تهران پس از زلزله ۷ ریشتری

اقتصاد۲۴- ۵ دی ۱۳۸۲ فقط بم نبود که با زلزله ۶.۶ ریشتر لرزید، آن زلزله مهیب بهانه‌ای شد تا ترس از زلزله و گسل‌ها در کشور به یک دغدغه ملی تبدیل شود. چیزی که در تهران و با گسل‌هایی که دارد، به شکل پررنگی در همه این سال‌ها مورد بحث قرار گرفته است.

استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی در همین‌باره می‌گوید: «درباره سوانح طبیعی در ایران ما مسئله‌ای مهمتر از زلزله تهران نداریم. یعنی اگر مسایل مهم را ترتیب‌بندی کنیم و انواع آنها را بنویسیم، به عنوان سانحه، وقوع زلزله شدید در تهران در اولین درجه اهمیت قرار می‌گیرد.»

مهدی زارع با بیان اینکه من با آمار لرزه‌خیزی مدام کار می‌کنم، ادامه می‌دهد: «آخرین آنالیزی که داشتم این است که به نوعی نگاه کردن کاتالوگ تاریخی در محدوده تهران، رسیدم. سال ۳۲۰ قبل از میلاد، زلزله تاریخی در ری اتفاق افتاد که ثبت شده است. تا امروز این زلزله‌ها را نگاه کردم و نتیجه جالبی حاصل شد. این نتیجه ادامه آن کنجکاوی است که آیا زلزله ۷ ریشتری در تهران خواهیم داشت یا نه.»

این استاد دانشگاه با بیان این پرسش که چرا اینقدر زلزله در تهران می‌آید؟ می‌گوید: «دلیلش میزانی از تغییر شکل پوسته زمین است که بخشی از انرژی آن به صورت لرزه‌ای آزاد می‌شود. این خیلی طبیعی است و هیچ دلیل و علت جانبی در آن نیست. بخش مداخله انسانی بحث دیگری است. یک تغییر شکل طبیعی در زمین عامل زلزله است. یک قطعه چوب را خم کنید، بعد از مدتی خرده شکستگی در چوب می‌بینید که صدا می‌کند. اگر نشنوید، تعجب می‌کنید. ماهیت فیزیکی چوب اقتضا می‌کند بشکند. زمین همینطور است. به آن فشار‌هایی وارد می‌شود که زلزله از کوچک تا بزرگ از ۴ تا بزرگتر از ۷ ریشتر به وجود می‌آید. این رخداد‌ها با هم توازن دارد. به نسبت بزرگای ۴ اگر ۲۰ زلزله در طی ۱۰ سال در اطراف تهران داشته باشید، انتظار دارید متناسب با آن زلزله‌هایی با بزرگای ۵ و ۶ و ۷ رخ بدهد. البته بازه‌های طولانی‌تری دارد. یک توازن برقرار است و حساب و کتابی دارد.»

مهدی زارع در پاسخ به این سوال که پس از یک زلزله با بزرگای ۷.۰ به چه امکانات اضطراری اولیه و چه اطلاعاتی در تهران برای مدیریت سانحه نیاز است؟ ادامه می‌دهد: «بلافاصله پس از وقوع یک زلزله مهم، اولین قدم در مدیریت سانحه، ارزیابی وضعیت است. این موضوع شامل بزرگا و موقعیت کانون زمین لرزه در این مورد ۷.۰ است که به تعیین مناطقی که بیشتر تحت اثر قرار گرفته و خراب شده‌اندکمک می‌کند. نظارت بر پس‌لرزه‌ها بسیار مهم است، زیرا می‌توانند باعث آسیب بیشتر شوند و تلاش‌های نجات را پیچیده کنند. تشخیص مناطق تحت اثر شهری و روستایی، در تعیین راهبرد‌های واکنش اهمیت بالایی دارد.»

او می‌گوید: «جمع آوری اطلاعات در مورد آسیب‌های زیرساختی برای واکنش موثر اضطراری ضروری است. ارزیابی ساختمان‌های مسکونی، تجاری و عمومی برای شناسایی ساختمان‌هایی که فرو ریخته‌اند یا در معرض خطر ریزش هستند و ارزیابی جاده‌ها، پل‌ها، راه‌آهن‌ها و فرودگاه‌ها برای تعیین دسترسی برای خدمات اضطراری، بررسی وضعیت برق، تامین آب، خطوط گاز و مخابرات برای درک نیاز‌های فوری، و جمع آوری داده‌ها در مورد تلفات برای اولویت بندی پاسخ پزشکی حیاتی است.»

