انقراض خاموش ماهیان دریای خزر

اقتصاد۲۴-فشار صید، بر هم خوردن تعادل جمعیتی، حضور گونه‌های مهاجم، تکثیر، آلودگی و کم آب شدن رود‌ها و… ماهیان خزر را با تهدید جدی مواجه کرده است

 دریای خزر که چهارمین پروتکل حفاظتی‌اش در آستانه تصویب در مجلس شورای اسلامی است با چند تهدید دست و پنجه نرم می‌کند. گسترش آلودگی ناشی از ورود مواد نفتی و فاضلاب و سموم کشاورزی، تغییرات اقلیمی، کاهش تراز آب و تهدیدات ویژه آبزیان و ماهی ها.

آبزیان خزر از وضعیت آلودگی‌ها هم متاثرند، اما جز این، عوامل دیگری هم بر آنها تاثیرات منفی گذاشته و جمعیت ماهی‌ها را با کاهش مواجه کرده است. بخشی از این عوامل به دلیل‌عدم مدیریت درست در بهره برداری از ماهی‌ها و بخشی دیگر به دلیل تفکر سدسازی است.

عدم مدیریت مطلوب در پرورش مصنوعی ماهی ها، فشار صید، تفکر سد سازی، ورود گونه‌های غیربومی و… از جمله عواملی است که منجر به بروز مشکلات برای ماهی‌های خزر شده و جمعیت آنها را تهدید مِی‌کند.

اصغر عبدلی، متخصص اکولوژی آبزیان و استاد پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی گفت: شرایط رودخانه‌ها برای تولید مثل ماهیان اقتصادی خزر مطلوب نیست

از جمله مشکلاتی که ماهی‌های خزر را تهدید می‌کند، تکثیر مصنوعی است. در سال‌های اخیر شیلات اعلام کرده بیش از ۲۰۰ هزار تن ماهی در قفس، در دریای خزر پرورش خواهد داد. برای این میزان باید ۲۵۰ میلیون بچه ماهی قزل آلا در دریا ریخته شود. بازمانده غذای این ماهی‌ها و فضولات آنها، به عنوان آلودگی به خزر وارد می‌شوند.

این آلودگی را به آلودگی‌های ناشی از فاضلاب و سموم کشاورزی که به این دریاچه می‌ریزد بیافزاید. چند سال قبل نیز طی تکثیر مصنوعی، فقط ماهی سفید به دریا ریخته می‌شد که این هم اشتباه است و باید دیگر ماهی هم تکثیر شده و به دریا بپیوندد تا تعادل جمعیت‌شان بهم نخورد. وقتی تعادل جمعیت ماهی‌ها به هم بریزد، بهره برداری پایدار نیز از بین مِی رود. باز هم طی پروژه‌ای دیگر، قزل آلای رنگین کمان که گونه‌ای غیر بومی است در دریا ریخته شد.

این گونه، لارو‌ها و سیتو پلانکتون‌ها را می‌خورد. این ماهی هم در قفس در داخل دریا پرورش داده و نگهداری می‌شد، اما بخشی از قفس‌ها دچار پارگی شدند و این ماهی وارد آب شد و از کیلکا تغذیه کرد، به عبارت دیگر یک ماهی بومی، تبدیل به غذای یک ماهی غیر بومی شد. در چندین مورد صید قزل آلای رنگین کمان، تعدادی بچه ماهی سفید و کیلکا در شکمش مشاهده شد.

بیشتر بخوانید:بحران خشکی به خزر رسید

موجود بی‌مهره‌ای به نام شانه دار نیز بیشتر از ۲۰ سال قبل توسط آب توازن کشتی‌ها در دریای خزر تخلیه شد. این بی‌مهره که با تغییر اقلیم بر جمعیتش افزوده می‌شود و بیشتر در سمت سواحل ایران وجود دارد، رقیب غذایی کیلکاست. از سویی فشار صیادی روی کیلکا هم وجود دارد. شیلات قبلا کیلکای آنچوی صید می‌کرد، اما این نوع، هم اکنون به مرز انقراض رسیده و حالا کیلکای معمولی صید می‌شود. این در حالیست که کیلکا غذای اصلی فوک دریایی، ماهی آزاد و ماهی خاویار است. 

صید بیش از حد خاویار که شیلات متوقفش نکرد، یکی دیگر از فشار‌هایی است که بر ماهی‌های خزر وارد شد. در دهه ۷۰ تا ۲۵۰ تن خاویار می‌گرفتیم، اما در دهه ۹۰ به صفر رسید وتمامی ۵ کشور صیدش را متوقف کردند. با این حال تکثیر مصنوعی خاویار هم جوابگو نبود و این ماهی نتوانست جمعیتش را بازسازی کند. با این شرایط، هم اکنون نیز صید غیرمجاز خاویار داریم.

ساخت سد‌های متعددی که ظرفیت مخازنشان از میزان آب ورودی به خزر بیشتر است هم موجب فشار بر رودخان‌های منتهی به این دریاچه شده است. این رود‌ها خشک و کم آب شده و درگیر آلودگی‌های سموم نیز هستند؛ این در حالیست که ۵ گونه خاویاری، آزاد، سفید، کپور دریای خزر، سیاه کولی، شاه کولی، نمونه‌های اصلی ماهیان اقتصادی این دریاچه هستند که برای تولید مثل به آب شیرین و تمیز و جریان دار رودخانه نیاز دارند. اگر شرایط به همین منوال پیش رود، با انقراض خاموش ماهیان اقتصادی و ارزشمند خزر مواجه خواهیم شد.