش‌های ایران بر تقویت روابط با کشور‌های عربی دلگرم کننده به نظر نمی‌رسد. شکاف‌های فرقه‌ای و منافع اقتصادی اهمیت وابستگی‌های مذهبی و هویت مشترک را کاهش داده است.

با این حال شواهد نشان می‌دهد تهران با توسل به اهرم‌های پچیده و در عین حال ظریف خود تلاش دارد تا نوعی هم صدایی ایجاد کند. با این همه رویکرد و مواضع اعراب بالاخص عربستان و امارات غیرقابل پیش بینی است. از همین رو گروهی مدعی‌اند، اگر تنش‌ها از کنترل خارج شود، ایران ممکن است از اهرم‌های قدرتمند خود استفاده کند؛ یکی از این اهرم‌ها کنترل ایران بر تنگه هرمز است. در صورت توسل تهران به چنین گزاره‌ای، بعید است امارات و عربستان با اسرائیل علیه ایران هم‌صدا شده و در صورت هرگونه اقدام تحریک آمیز تل‌آویو در این زمینه مشارکتی داشته باشند.

در این میان کانال تجارت بن سلمان با اهمیت است. در سال ۲۰۱۵، کانال تجارت شاهزاده سعودی با تل‌آویو خبرساز شد. اما به ادعای ناظران، این کانال به یک ضرورت وجودی برای عربستان سعودی و امارات تبدیل شده است. یک کانال ۹۵۰ کیلومتری خلیج عربی را به خلیج عدن متصل می‌کند. این یک تغییر لرزه‌ای در اتصال غرب آسیا خواهد بود که راه خود را از طریق استان شرقی عربستان سعودی باز خواهد کرد.

طرح موازی هرمز!

فرست پست در ادامه ادعا کرد، استان شرقی برای عربستان سعودی حیاتی است، زیرا زیرساخت‌ها و منابع نفتی حیاتی این کشور را در خود جای داده است. این کریدور ترانزیتی به عرضه نفت عربستان کمک قابل توجهی خواهد کرد. در صورت تحقق این کریدور ترانزیتی، زمان ترانزیت و هزینه نفت خام به حداقل می‌رسد. به ادعای فرست پست، ژئوپلیتیک دریایی ایران و هژمونی این بازیگر در اطراف تنگه هرمز بر عرضه نفت خام عربستان و همسایگان آن شاید نتواند تاثیر گذار باشد. در این میان حوثی‌ها ممکن است این کانال را هدف قرار داده یا در مسیر آن اختلال ایجاد کنند، اما رویکرد این گروه شاید چندان موثر نباشد. طرح کانال سلمان در سال ۲۰۱۵ پس از توافق هسته‌ای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) با ایران رسانه‌ای شد. عربستان در آن بازه زمانی ریاض هراس داشت که تهران به واسطه توافق حاصله از قدرت و نفوذ منطقه‌ای بیشتری برخوردار شود و این بازیگر را به حاشیه براند.

بیشتر بخوانید:شرط عربستان برای تعامل با آمریکای ترامپ

رقابت میان ایران و عربستان مقوله‌ای است دیرینه. از همین رو محدود کردن جریان‌های پنهان این رقابت دشوار است. گرداب ادامه‌دار تنش‌ها در غرب آسیا به دلیل رویارویی ایران و اسرائیل، موضوع احداث کانال را روی میز قرار داده است. همزمان رویکرد بی‌طرفانه عربستان منافع چنین اهرمی را تامین می‌کند. در عصر گرم شدن کره زمین، وابستگی به اقتصاد نفت به شدت کاهش خواهد یافت. ذخایر نفت ممکن است به مرور زمان خشک شود. از همین رو کانال سلمان به تلاش عربستان برای تنوع بخشیدن به وابستگی‌های اقتصادی‌اش رونق خواهد داد و توریسم داخلی و بین‌المللی را تشویق می‌کند.

این کانال نیز به مانند کانال سوئز که درآمد خوبی برای مصر ایجاد کرد، به عنوان منبع درآمدزایی قابل توجهی ظاهر خواهد شد. علاوه بر این، کانال سلمان، خلاء‌ها را پر کرده و باعث ایجاد شغل و ساخت شهر‌های جدید در امتداد این کانال خواهد شد. همزمان صنایع برای نمک زدایی ظهور خواهد کرد. طبیعتا در چنین شرایطی اتکای ریاض به تنگه هرمز به میزان قابل توجهی به حداقل خواهد رسید و به ادعای ناظران ژئوپلیتیک ایران در اطراف تنگه هرمز دیگر فشرده نخواهد بود.

به ادعای فرست پست، سایر شرکای منطقه‌ای مانند عراق، قطر، بحرین، کویت و امارات از کانال سلمان بهره زیادی خواهند برد. این گزاره شاید موجب شود تا پتانسیل چانه زنی و منافع اقتصادی ایران تحت تاثیر قرار بگیرد. از آنجایی که پیشنهاد می‌شود این کانال از استان شرقی عبور کند، میادین بزرگ نفتی عربستان در آن قرار دارد. غوار، خریص، برتری، سفانیه، شیبه، بقیق و قطیف در شرق استان قرار دارند. مقر عربستان سعودی آرامکو، شرکت ملی نفت عربستان نیز در همین منطقه و ناحیه ظهران واقع شده است. غنی‌ترین میادین نفتی در شرق استان میادین نفتی غوار، دمام، الخفجی و جبیل هستند. استان شرقی نیز عمدتاً شیعه است و مسلمانان شیعه حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد از جمعیت عربستان سعودی را تشکیل می‌دهند.

ناظران حقوق بشر از تبعیض عربستان سعودی علیه شیعیان خبر داده‌اند. ایران از این اهرم برای تحت فشار قرار دادن ریاض جهت رفع تبعیض استفاده کرده است. با این حال، استان شرقی برای عربستان مهم است. این کشور مملو از زیرساخت‌های حیاتی و ذخایر نفتی است. از آنجایی که پیشنهاد می‌شود این کانال از استان شرقی عبور کند، یک سرمایه ارتباطی بزرگ برای عربستان سعودی خواهد بود و اقتصاد عربستان را شکست ناپذیر و متنوع خواهد کرد. این کانال همچنین برای تحقق چشم انداز ۲۰۳۰ با اهمیت است. به ادعای ناظران کانال سلمان به عنوان جایگزین قابل توجهی برای وابستگی به تنگه هرمز ظاهر خواهد شد.