هزینه جاه‌طلبی‌های عربستان؛ ریاض معلق میان پیمان با آمریکا و عادی سازی رابطه با اسرائیل/ ترامپ کابوس بن سلمان می‌شود؟

اقتصاد۲۴-اوراسیا ریویو با انتشار یادداشتی مدعی شد، جاه‌طلبی‌های راهبردی عربستان سعودی با شکست تلاش این بازیگر جهت انعقاد معاهده دفاعی گسترده با ایالات متحده، چرخش قابل توجهی پیدا کرده است. پادشاهی که در ابتدا خود را برای عادی سازی روابط با اسرائیل آماده کرده بود، امروز به سوی یک هدف دست یافتنی‌تر - توافقنامه همکاری نظامی - تغییر جهت داده و بر این گزاره متمرکز شده است. این رویکرد نشان‌دهنده تعامل پیچیده ژئوپلیتیک منطقه‌ای ریاض، ملاحظات داخلی و ائتلاف‌های در حال تغییر است که درگیری‌های اسرائیل و فلسطین نقش اصلی را در قابش ایفا می‌کند.

سنگ اندازی ریاض و ناتوانی «بی بی»

اوراسیا ریویو در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد، مذاکرات اولیه عربستان سعودی با ایالات متحده با هدف تضمین یک معاهده امنیتی متقابل جریان داشت. این پیمان پیشنهادی آمریکا را به دفاع از عربستان سعودی در صورت هرگونه تجاوز خارجی ملزم می‌کند و مشابه قرارداد‌های دفاعی است که ایالات متحده با ژاپن و کره جنوبی منعقد کرده است.

در مقابل، واشنگتن از ریاض می‌خواهد تا زمینه را برای عادی سازی روابط با تل‌آویو هموار سازد. اقدامی دارای پتانسیل دگرگون کننده برای ژئوپلیتیک خاورمیانه. برای تسهیل این توافق، ریاض در ابتدا موضع خود را در قبال مسئله فلسطین منعطف و هرگونه عادی سازی رابطه با اسرائیل را به شناسایی راه‌حل دو کشوری منوط کرد. گزاره‌ای که بعید است تل‌آویو با آن موافقت کند.

با این حال، عملیات نظامی اسرائیل در غزه خشم عمومی را در سراسر خاورمیانه برانگیخته و محاسبات دیپلماتیک ریاض را پیچیده کرده است. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی از آن زمان بار‌ها تاکید داشته که عادی سازی روابط با اسرائیل منوط به برداشتن گام‌های مشخص در جهت ایجاد یک کشور فلسطینی است. این موضع با احساسات گسترده منطقه‌ای همسو است و بر محوریت پایدار آرمان فلسطین در گفتمان سیاسی عرب تأکید می‌کند.

در مقابل بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر، همچنان مشتاق است تا فرایند عادی سازی روابط با عربستان سعودی را تضمین کند و آن را یک پیشرفت تاریخی می‌داند. با این حال، محدودیت‌های سیاسی داخلی، به‌ویژه مخالفت‌های درون ائتلاف حاکم، ارائه هرگونه امتیاز معناداری به فلسطینی‌ها را از منظر سیاسی غیرقابل امکان جلوه داده است. در چنین شرایطی چشم‌انداز یک معاهده دفاعی در ابعاد وسیع فعلا دست نیافتنی است، عربستان سعودی و ایالات متحده در حال مذاکره بر سر یک توافقنامه همکاری نظامی کوچک هستند. این پیمان پیشنهادی بر اقدامات عملی تاکید دارد، اقداماتی، چون رزمایش نظامی مشترک، افزایش همکاری در مانور‌های نظامی برای مقابله با تهدید‌های مشترک (ادعایی) منطقه‌ای.

