ماجرای مکران پایتختی روی شن و آب؛ آیا این منطقه و پایتخت جدید ایران زیر آب می‌رود؟

اقتصاد۲۴- موضوع انتقال پایتخت در دولت جدید به نظر جدی‌تر از دولت‌های گذشته می‌آید. با وجود مخالفت برخی  کارشناسان و مسئولان قدیمی شهری و دولتی و تاکید بر نشدنی بودن این انتقال دولت همچنان جلسات خود را با موضوع انتقال پایتخت برگزار می‌کند. گزینه‌ای که تا کنون از آن به عنوان رقیب تهران رونمایی شده منطقه مکران است. این درحالی است که این محدوده نسبت به تغییر اقلیم حساس است و برخی مطالعات هم نشان می‌دهد احتمال زیرآب رفتن گزینه پایتخت جدید کشور وجود دارد.

گزینه پایتخت جدید میان کانون ریزگردها

حسین مرادی، عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، در خصوص انتقال پایتخت به مناطق جدید، به‌ویژه منطقه مکران، به خبرآنلاین گفت: «بحث انتقال پایتخت و توسعه منطقه مکران به عنوان گزینه‌ای جدید، نیازمند بررسی‌های جدی و دقیق است. بخش جنوب شرق ایران نسبت به تغییر اقلیم حساسیت شدیدتری دارند و نه تنها بالا آمدن سطح آب بلکه با افزایش دما هم رو به رو هستیم.»

او ادامه داد:‌ «این منطقه با سه چالش اساسی روبه‌رو است نخست حساسیت سواحل مکران به فرسایش؛ سواحل این منطقه به دلیل ساختار پرتگاهی و عمودی خود و جنس رسوبی که دارند، در برابر افزایش سطح آب دریا بسیار آسیب‌پذیر هستند. لایه‌های رسی موجود در این سواحل، مقاومت کافی در برابر تغییرات ناشی از بالا آمدن آب ندارند و این موضوع در بلندمدت می‌تواند به آسیب‌های گسترده‌ای منجر شود. همچنین  فعالیت کانون‌های ریزگرد؛ مناطق شمال شرق چابهار و دشت‌های اطراف، به دلیل کاهش بارندگی و خشک شدن رودخانه‌هایی همچون سرباز، و همچنین پهنه های وسیع خشک شده تالاب جازموریان به کانون‌های جدید ریزگرد فعال و رو به افزایش تبدیل شده‌اند. وضعیت این کانونها در سال‌های ۱۳۹۷ بررسی و گسترش آنها در آینده پیش بینی شده است. بنابراین، این کانون ریز گرد رو به گسترش است و این نکات مسئله مهم‌تری از بالا آمدن سطح آب دریا است و منطقه‌ای است که پوشش خاک رسی دارد و پوشش گیاهی گسترده و متراکم  ندارد و بارندگی اندکی دارد و با کوچک‌ترین دست خوردگی و تغییرات جدی سریع کانون‌های ریز گردها فعال می‌شود. نمی‌گویم توسعه در منطقه نباشد اما قبل از ورود به مسئله باید مطالعات دقیقی در حوزه تغییر اقلیم داشته باشیم.»

انتخاب مکران پر ریسک به نظر می‌رسد

این استاد دانشگاه ادامه داد: «تغییرات اقلیمی و کمبود منابع آبی منطقه مکران با افزایش دما و کاهش بارندگی مواجه است که شرایط زیست‌محیطی آن را بسیار شکننده کرده و امکان توسعه گسترده را محدود می‌سازد.»

وی با تأکید بر ضرورت مطالعات ارزیابی اثرات محیط زیستی و راهبردی، افزود: «متأسفانه در بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای، توصیه‌های متخصصان محیط زیست نادیده گرفته می‌شود. اثرات و پیامدهای این توسعه‌ها معمولاً سال‌ها بعد نمایان می‌شوند و در زمان تصمیم‌گیری به آن‌ها توجه کافی نمی‌شود. به همین دلیل، پیش از آغاز هرگونه فعالیت در منطقه مکران، باید بررسی‌های جامعی انجام شود.»

