خطای بزرگ گازی

اقتصاد۲۴-ایران مالک دومین ذخایر بزرگ گاز دنیا و چهارمین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان است، اما در‌حال‌حاضر قادر نیست حدود یک‌سوم تقاضای داخلی در بازار گاز را پاسخ دهد و با کمبود گاز مواجه شده است. این مسئله قطع گاز صنایع را به دنبال داشته است. این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که کارشناسان می‌گویند هزینه گزاف برای انتقال گاز به منازل نادرست بوده و همین اشتباه مهلک، کشور را به یک چالش بزرگ در زمینه انرژی رسانده است.

کمبود گاز در قطب گاز

ایران نه‌تنها بزرگ‌ترین میدان گازی جهان را در اختیار دارد، بلکه به‌عنوان مالک دومین ذخایر بزرگ گاز جهان به شمار می‌آید و البته در زمره یکی از پنج تولیدکننده بزرگ گاز جهان شمرده می‌شود. بر‌اساس گزارش بریتیش پترولیوم، ایران با تولید ۲۵۶.۷ میلیارد مترمکعب که معادل ۶.۴ درصد کل تولید گاز طبیعی جهان است، به‌عنوان چهارمین تولیدکننده بزرگ گاز جهان در سال ۲۰۲۱ شناخته می‌شود.

دراین‌میان آمریکا با تولید ۹۳۴.۲ میلیارد مترمکعب گاز و اختصاص سهم ۲۳.۱ درصدی از کل تولید جهانی، بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان شناخته شده و روسیه با تولید ۷۰۱.۷ میلیارد مترمکعب و سهم ۱۷.۴ درصدی از تولید گاز جهان در رتبه دوم و چین با تولید ۲۰۹.۲ میلیارد مترمکعب و سهم ۵.۲ درصدی از کل تولید جهانی، سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان در سال ۲۰۲۲ شناخته شده‌اند. با این حال بخش عمده‌ای از گاز تولیدی در ایران نه صرف تولید ناخالص ملی و ثروت بیشتر می‌شود، بلکه در بخش خانگی سوزانده شده و از بین می‌رود.

بنا بر اعلام شرکت ملی گاز ایران، مصرف گاز خانگی در روز‌های گرم سال حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب و در روز‌های سرد سال بالغ بر ۵۵۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب است.

این در حالی است که میانگین تولید روزانه گاز در ایران بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون مترمکعب است. با این حساب باید گفت که در روز‌های گرم سال بیش از یک‌سوم تولید گاز در بخش خانگی مصرف می‌شود و در روز‌های سرد سال حدود ۷۰ درصد تولید گاز به بخش خانگی اختصاص پیدا می‌کند. این در حالی است که کارشناسان اعتقاد دارند که گازکشی خانه‌ها در ایران اشتباه بوده است و دولت به جای هدردادن این سرمایه عظیم، می‌توانست نیاز‌های گرمایشی بخش خانگی را با برق تأمین کند.

چرا گازکشی منازل اشتباه بود؟

در همین زمینه حسین میرافضلی، کارشناس انرژی، به «شرق» می‌گوید که ایران طولانی‌ترین خطوط لوله‌کشی گاز به منازل را در جهان دارد و در کل سیاره زمین حدود ۱.۵ میلیون کیلومتر خط لوله گاز (جدای از خطوط بین‌المللی) وجود دارد که بخش درخورتوجهی از آنها برای صنایع و نیروگاه‌هاست، اما در ایران به‌تنهایی ۴۳۰ هزار کیلومتر خط لوله گاز نصب شده و گاز را به منازل شهر و روستا‌های دور و نزدیک برده است.

او تأکید می‌کند که درحال‌حاضر حدود ۹۵ درصد خانه‌های ایران به شبکه گاز سراسری وصل است. این در حالی است که نیاز خانگی به گاز تنها برای وسایل گرمایشی است که دولت‌های پس از انقلاب می‌توانستند به جای هزینه هنگفت برای گازکشی منازل، نیاز گرمایشی منازل را با برق تأمین کنند. به گفته این کارشناس ایجاد این حجم خط لوله انتقال گاز چیزی نزدیک به ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار هزینه داشته که رقم بسیار گزافی است. آمار‌های بین‌المللی هم بر این نکته تأکید دارد که همچنان ایران بزرگ‌ترین طرح‌های ساخت خط لوله گاز را در دست اجرا دارد.

بیشتر بخوانید:مصرف گاز از ۶۰۰ میلیون مترمکعب عبور کرد

بر‌اساس گزارشی که مؤسسه تحقیقاتی گلوبال انرژی مانیتور سال گذشته منتشر کرده است، حدود ۷۰ هزار کیلومتر خط لوله انتقال گاز در جهان در حال ساخت است که پنج هزار کیلومتر از این خطوط مربوط به ایران است و این کشور در رتبه سوم جهان از این نظر قرار گرفته است.

