برنامه طالبان «آب فروشی» به ایران؛ ناتوانی برای فشار بر طالب‌ها به دلیل تحریم‌ها و انزوای سیاسی

اقتصاد۲۴- طالبان اخیرا ساخت سد پاشدان در هرات را تکمیل کرده و این در حالیست که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران خواهان همکاری حکومت طالبان برای بر طرف کردن موانع ورود آب از افغانستان به ایران شده است.

 عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب ایران، آبگیری سد پاشدان هرات را بهره‌برداری یک‌جانبهاز رودخانه هریرود خوانده که موجب نقض حقوق عرفی شده است. به گفته بزرگ زاده؛ «اثرات این اقدام یک جانبه طرف افغان، نه تنها تامین آب شرب و بهداشت چند میلیون نفر را متأثر می‌کند، بلکه به آسیب گسترده به محیط‌زیست پایین‌دست نیز منجر می‌شود.» این تصمیم طالبان در شرایطی گرفته شده است که ایران و افغانستان برای استفاده از آب هیرمند در سال ۱۳۵۱ شمسی معاهده‎‌ای امضا کرده‌‎اند که بر اساس آن میزان سالانه آبی که از رودخانه هیرمند وارد ایران می‎شود، مشخص شده است، اما مقام‌های حکومت طالبان کمبود بارندگی و نبود دستگاه سنجش میزان آب ورودی به ایران را از دلایل عمده نرسیدن میزان حقابه ایران عنوان کرده می‌کند و حتی مدعی شده که در برخی از سال‌ها، ایران بیش از میزان حقابه تعیین شده در معاهده میان دوکشور، آب دریافت کرده است.

با توجه به این شرایط پرسش‌هایی درباره وضعیت حق آبه ایران و اقدامات اخیر طالبان در قبال سهم آب ایران مطرح است. عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و تحلیلگر سیاست خارجی در گفت‌و‌گو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

طالبان می‌خواهد به ایران «آب فروشی» کند

عبدالرضا فرجی راد گفت: «مسئله آب در افغانستان به سیاست گذاری دولت‌ها در این کشور بر می‌گردد، اما بخشی از این مسئله نیز ژئوپلیتیک و سیاسی است. افغانستان از زمان حمله آمریکا و تا پیش از ظهور طالبان به سمت سیاست‌هایی برای توسعه کشور رفت. افغانستان یک کشور کوهستانی است و برف قابل توجهی در مناطق شرقی و شمالی این کشور می‌بارد و رودخانه‌هایی نیز جریان پیدا می‌کند، بنابراین تصمیم گرفتند کشاورزی را توسعه دهند و تصمیم بر این شد که روی رودخانه‌ها سد بزنند. افزون بر سدسازی روی هریرود و هیرمند، کانال بزرگی را از شمال به مناطق مرکزی کشور کشیدند که در حال ساخت است.

ساخت این کانال از دولت قبلی آغاز شد و دولت فعلی نیز، سعی کرده این کانال را از شمال افغانستان به مرکز بکشد تا کشاورزی را در کل این مناطق، توسعه دهد. البته تاجیکستان و ازبکستان، با توجه به این که کانال بخشی از آب سیحون و جیحون را می‌گیرد، بسیار نگران هستند و می‌خواهند با افغانستان مذاکراتی انجام دهند که در سایه این نوع تقسیم آب، متضرر نشوند؛ بنابراین افغانستان به دنبال سیاست‌های توسعه در افغانستان است که از دولت قبلی هم وجود داشت و طالبان به این مسئله سرعت داد. اما علاوه بر مسئله توسعه کشاورزی، طالبان در حال بهره برداری از این شرایط است. یعنی می‌خواهد آبی را که از افغانستان به سمت کوه‌های هیرمند می‌رود و هریرود و جیحون و سیحون را داخل کشور ما تغذیه می‌کند و در نهایت وارد تاجیکستان و ترکمنستان می‌شود را مورد بهره برداری سیاسی قرار دهد.»

بیشتر بخوانید:سد‌های افغانستان شرق ایران را بی آب می‌کند/ هزینه انتقال آب از دریای عمان نیم میلیون تومان در هر متر مکعب است

وی افزود: «طالبان می‌خواهد «رژیم رودخانه‌ای» را که دنیا در چارچوب قوانین تصویب کرده دور بزند و نادیده بگیرد. طالبان اساسا توجهی به این قانون ندارد که وقتی سد می‌زند، باید به نحوی به کشور‌های پایین دست نیز اجازه دهد آب کافی وارد این کشور‌ها شود. مثل همین سد‌هایی که روی رودخانه هیرمند و هریرود زده شده است، بدون این که توجه شود باید بخشی از آب این سد‌ها باید برای مصرف داخلی استفاده شود و بخشی از آب نیز، باید تا پایین دست بیاید. در همین رودخانه هیرمند که سد زده شده، گاهی که شرایط ترسالی است و سد پر می‌شود، اجازه داده نمی‌شود این آب در هیرمند در جنوب جریان پیدا کرده و به دریاچه هامون در سیستان و بلوچستان برسد و این آب را در کویر رها می‌کنند و متاسفانه به دنبال بهره برداری سیاسی هستند. در دولت قبل هم اشرف غنی در یک سخنرانی اعلام کرد که ما آب را در مقابل نفت به ایران می‌دهیم.