بیشتر بخوانید: مکران هم قرار است مانند دریاچه ارومیه قربانی شود؟

مرادی تصریح کرد: «توسعه مکران الزامی است، اما این توسعه باید با برنامه‌ریزی دقیق و بر اساس توان واقعی منطقه صورت گیرد. در شرایط فعلی که مطالعات کافی در دست نیست، مطرح شدن این منطقه به‌عنوان گزینه‌ای برای انتقال پایتخت، پرریسک به نظر می‌رسد.»

وی در ادامه با اشاره به نبود شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها، گفت: «دولت هنوز مشخص نکرده است که دقیقاً کدام بخش از مکران یا حتی کدام نقطه از کشور به‌عنوان گزینه جدی برای انتقال پایتخت مطرح است. از هرمزگان تا شرق چابهار، مناطق مختلفی مطرح می‌شوند، اما مطالعات دقیق برای ارزیابی توان این مناطق و چالش‌های پیش روی آن‌ها انجام نشده است.»

زیر آب رفتن گزینه پایتخت جدید دور از ذهن نیست

این عضو هیأت علمی در پایان تأکید کرد: «قبل از هرگونه تصمیم‌گیری، دولت و برنامه‌ریزان باید ارزیابی‌های راهبردی و محیط زیستی دقیقی انجام دهند. این مطالعات باید شامل پیش‌بینی اثرات تغییرات اقلیمی، پایداری منابع آبی، زیرساخت‌های موردنیاز و پیامدهای توسعه بر محیط زیست باشد. تنها در این صورت می‌توان تصمیم درستی گرفت و از آسیب‌های جدی به منطقه و کشور جلوگیری کرد. به جز این تهدید ، زیرآب رفتن این منطقه هم دور از ذهن نیست. در مقاله ای که در سال در۱۴۰۰نشریه محیط زیستی طبیعی  با عنوان  شناسایی سواحل در معرض بالا آمدن آب دریا تحت سناریوهای تغییر اقلیم، که تمرکز آن  سواحل جنوب ایران در کرانه دریای عمان بوده، منتشر شده به احتمال بالا آمدن آب در منطقه مکران اشاره شده است.»

در این مقاله یادآوری شده :«بالا آمدن سطح آب دریا یکی از اثرات مستقیم و مورد پذیرش تغییر اقلیم عصر نوین است و اغلب به آن به عنوان یکی از دلایل عمده نگرانی در مورد تغییر اقلیم استناد می‌شود. در طول ۲۶ سال گذشته و مطابق با داده های ارتفاع سنجی ماهواره‌ای، سطح جهانی آب دریا با نرخ میانگین ۳/۳ میلی متر در سال بالا آمده است. این نرخ همچنان در حال افزایش است و تا انتهای قرن ۲۱ ام نیز بالا آمدن میانگین جهانی سطح آب دریا ادامه خواهد داشت. بالا آمدن سطح آب دریا تغییرات مهم و اغلب ناسازگاری بر شکل زمین، اکوسیستم‌ها، مصب‌ها، آبراهه‌ها، جمعیت انسانی و فعالیت‌های ناحیه ساحلی برجای خواهد گذارد. در پژوهش حاضر، پهنه‌های در معرض بالا آمدن سطح آب دریا در سواحل مکران- شهرستان جاسک به طول ۲۹۲ کیلومتر تحت سناریوهای ارائه شده توسط هیات بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC) و با استفاده آخرین نسخه مدل Bathtub، ارائه شده توسط NOAA، مورد شناسایی قرار گرفت. نتایج نشان داد در اثر حداکثر میزان بالا آمدن سطح آب دریا به ترتیب ۲۹۹ ، ۳۳۴ و ۴۴۹ کیلومترمربع از سواحل مورد مطالعه تا سال ۲۱۰۰ به طور دائم به زیر آب خواهند رفت. روی هم گذاری لایه های کاربری و پوشش سرزمین منطقه ساحلی و پهنه‌های در معرض بالا آمدن سطح آب دریا نیز نشان داد بخش هایی از بندر استراتژیک جاسک، بندر کوه مبارک، اکوسیستم های با اهمیت ساحلی مانند مانگروها و نیز مناطق هدف برای برنامه‌های کنونی و آتی توسعه سواحل مکران، در معرض آبگرفتگی دائمی قرار خواهند گرفت.»