عربستانِ بن‌سلمان در رویای اروپای خاورمیانه

اقتصاد۲۴-درست در زمانی که سقوط سوریه و بشار اسد تاریخ خاورمیانه را طی ۱۱ روز با شوک عجیبی روبه‌رو می‌کند، عربستان سعودی به دور از تنش‌هایی که از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ در منطقه آغاز شده، خبر از تشکیل سازمان عالی برگزاری جام جهانی ۲۰۳۴ می‌دهد. خبرگزاری رسمی عربستان (واس) هم اعلام کرده تأسیس نهاد ویژه برای برگزاری جام جهانی ۲۰۳۴ نشان‌دهنده عزم جدی این کشور برای ارائه یک جام جهانی تاریخی است.

 عدم دخالت عربستان در وضعیت سوریه و موضع‌گیری نه‌چندان فعال در قبال غزه، در مقایسه با رفتار‌های گذشته این کشور در دیگر بحران‌های منطقه‌ای، به عوامل متعددی مربوط می‌شود که شامل تغییرات استراتژیک، فشار‌های داخلی، خارجی و تغییر در اولویت‌های سیاست خارجی عربستان است. در سال‌های اخیر، عربستان سعودی به‌ویژه با نگاه و استراتژی محمد بن‌سلمان، ولیعهد این کشور، توجه خود را به اصلاحات داخلی و توسعه اقتصادی از طریق برنامه «چشم‌انداز ۲۰۳۰» معطوف کرده است. این برنامه شامل تغییرات گسترده در ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی عربستان است.

از طرفی، چون عربستان می‌کوشد ثبات داخلی خود را حفظ کند، به دنبال پرهیز از درگیری‌های طولانی‌مدت در کشور‌های خارجی است. اما اینکه چرا نسبت به تحولات چند روز اخیر در سوریه و سقوط بشار اسد و حتی کشتار زنان وکودکان بی‌گناه در غزه سکوت کرده و واکنش خاصی نداشته، به عوامل زیادی ارتباط دارد. از آغاز جنگ یمن در سال ۲۰۱۵ عربستان سعودی به‌شدت درگیر بحران یمن و مقابله با حوثی‌ها بود. این جنگ هزینه‌های انسانی و مالی زیادی برای عربستان به همراه داشت. البته عربستان همیشه تلاش کرده نفوذش را در برابر ایران حفظ کند و شاید درگیری در بحران‌های جدید را باعث تقویت موقعیت ایران در منطقه می‌داند. عربستان سعودی همیشه نسبت به غزه و گروه‌های فلسطینی، به‌ویژه حماس نیز یک سیاست پیچیده داشته است.

در‌حالی‌که عربستان به حمایت از حقوق فلسطینی‌ها و ایجاد یک راه‌حل برای دو دولت در سطح دیپلماتیک پرداخته، اما از گذشته روابطش با حماس به دلیل نزدیکی با ایران محدود بوده است. از طرفی عربستان در دوره‌های مختلف تلاش کرده روابط خود را با جنبش فتح در رام‌الله و به‌ویژه مصر نیز تقویت کند که مواضع متفاوتی نسبت به غزه دارند.

بیشتر بخوانید:هزینه جاه‌طلبی‌های عربستان؛ ریاض معلق میان پیمان با آمریکا و عادی سازی رابطه با اسرائیل/ ترامپ کابوس بن سلمان می‌شود؟

در سال‌های اخیر نیز عربستان روابط خود را با رژیم صهیونیستی به طور غیررسمی شروع کرده، به همین دلیل موضع‌گیری خاص و مستقیم نسبت به غزه و درگیری‌های فلسطین نداشته تا به روابطش با این رژیم آسیب نرسد. البته، چون موضوع فلسطین یکی از مسائل مهم بین مسلمانان در جهان عرب است، عربستان به طور مستقیم خود را بی‌تفاوت نشان نمی‌دهد ولی سعی دارد از دخالت مستقیم اجتناب کند. البته عربستان با تغییر استراتژی خود در این چند سال اخیر بیشتر به دنبال همکاری‌های اقتصادی و تجاری با قدرت‌های بزرگ مانند آمریکا و چین بوده و طبیعی است که بخواهد از دخالت در بحران‌های سیاسی و نظامی پرهیز کند و، چون اولویت اصلی عربستان حفظ امنیت داخلی و مقابله با نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه است، دخالت در سوریه یا غزه می‌تواند این اولویت را تحت‌الشعاع قرار دهد. در نهایت، عدم دخالت عربستان در سوریه و موضع‌گیری نه‌چندان فعال در قبال غزه، به ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی وابسته است.

اولویت‌های داخلی عربستان، به‌ویژه اصلاحات اقتصادی و اجتماعی، تمرکز بر یمن، روابط پیچیده با ایران و اسرائیل و محدودیت‌های منابع انسانی و نظامی باعث شده عربستان نتواند در بحران‌های منطقه‌ای به‌ویژه سوریه و غزه به طور فعال دخالت کند. علاوه‌بر‌این، تغییرات در روابط بین‌المللی و چالش‌های داخلی نیز موجب شده این کشور بیشتر بر سیاست‌های کم‌هزینه‌تر و محتاطانه‌تر تمرکز کند. اما جای سؤال است که آیا واقعا محمد بن‌سلمان با به‌دست‌آوردن یک فرصت استثنایی برای برگزاری جام جهانی ۲۰۳۰ و معرفی عربستان به عنوان یک مقصد گردشگری، ورزشی و اقتصادی به جهان، طبق ادعای خودش می‌تواند با دوری و پرهیز از درگیری و تنش‌های منطقه‌ای، اروپای جدیدی را در خاورمیانه بسازد و همان‌طورکه در سخنرانی سال ۲۰۱۸ مدعی شده بود، یک عربستان متفاوت آن هم در عرض پنج سال به دنیا نشان بدهد؟