کاهش ۸ کیلویی سرانه مصرف گوشت ایرانیان در یک دهه؛ از ۱۲ به ۴ کیلو/ ایرانی‌ها نسبت به سال ۱۳۹۳ کمتر گوشت می‌خورند چه برسد به دوران قاجار

اقتصاد۲۴- نهال فرخی - قدرت خرید گوشت به نصف ۱۳۹۸ و یک-سوم دوران قاجار رسیده که با افزایش قیمت گوشت در سال آینده به شدت کاهش خواهد یافت.
این گزاره جنجالی را البته احسان سلطانی به عنوان اقتصاددان و پژوهشگر مطرح کرده، اما گزینه‌ای که او اکنون مطرح کرده را شاید با توجه به آمار و ارقام ارائه شده از درست‌ترین گزینه‌های ممکن دانست.

احسان سلطانی، پژوهشگر اقتصادی در روز‌های اخیر با انتشار یک جدول نوشت: قدرت خرید گوشت به نصف ۱۳۹۸ و یک-سوم دوران قاجار رسیده که با افزایش قیمت گوشت در سال آینده به شدت کاهش خواهد یافت. 
نکته این که در چند دهه گذشته قدرت خرید غذا و گوشت به میزان قابل توجهی در جهان بالا رفته و در بسیاری اقتصاد‌ها بیش از دو برابر شده، اما در ایران یک‌سوم شده است.

جدولی که احسان سلطانی منتشر کرد

جالب اینجاست که این ارقام اکنون در شرایطی مطرح می‌شود که گوشت از مواد غذایی گران در دوره قاجار نیز محسوب می‌شده است.
کما اینکه در سفرنامه‌های دوره قاجار، همواره به تجمل بسیار در زمینه خوراک و غذا اشاره شده است. در این دوران اشراف‌زادگان انواع پلو، خورش و کباب‌های مختلف از گوشت شکار، مرغ و ماهی، لبنیات و نوشیدنی‌های گوناگون در سفره‌های غذای خود داشتند. بعد از صرف غذا خوردن قهوه و کشیدن قلیان مرسوم بوده است.

همچنین در میان عامه مردم نیز غذا‌های گوشتی، پلو و خورش، شربت، مربا، شیرینی و میوه رایج بوده است. البته باید اشاره کرد که در دوره قاجار مواد غذایی به ویژه گوشت و نان همواره گران بوده است. آنان غذا را بر روی سفر می‌چیدند و آن را در این دوره نیز با دست می‌خوردند.

با این شرایط می‌توان اینطور نیز ارزیابی کرد که سرانه مصرف گوشت قرمز و کاهش آن در دوران معاصر در شرایطی رخ می‌دهد که این ماده غذایی در دوران قاجار برخلاف دوران صفویه و حتی دوران بعد از قاجار یعنی پهلوی نیز بسیار گران بوده است.

اما با همین مقایسه نیز به نظر می‌رسد مصرف گوشت ایرانیان در طول زمان با کاهش سنگینی مواجه شده است.

بنا به گزارش اقتصاد ۲۴ و به نقل از بانک مرکزی، وضعیت درآمد و هزینه خانواده‌های شهری ایرانی در سال گذشته یعنی سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد آنها در برابر ۳۴۰ میلیون تومان هزینه، تنها ۳۳۴ میلیون تومان درآمد داشته‌اند. 

در بخشی از این گزارش بانک مرکزی آمده است که بیشترین هزینه خانواده‌های ایرانی به بخش مسکن با متوسط ۳۴.۷ درصد و پس از آن به مواد غذایی و خورد و خوراک خانوار با ۲۹.۹ درصد اختصاص داشته که در مقایسه با ۱۴۰۱ سبد هزینه‌های خانوار ۴۴ درصد بزرگتر شده است. نکته این جاست که ۷.۸ درصد از رشد هزینه‌های خانواده‌های ایرانی مختص به مساله انواع گوشت در کشور بوده است.

۲۲ دی ماه سال جاری بود که افشین صدر دادرس، مدیرعامل اتحادیه پرورش‌دهندگان دام سبک ایران درباره دلایل قیمت بالای گوشت در ایران گفت که «واقعیت این است که قیمت دام زنده گران نیست، بلکه این قیمت تمام شده ما است که بالاست، پس از حذف ارز ترجیحی و رشد نرخ تورم متانسب با تورم قدرت خرید مردم افزایش پیدا نکرد. علی رغم نرخ مناسب قیمت دام زنده، متاسفانه سودی که در چرخه پخش روی گوشت کشیده می‌شود غیرمنطقی است.»