این میزان مصرف گاز در خانه‌های ایران در شرایطی است که میرافضلی، کارشناس انرژی، تأکید می‌کند که تمرکز استفاده از گاز در منازل به جای صنایع، خسارات سنگینی بر جای گذاشته است. قطع گاز صنایع با هدف رساندن گاز به منازل خسارات سنگینی بر جای گذاشته است و گزارش‌های متعدد و پراکنده‌ای از خسارت و عدم‌النفع صنایع از قطع گاز وجود دارد.

در سال ۱۴۰۱ وحید یعقوبی، معاون اجرائی انجمن فولاد، به مهر گفت که قطعی‌های گاز موجب کاهش شش میلیون‌تُنی نسبت به هدف‌گذاری شده است و طبق قیمت‌های جهانی این موضوع شش میلیارد دلار عدم‌النفع برای این صنعت به دنبال داشت. همچنین به‌تازگی اتاق ایران اعلام کرده است که عدم‌النفع دولت از قطع گاز خوراک شرکت‌های پتروشیمی در ماه‌های سرد سال، بین ۴۱۰ تا ۵۷۴ میلیون دلار است.

همچنین احمد مهدوی ابهری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی، دی سال گذشته به ایسنا گفته است که در سال ۱۴۰۱ عدم‌النفع قطع گاز برای صنعت پتروشیمی حدود ۷۰۰ میلیون دلار بود.

این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که میرافضلی تأکید دارد که سوزاندن آن‌همه گاز در بخش خانگی موجب آلودگی هوا و گرمایش زمین می‌شود و از نظر محیط‌زیستی هم به زیان کشور است. او توضیح می‌دهد که هر تُن گاز، چهار تن اکسیژن هوا را نابود می‌کند. این در حالی است که فقط ۲۱ درصد جو کره زمین از اکسیژن تشکیل شده است و ۷۸ درصد آن نیتروژن است. او ادامه می‌دهد: «عوارض سوختن گاز طبیعی بیش از بنزین و گازوئیل است، چرا‌که در خودرو‌ها و وسایل مصرف‌کننده بنزین و گازوئیل واکنش سوختن به طور کامل انجام می‌شود، اما در بخاری‌های گازی ناقص‌سوزی بسیاری وجود دارد که آلودگی آن بسیار بیشتر و خطرناک‌تر است».

گذشته از این میرافضلی توضیح می‌دهد که هزینه انتقال برق به منازل بسیار ارزان‌تر از انتقال گاز تمام می‌شود و هدررفت انتقال برق در هر هزار کیلومتر تنها ۱.۵ تا دو درصد است و اینکه گفته می‌شود هدررفت انتقال برق به شهر‌ها بالاست، نادرست است و این هدررفت بالا معمولا در داخل شهر‌ها و به دلایل مختلف رخ می‌دهد که قابل پیشگیری است. گذشته از این، در‌حال‌حاضر راندمان نیروگاه‌های خورشیدی به ۲۱ درصد رسیده است و هزینه تولید هر کیلووات/ساعت برق خورشیدی به سه تا چهار سنت کاهش داشته که رقمی پایین‌تر از برق تولیدی به روش‌های فسیلی است. با این حال اصلاح این وضعیت به‌سادگی ممکن نیست و هزینه زیادی در بر دارد.

کارشناسان می‌گویند که وقتی ساختار‌های لازم برای توزیع برق تا درِ همه خانه‌ها و صنایع بزرگ و کوچک وجود داشته و دارد، چه لزومی به ایجاد شبکه عظیم توزیع گاز برای خانه‌ها بود؟ شبکه عظیم توزیع گاز که میلیارد‌ها دلار هزینه در بر داشته و ریسک‌های بسیار زیادی به همراه دارد، فاقد توجیه اقتصادی است و از ابتدا بهتر بود برای مصارف خانگی از برق و شبکه‌های برق که قبلا توسعه‌یافته بود، استفاده می‌شد. گذشته از این ایجاد آن‌همه لوله انتقال گاز در شهر‌ها و روستا‌های ایران یک خطر بالقوه و بزرگ است و اگر زلزله مهیبی رخ دهد، این زیرساخت‌ها در معرض انفجار و خسارت‌های بزرگ هستند.

با این حساب یکی از دلایلی که باعث می‌شود کسی به سمت اصلاح این وضعیت نرود، هزینه سنگینی است که اصلاح آن و حذف زیرساخت‌های قبلی دارد.