اکنون طالبان همین روش را دنبال می‌کند و می‌خواهد با زدن این سد‌ها و انبار کردن آب در کانال‌ها و سد‌ها از همسایگان خود بهره بگیرد. به هر حال طالبان رصد خواهد کرد که از هر همسایه‌ای چه بهره‌ای می‌تواند ببرد و هر کشور، چه منابعی دارد که در اختیار افغانستان قرار دهد و به نحوی، سود ببرد. من معتقدم که طالبان به دنبال این است که علاوه بر زدن سدها، آب فروشی کند. به طور ویژه، این اقدام در ارتباط با ایران احتمال وقوع دارد. افغانستان کمبود‌های زیادی دارد و به دنبال این است که پول و سود زیادی از طریق آب کسب کند.»

ایران نگران مبادلات تجاری و مسائل امنیتی با افغانستان است

این استاد ژئوپلیتیک در ادامه گفت: «متاسفانه تمامی گفت‌و‌گو‌های دوستانه‌ای که تا کنون درباره آب با طالبان انجام شده، نتیجه نداده است، ما نیز باید، هدف گذاری داشته باشیم یعنی سیاستی را اتخاذ کنیم که بعد‌ها بگوییم ما در برابر فشاری که افغانستان در رابطه با محدودیت‌ها روی ما می‌آورد، چه اقداماتی می‌توانیم انجام دهیم. حقیقت این است که به علت تحریم‌های بین المللی، دست ما بسته است. ما در صحنه جهانی در انزوای اقتصادی قرار گرفته‌ایم و در این شرایط، ۲ و نیم میلیارد دلار، مبادله تجاری با افغانستان برای ما اهمیت دارد.

 وقتی اقتصاد کشورمان باز باشد و بتواند با دنیا به راحتی مبادلات انجام دهد، صادرات و درآمد بالایی داشته باشد، آن وقت است که می‌تواند به راحتی به افغانستان فشار وارد کند، اما اکنون مقامات ما تصور می‌کنند که فشار آوردن باعث می‌شود افغانستان برای تبادل کالایی خود به دیگر کشور‌ها روی بیاورد و مبادلات خود را با ایران کم کند. همچنین نگرانند که درگیری و تنش بر سر مسائل آبی، به سمت مشکلات و مسائل امنیتی برود. این مسائل امنیتی نیز دوباره به تحریم ها، فشار‌ها و موقعیتی برمی گردد که ما در حال حاضر با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم.»

بیشتر بخوانید:کابوس شور چم‌شیر؛ دومین بمب نمکی در خوزستان معروف به «گتوند دوم» این بار در شرق استان

وی افزود: «ما باید هرچه زودتر از انزوا خارج شویم و گفت‌و‌گو‌های ما با اروپا و آمریکا به نتیجه برسد. جذب سرمایه‌های خارجی به داخل کشور، روند برنامه ریزی‌های سیاسی و منطقه‌ای را نیز تسهیل می‌کند. تا زمانی که زیر بار تحریم‌ها و فشار‌ها قرار داشته باشیم، نمی‌توانیم فشار لازم را به طالبان وارد کنیم که به قرارداد ۱۳۵۱ متعهد باشد، در رابطه با هریرود نیز رژیم رودخانه‌ای سهم ما را مشخص کرده است. ایران از ابتدا در قبال طالبان یک ملاحظه کاری داشته و انتقاداتی نیز در کشور، نسبت به این مسئله وجود دارد. خواه در رابطه با ورود بی اندازه مهاجرین افغان به کشور، که بر اساس گفته برخی نمایندگان مجلس بین ۵ تا ۱۰ میلیون نفر را شامل می‌شود و خواه در رابطه با رفتار‌هایی که طالبان در مرز‌ها از خود نشان می‌دهند. طالبان، دولتی نیست که مسئولیت پذیر و متعهد تلقی شود و می‌تواند در شرق کشور، همانطور که برای پاکستان مشکلاتی را به وجود آورده، برای ما نیز، مشکلاتی ایجاد کند، ضمن این که ما ۲ الی ۳ میلیارد دلار مبادله تجاری با افغانستان داریم که افغانستان می‌تواند با قطع این مبادلات برای شرکت‌های کوچک و کم درامد مشکل ایجاد کند. به هرحال ملاحظه کاری بیش از حد ایران در برابر افغانستان برای بسیاری از افراد داخل کشور نامفهوم است و نمی‌دانیم چرا باید تا این حد به طالبان بها دهیم.

 اما باید بپذیریم که ما مشکلات متعددی داریم که از تهدید‌های آمریکا و اسرائیل تا مسائل سوریه گسترده است. اگر مطمئن شویم که قطار اقتصاد کشورمان روی ریل است و با سرعت مناسبی نیز حرکت می‌کند، می‌توانیم امیدوار باشیم فشار مناسب را بر اساس منافع ملی به طالبان وارد کنیم. زمان را نیز نباید از دست دهیم. اگر نتوانیم حق آبه کشورمان را هر چه سریعتر دریافت کنیم و این موضوع مشمول زمان شود، امتیاز بزرگی را از دست خواهیم داد. بسیاری از کشور‌های همسایه از جمله پاکستان، تاجیکستان و افغانستان با طالبان مشکل دارند، ما باید گردهمایی و جلساتی داشته باشیم و فشار‌هایی یکنواخت را به طالبان وارد کنیم. همصدا شدن کشور‌های مختلف در جستجوی مطالبات می‌تواند نتیجه بهتری داشته باشد.»