البته مدیرعامل اتحادیه پرورش‌دهندگان دام سبک ایران ضمن تشریح بازار فعلی گوشت قرمز اشاره داشت که اگر هر دهک را قریب ۹ میلیون نفر حساب کنیم، می‌بینیم که دولت برای دهک‌های یک تا سه بحث کالابرگ را مطرح کرده و دهک‌های یک تا هفت هم کماکان یارانه می‌گیرند و هفت تا ده نیز ممکن است مشمول آزمون وسع و بحث بازبینی توانمندی مالی شوند.

بیشتر بخوانید: قیمت مواد غذایی در دوره‌های تاریخی ایران از قاجاریه و صفویه تا امروز!

این ترکیب بندی بدان معناست که بر اساس برآوردها در حال حاضر یک دهک و در نهایت قریب ۱۰ میلیون نفر از جمعیت ۸۵ میلیونی جزء مشتریان ثابت گوشت قرمز هستند، پس با توجه به نرخ فعلی عرضه گوشت، بقیه جمعیت جزء جامعه هدف این محصول محسوب نمی‌شوند.

در واقع با این توضیح صدر دادرس باید اذعان داشت که در یک جامعه ۸۵ میلیون نفری رقمی حدود ۱۵ درصد جامعه مشتری گوشت قرمز در بازار هستند و بخش بزرگی از شهروندان ایرانی تقریبا مصرف این ماده غذایی را به شدت کاهش داده‌اند.

این البته در شرایطی است که پس از گوشت خوک و مرغ، گوشت گاو با ۲۴ درصد سهم، پرمصرف‌ترین ماده گوشتی جهان را دارد و برای مثال هر آمریکایی به صورت میانگین سالانه ۳۸.۰۱ کیلوگرم و هر آرژانتینی (کشوری با تورم بالا) سالیانه ۴۶.۹۳ کیلوگرم گوشت گاو مصرف می‌کند.

در ایران به نظر می‌رسد این ارقام حالا رویا و دور از دسترس شده است چرا که ارقام رسمی بین ۴ تا ۶ کیلو و به روایت یک فعال این حوزه تا ۱۱ کیلو سرانه مصرف سالانه گوشت برای هر ایرانی تخمین زده شده است.

البته در ایران که جمعیت بزرگی از شهروندانش حتی با بالا رفتن ۱۰ هزار تومان قیمت سیب زمینی آن را لااقل برای مدتی از سبد غذایی خود حذف می‌کنند و این ماده غذایی در طول سال با کاهش و افزایش مواجه می‌شود دیگر عجیب نیست ناگهان مصرف پروتئین گوشت قرمز برای شهروندانش به مصرف یک ماده غذایی لوکس تبدیل شود.

تناقض در آمار مصرف سرانه گوشت ایرانیان

در اسفند سال ۱۴۰۲ بود که مرکز آمار ایران سرانه مصرف گوشت قرمز هر ایرانی را ۶ کیلوگرم اعلام کرد. در مقابل این رقم، اما جواد آزاد، مدیرعامل اتحادیه سراسری صنعت دامپروران همگام کشور گفت که: «مرکز آمار ایران، آمار‌های خود را بر اساس خرید‌های فروشگاهی و کشتار‌های رسمی داخل کشتارگاه اعلام می‌کند، در حالی که این آمار‌ها تمام گوشت مصرفی در کشور ما را پوشش نمی‌دهد. حدود ۳۰ تا ۴۰‌ درصد دام‌ها در کشتارگاه‌های صنعتی کشتار نمی‌شوند که این مساله، به‌ویژه در مورد دام عشایر بیشتر است.»

به گزارش اقتصاد ۲۴، او در توضیح آمار خود گفت که حدود ۲۰ تا ۳۰‌ درصد گوشت صنعتی وارداتی صرف استفاده فرآورده‌هایی مانند سوسیس و کالباس می‌شود که این مقدار هم در آمار‌های مرکز آمار ایران منظور نمی‌شود و لحاظ نشدن چنین آمار‌هایی باعث می‌شود که سرانه مصرف پایین بیاید. 
طبق آمار‌های معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی، ۸۷۰‌ هزار تن تولید گوشت قرمز داخلی تولید می‌شود و حدود ۲۰۰‌ هزار تن هم واردات گوشت قرمز انجام می‌شود که رقم آن به حدود یک‌ میلیون و ۱۰۰‌ هزار تن می‌رسد و اگر این مقدار را بر جمعیت ایران تقسیم کنیم، به رقم ۱۰ تا ۱۱ کیلوگرم برای هر نفر خواهیم رسید. 

از طرفی طی سال‌های گذشته تعداد زیادی از دام‌های مولد کشتار شده و به مصرف خانوار‌ها رسیده است و اگر مردم ایران این گوشت را مصرف نکرده‌اند پس چه اتفاقی برای آن‌ها افتاده است.