بیشتر بخوانید:جابجایی قدرت‌ها در بازار نفت

علاوه بر آن مقوله‌هایی، چون سرمایه‌گذاری در فناوری دفاعی، سرمایه‌گذاری عربستان در فناوری‌های پیشرفته، مانند دفاع از هواپیما‌های بدون سرنشین و تقویت همکاری بین شرکت‌های دفاعی ایالات متحده و عربستان سعودی، پشتیبانی دفاع موشکی و استقرار بالقوه یک گردان موشکی پاتریوت ایالات متحده برای تقویت قابلیت‌های دفاعی عربستان سعودی، افزایش حضور ایالات متحده و پشتیبانی گسترده آمریکا در آموزش، تدارکات و امنیت سایبری در داخل پادشاهی در قاب این پیمان تعریف شده است.

چالش‌های بن سلمان

توافق دفاعی با عربستان، برخلاف یک معاهده رسمی، آمریکا را به مداخله نظامی در دفاع عربستان سعودی ملزم نمی‌کند، اما روابط امنیتی دوجانبه را تعمیق می‌بخشد. این رویکرد عمل‌گرایانه منعکس کننده چالش‌های ژئوپلیتیک گسترده‌تری است که عربستان سعودی و متحدانش با آن رو‌به‌رو هستند. پادشاهی همچنان نگران تهدیدات (ادعایی) محور مقاومت است. در این میان فعل و انفعال‌های حوثی‌ها در یمن به یکی از دغدغه‌های امنیتی پادشاهی تبدیل شده است. حملات ویرانگر این گروه در سال ۲۰۱۹ به تاسیسات نفتی عربستان، آسیب پذیری چارچوب امنیتی ریاض را برجسته کرد. به طور همزمان، عربستان سعودی به دنبال متعادل کردن روابط خود با ایالات متحده در برابر روابط رو به رشد خود با چین است. هرگونه توافق جدید با واشنگتن احتمالا شامل پادمان‌هایی برای جلوگیری از همکاری شرکت‌های دفاعی سعودی با پکن می‌شود که نشان دهنده نگرانی‌های ایالات متحده در مورد نفوذ چین در منطقه است.

همزمان بن سلمان در داخل با چالش‌هایی رو‌به‌رو است، چرا که همسو کردن جاه‌طلبی‌های سیاست خارجی عربستان سعودی با افکار عمومی، به ویژه در مورد مسئله فلسطین برای ولیعهد جوان به ماموریتی دشوار تبدیل شده است. به ادعای اوراسیا ریویو، در حالی که ولیعهد اصلاحات جسورانه‌ای را دنبال کرده و به دنبال آن است تا پادشاهی را به عنوان یک قدرت جهانی مدرن معرفی کند، باید احساسات عمیقاً ریشه دار جمعیت خود و جهان عرب را لحاظ نماید.

از منظر فعل و انفعال‌های منطقه‌ای، موضع عربستان سعودی در قبال فلسطین، سنگ بنای هویت دیپلماتیک این کشور است. مقامات ارشد سعودی بار دیگر تاکید کردند که ایجاد یک کشور فلسطینی با پایتختی بیت المقدس شرقی برای صلح و ثبات طولانی مدت ضروری است. بدون پیشرفت در این جبهه، عادی سازی روابط با اسرائیل احتمالا دور از دسترس باقی می‌ماند.

پس‌لرزه‌های بازگشت ترامپ

در چنین شرایطی بازگشت احتمالی دونالد ترامپ به کاخ سفید لایه معادلات را پچیده‌تر خواهد کرد. ترامپ به عنوان متحد نزدیک بن سلمان، ممکن است برای احیای طرح صلح ۲۰۲۰ که به شدت به نفع اسرائیل بود و آرزو‌های تشکیل کشور فلسطین را نادیده می‌گرفت، ریاض را تحت فشار قرار دهد. این طرح که اغلب از آن به عنوان «معامله قرن» یاد می‌شود، مدعی است که اسرائیل قادر است بخش‌های وسیعی از کرانه باختری را ضمیمه کرده و در عین حال بیت‌المقدس را به عنوان پایتخت تقسیم‌ناپذیر خود به رسمیت بشناسد. در حالی که رویکرد ادعایی ترامپ می‌تواند برای برخی در رهبری ریاض جذاب باشد، اما خطر بیگانگی بخش‌های مهمی از جهان عرب و شعله‌ورتر کردن تنش‌ها را به دنبال دارد.