آمادگی اضطراری برای زلزله با بزرگی ۷ در تهران

«برای آماده‌سازی مؤثر برای زلزله‌ای با بزرگای ۷ در تهران، ارزیابی امکانات اضطراری، بیمارستان‌های صحرایی، مخازن سوخت و سامانه‌های مخابراتی ضروری است. این ارزیابی شامل درک تراکم جمعیت، زیرساخت‌های شهری و قابلیت‌های پاسخ اضطراری موجود است.»

زارع با این توضیح ادامه می‌دهد: «تسهیلات اضطراری برای پاسخ فوری به سانحه و تلاش‌های بازسازی حیاتی هستند. این موارد عبارتند از: (EOC): حداقل یک مرکز عملیات اضطراری EOC مرکزی باید ایجاد شود تا تلاش‌های واکنش به سانحه را در آژانس‌های مختلف هماهنگ کند. با توجه به جمعیت بالای ۹.۸ میلیون نفری تهران در سال ۱۴۰۳، تعداد قابل توجهی سرپناه موقت مورد نیاز خواهد بود. حداقل یک سرپناه به ازای هر ۱۰۰۰ ساکن در مواقع اضطراری مورد نیاز است. بنابراین، تقریباً ده هزار فضای سرپناه ضروری است. مراکز اجتماعی موجود را می‌توان به عنوان امکانات اضطراری برای ارائه غذا، آب و کمک‌های پزشکی تغییر کاربری داد.»

او با بیان اینکه تعداد بیمارستان‌های صحرایی برای درمان آسیب‌های ناشی از زلزله به تناسب با میزان تلفات مورد انتظار بستگی دارد، اظهار می‌کند: «برای زلزله با بزرگای ۷ در تهران، برآورد‌ها نشان می‌دهد که حدود ۱۰ درصد از جمعیت ممکن است به مراقبت‌های پزشکی نیاز داشته باشند (حدود یک میلیون نفر). هر بیمارستان صحرایی به طور معمول می‌تواند بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ بیمار را به طور همزمان پوشش دهد اگر هر بیمارستان صحرایی به طور متوسط ​​۱۵۰ بیمار را در آن واحد پذیرش کند برای مدیریت موثر هجوم بیماران، تقریباً ۶۶۰۰ بیمارستان صحرایی مورد نیاز است.»

او می‌گوید: «مخازن سوخت برای اطمینان از دسترسی وسایل نقلیه اضطراری و ژنراتور‌ها به سوخت در هنگام قطع برق بسیار مهمند. خدمات اضطراری به سوخت برای آمبولانس‌ها، کامیون‌های آتش‌نشانی و سایر عملیات‌های نجات نیاز دارند. یک برآورد تقریبی ممکن است نشان دهد که هر وسیله نقلیه اضطراری به حدود ۵۰ لیتر سوخت در روز در طول عملیات اوج پس از زلزله نیاز دارد. بسته به تعداد وسایل نقلیه مستقر شده (که می‌تواند بین صد‌ها تا هزاران باشد)، عاقلانه است که چندین مخزن سوخت بزرگ پیش بینی شود. حداقل ۵ مخزن اصلی سوخت، که هر کدام بسته به نیاز‌های عملیاتی و ملاحظات لجستیکی، می‌توانند حداقل ۱۰۰۰۰ لیتر یا بیشتر را در خود جای دهند را می‌توان به صورت اولیه پیشنهاد کرد.»

بیشتر بخوانید:  زلزله زیراب مازندران را لرزاند

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه سامانه‌های مخابراتی قوی برای هماهنگی تلاش‌های نجات و انتشار اطلاعات ضروری است، ادامه می‌دهد: «افزونگی در سامانه‌های ارتباطی (به عنوان مثال، تلفن‌های ماهواره‌ای، ارتباطات رادیویی) لازم است، زیرا شبکه‌های سنتی ممکن است پس از زلزله از کار بیفتند. ایجاد حداقل ۱۰ واحد ارتباطات سیار مجهز به لینک‌های ماهواره‌ای می‌تواند به حفظ اتصال در مواقع اضطراری کمک کند. علاوه بر این، تقویت زیرساخت‌های موجود با منابع برق پشتیبان (مانند ژنراتورها) عملکرد مداوم را تضمین می‌کند.»