البته جواد آزاد معیار مصرف ۱۰ تا ۱۱ کیلو گوشت به صورت میانگین برای هر ایرانی را بر مبنای تمامی مصارف گوشت که برای سوسیس و کالباس یا فراورد‌های گوشتی مصرف می‌شود عنوان کرد و به نظر می‌آید به مساله مصرف گوشت قرمز به صورت یک ماده اولیه برای هر ایرانی توجه نکرد.

این در حالی است که در آمار کشور‌های با مصرف بالای گوشت قرمز نیز همه فرآورد‌ه‌ها معیار قرار نمی‌گیرد.
در مورد خانوار‌های ایرانی نیز یک مساله این است که در ۱۰ سال گذشته خانواده‌ها از مصرف گوشت قرمز ۲۲٪ ، از ماهی ۳۳٪ و همچنین از مصرف برنج ۱۶٪ کاسته‌اند و در عوض مصرف تخم‌مرغ و فراورده‌های گوشتی مثل سوسیس و کالباس را به ترتیب ۳۶٪ و ۲۵٪ بیشتر کرده‌اند، اما این کاهش و افزایش در مصرف مواد پروتئینی و جایگزینی با سوسیس و کالباس به معنای افزایش مصرف نیست چرا که همچنان ایرانیان در این مورد دچار فقر پروتئین خواهند بود.

سرانه مصرف ایرانیان ۷۰۰ گرم یا ۱۱ کیلو؟

البته یک برنامه جنجالی و اشتباه صداوسیما در دی ماه سال ۱۴۰۲ نیز منجر به اعلام رقم عجیب سرانه مصرف هر ایرانی ۷۰۰ گرم شد که این رقم نیز درست نیست.
مهدی سروی، کارشناس اندیشکده اقتصاد مقاومتی و از مشاوران اقتصادی دولت سید ابراهیم رئیسی، در یک برنامه تلویزیونی در روز ۲۷ دی ماه اعلام کرد: میانگین مصرف گوشت خانواده‌ها در کشور ۸ کیلوگرم و در سه دهک پایین جامعه ۲ کیلوگرم در سال است.
به گفته او سرانه مصرف گوشت قرمز برای هر نفر در ۳ دهک پایین جامعه، حدود ۷۰۰ گرم در یک سال است.

اگر همان ۸ کیلوگرم را به‌عنوان میانگین مصرف گوشت خانواده‌ها در نظر بگیریم و یک خانواده متوسط ایرانی را ۳ نفر فرض کنیم، سرانه سالانه مصرف گوشت در ایران، ۲.۶ کیلوگرم می‌شود، به عبارتی هر فرد به طور متوسط در سال ۲.۶ کیلوگرم گوشت قرمز مصرف می‌کند و این در حالی است که مصرف سالانه گوشت قرمز برای هر نفر در ۳ دهک فرودست، فقط ۷۰۰ گرم است.

در واقع این کارشناس اقتصاد مقاومتی سرانه مصرف گوشت خانواده سه نفره را در سال ۸ کیلوگرم محاسبه کرده بود و برای هر ایرانی رقم ۲.۶ را در نظر گرفت و در مورد دهک‌های فرودست آن را تا ۷۰۰ گرم کاهش می‌دهد که همین ارقام نیز البته که تکان دهنده و نگران کننده هستند.

در این بین اگر نگاهی به بررسی داده‌های خام گزارش «هزینه و درآمد خانوار شهری و روستایی» مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۱ بیاندازیم، می‌بینیم که سرانه مصرف گوشت قرمز برای دهک‌های درآمدی کشور بین ۲.۵ تا ۱۴.۵ کیلوگرم است و بر این اساس میانگین مصرف ۳ دهک پایین درآمدی حدود ۳.۷ کیلوگرم در سال است.

مقایسه مصرف سرانه گوشت در ایران و کشور‌های منطقه

به گزارش اقتصاد ۲۴، این در حالی است که بر اساس گزارش سازمان خوار و بار جهانی (FAO)، سرانه مصرف گوشت گوسفند و گوساله در سال ۲۰۲۰ برای هر ایرانی ۱۱.۵ کیلوگرم بوده است؛ اما در همان سال ۲۰۲۰ سرانه مصرف گوشت شهروندان در کشور قطر ۲۰.۸ و در ترکیه ۱۷.۳ بوده است.

البته فائو در پایان سال ۲۰۲۱ نیز گزارشی ارائه می‌کند که همچنان در آن نیز کشور‌های عربی در وضعیت بسیار بهتری از بابت مصرف سالانه گوشت نسبت به ایران قرار دارند.

در میان کشور‌های عربی میانگین سرانه مصرف گوشت قرمز فلسطینیان بیش از سایر کشور‌های عربی است. سرانه مصرف فلسطینیان در سال طبق این گزارش ۹۷ کیلوگرم برای هر نفر است. 