بیشتر بخوانید:عکس/ افتتاح متروی چندین میلیارد دلاری ریاض

از منظر بن سلمان، ایجاد تعادل بین اولویت‌های عربستان و سیاست‌های بالقوه ترامپ، آزمونی حیاتی برای رهبری او خواهد بود. علیرغم چالش‌ها، بایدن به نهایی کردن توافقنامه همکاری نظامی با عربستان سعودی قبل از پایان دوره ریاست جمهوری‌اش امیدوار است. چنین توافقی می‌تواند روابط ایالات متحده و عربستان سعودی را تقویت کرده و چارچوبی برای بررسی نگرانی‌های امنیتی مشترک فراهم کند. هرچند در این مسیر اختلافات بر سر همکاری هسته‌ای با مقاومت ریاض در برابر درخواست‌های ایالات متحده برای امضای توافقنامه ۱۲۳ که توانایی این کشور برای غنی‌سازی اورانیوم را محدود می‌کند، به عنوان یک چالش باقی می‌ماند. علاوه بر این، اختلاف نظر بر سر مقررات حقوق بشر، رایزنی‌ها را پیچیده‌تر خواهد کرد.

نتیجه این رایزنی‌ها پیامد‌های گسترده‌ای برای خاورمیانه خواهد داشت. یک معاهده دفاعی رسمی که عربستان سعودی را به ایالات متحده پیوند می‌دهد، نشان‌دهنده تغییر استراتژی بزرگ است که امنیت ریاض را تقویت کرده و به ادعای ناظران با نفوذ ایران مقابله می‌کند. با این حال، یک توافق ساده‌تر میز روابط ایالات متحده و عربستان سعودی را تقویت خواهد کرد و ثبات منطقه را افزایش می‌دهد. برای اسرائیل، عادی سازی روابط با عربستان سعودی همچنان یک هدف است چرا که به ادعای تل‌آویو تحقق چنین گزاره‌ای موجب می‌شود این بازیگر در جهان عرب پذیرفته شود.

با این حال، دستیابی به این نقطه ادعایی مستلزم ارائه امتیازات قابل توجهی است، به ویژه در مورد مسئله فلسطین، که به نظر می‌رسد کابینه فعلی نتانیاهو تمایلی به ارائه چنین امتیاز‌هایی ندارد. به ادعای ارواسیا ریویو، تصمیم عربستان سعودی برای چرخش از یک معاهده دفاعی بلندپروازانه به یک توافقنامه همکاری نظامی عملی‌تر، واقعیت‌های پیچیده ژئوپلیتیک خاورمیانه را منعکس می‌کند. در حالی که پادشاهی به اهداف امنیتی و نوسازی خود متعهد است، باید در قاب چشم انداز منطقه‌ای بی‌ثبات حرکت کند و اتحاد خود با ایالات متحده، اسرائیل و چین را متعادل سازد.

آینده عادی سازی روابط عربستان-اسرائیلی به پیشرفت در جهت حل مسئله فلسطین بستگی دارد. در حال حاضر، تمرکز ریاض بر همکاری نظامی عملگرایانه، عزم این کشور برای تقویت دفاع خود و در عین حال حفظ تعهد دیرینه به تشکیل کشور فلسطین قرار دارد. همانطور که چشم انداز ژئوپلیتیکی در حال تحول است، انتخاب‌های استراتژیک عربستان سعودی نقشی محوری در شکل دادن به آینده خاورمیانه ایفا می‌کند و فرصت‌ها و چالش‌هایی را برای بازیگران منطقه‌ای و جهانی ترسیم خواهد کرد.