به گفته زارع برای تعیین تعداد امکانات غذایی و تغذیه‌ای مورد نیاز برای شرایط اضطراری پس از زلزله با بزرگای ۷ در تهران، عوامل متعددی باید در نظر گرفته شود. این موارد شامل جمعیت، مدت زمان مورد انتظار شرایط اضطراری، قابلیت‌های لجستیکی و انواع خدمات غذایی مورد نیاز (غذای سرد و گرم) است. تهران حدود ۹.۸ میلیون نفر جمعیت دارد و ۷.۵ میلیون نفر دیگر در شهر‌های اطراف آن ساکنند. در یک سناریوی اضطراری، بسیار مهم است که تخمین بزنیم چند نفر به کمک غذایی فوری نیاز دارند. طرح‌های واکنش اضطراری معمولاً جمعیت‌ها را بر اساس نیازهایشان به گروه‌های مختلف دسته‌بندی می‌کنند مثلا جمعیت عمومی شامل افرادی که به دلیل آسیب زیرساخت‌ها یا اختلالات زنجیره تامین به غذا دسترسی نداشته باشند و گروه‌های آسیب‌پذیر شامل کودکان، افراد مسن، زنان باردار و کسانی است که نیاز‌های غذایی خاصی دارند.

پس از وقوع یک زلزله مهم زنجیره تامین مواد غذایی عادی برای چند روز تا چند هفته مختل می‌شود. بنابراین، برنامه ریزی باید برای تامین غذای کوتاه مدت (چند روز اول) و بلندمدت (تا دو هفته یا بیشتر) برای تهیه وعده‌های غذایی گرم و اقلام فاسد شدنی باشد که نیاز به سردخانه دارند. با فرض اینکه ۲۰درصد از جمعیت نیاز به کمک فوری دارند فقط برای جمعیت ۹.۸ میلیون نفر حدود ۲ میلیون نفر به کمک غذایی نیاز خواهند داشت که در سه وعده جمعا به حدود ۶ میلیون وعده غذایی در روز نیاز خواهد بود.

زارع می‌گوید: اگر هر مرکز تامین غذا حدود ۷۵۰ وعده غذایی در روز (به طور متوسط ​​بین گرم و سرد) سرو کند، تعداد امکانات مورد نیاز به ۸۰۰۰ مرکز تامین غذا نیاز خواهد بود. در این مورد به طور خاص می‌توان از پتانسیل تکیه‌ها و هیپت‌ها مذهبی در محلات تهران بهره فراوان برد.

برآورد تعداد مجروحان و تلفات به تخصیص موثر منابع پزشکی کمک می‌کند. شناسایی محل قرار گرفتن قربانیان (محبوس در زیر آوار) امکان عملیات نجات هدفمند را فراهم می‌کند. نکته مهمی وجود دارد و آن در دسترس بودن منابع است. ارزیابی آمادگی ادارات آتش نشانی محلی، نیرو‌های پلیس و تیم‌های پزشکی برای پاسخگویی، موجودی غذا، آب، لوازم پزشکی و گزینه‌های سرپناه موجود در منطقه ضروری است.

به گفته زارع اطمینان از عملیاتی بودن سامانه‌های ارتباطی (رادیو، تلفن‌های ماهواره‌ای) برای هماهنگی تلاش‌ها بین گروه‌های تخصصی مختلف لازم است. انتشار اطلاعات عمومی به موقع به مردم در مورد اقدامات ایمنی و منابع موجود، هماهنگی بین سازمان‌های مختلف، هماهنگی استانداری و تعامل با مدیران شهری و محلی برای هماهنگی در اولویت‌ها و تخصیص منابع و مشارکت سازمان‌های مردم نهادی که در امدادرسانی در سانحه‌ی طبیعی تخصص دارند، به ارتقای کیفیت و کمیت لجستیک و کمک‌های بشردوستانه می‌انجامد.

توسعه طرح‌های تخلیه بر اساس خطرات ارزیابی شد، شناسایی مناطق امن که در آن افراد آواره می‌توانند در جستجوی سرپناه باشند، سازماندهی حمل و نقل برای افراد تخلیه شده در صورت نیاز به تخلیه در مقیاس بزرگ، مرحله بعدیست.