این گزارش نشان می‌دهد، پس از فلسطین، چند کشور حاشیه خلیج فارس یعنی کویت، امارات و عربستان به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
همچنین این داده‌ها نشان می‌دهد، سرانه مصرف سالانه کویت بیش از ۶۷ کیلوگرم برای هر نفر، امارات بیش از ۶۲ کیلوگرم و عربستان حدود ۵۴ کیلوگرم است.
این درحالی که به گزارش اقتصاد ۲۴ و طبق گزارش فائو، سرانه مصرف گوشت قرمز ایرانی‌ها به زیر ۱۲ کیلوگرم رسیده است.

بر اساس اعلام این نهاد بین‌المللی به نقل از روزنامه فرهیختگان در سال ۱۳۹۹، سرانه مصرف گوشت قرمز و سفید در جهان ۴۱ کیلوگرم است. بدین ترتیب در میان ۱۹۶ کشور جهان، رتبه ایران ۹۸ است.

این البته در شرایطی است که باز بنا بر آمار رسمی فائو، سرانه مصرف گوشت ایرانیان در سال ۲۰۱۹، حدود ۷ کیلوگرم گوشت گاو و ۴ کیلوگرم گوشت گوسفند بوده و این همان رقم ۱۱ کیلو است، اما بر اساس آمار‌های جدیدتر این رقم در ۴ سال بعدی و به خصوص پس از فراگیری کرونا تا نصف آن کاهش پیدا کرده و با روند افزایش قیمت به نظر می‌رسد حتی می‌تواند مسیر سخت تری نیز در پیش باشد.

مرکز آمار ایران و سرانه ۴ کیلو گوشت برای هر ایرانی

اما شاید تکان دهنده‌ترین آمار رسمی از کاهش مصرف گوشت در میان ایرانیان را باید مربوط به مرکز آمار ایران دانست که بنا به گفته احسان سلطانی در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ رقم سرانه مصرف میان ایرانیان را ۴ کیلو اعلام کرد.
هم چنین بنا به اینفوگرافی که سایت خبری فراز آن را منتشر کرد در فاصله ۱۱ سال یعنی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ سرانه مصرف گوشت قرمز در ایران تا ۸ کیلوگرم کاهش یافته است.

کما این که بر اساس گزارش مرکز آمار ایران میزان مصرف گوشت قرمز هر فرد شهری در ۱۵ سال گذشته دست‌کم ۴۰ درصد کاهش یافته و این میزان در روستا‌ها ۴۸ درصد بوده است.
به گزارش اقتصاد ۲۴ و در سال ۱۴۰۰ نیز بر اساس گزارش مرکز آمار مصرف گوشت قرمز در بین خانواده‌های ایرانی بیش از پنجاه درصد با کاهش همراه بوده است.
بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران در رابطه با قدرت خرید ایرانیان، سرانه مصرف گوشت قرمز در کشورمان از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ به نصف رسیده است. 

این روند کاهش قدرت خرید مردم البته سال‌هاست ادامه داشته است. البته میزان مصرف گوشت قرمز در میان اقشار ضعیف حتی جامعه کمتر است.

براساس پژوهش‌های مرکز آمار، از سال ۹۵ تا ۹۷ میزان مصرف گوشت قرمز از ۹.۶ کیلوگرم در سال به ۸.۵ کیلوگرم رسیده است.
این روند در فاصله سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ یعنی در ۴۵ سال بعدی با شدت بیشتر ادامه یافته و همزمان با بحرانی‌تر شدن شرایط اقتصادی کشور، تشدید تحریم‌ها و افزایش نجومی قیمت دلار، سرانه مصرف تا ۴ کیلو به روایت مرکز آمار کاهش یافته است و البته مشخص نیست که این روند تا کجا به همین منوال پیش خواهد رفت.

احتمالا با این روند دیگر روایت فرشاد مومنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی چندان عجیب نیست که در سال ۱۴۰۲ گفته بود، در بدترین سال‌های جنگ ۸ سال ایران و عراق و بر اساس گزارش‌های رسمی بانک مرکزی و مرکز آمار، خانواده‌های این مملکت سالانه ۱۲۲ کیلو گوشت قرمز مصرف کرده‌اند و این میزان در سال ۱۴۰۰ به ۶ تا ۷ کیلو در سال رسیده است.

در صورت ادامه این روند شاید امروز به رقم سرانه هر ایرانی ۷۰۰ گرم از گوشت قرمز نرسیده باشیم، اما اگر به سرعت وضعیت دچار بهبود نشود دورنمای آن دیگر چندان از شهروندان ایرانی دور نیست.