نابودی سرانه آب ایرانیان در نیم قرن اخیر

اقتصاد۲۴- امروز همه از بحران و کمبود آب سخن می‌گویند. رسانه ها، مسئولان و هر آن که دستی در حوزه محیط زیست دارد، درباره وضعیت بغرنج آب به ویژه چالش‌های آینده آن ابراز نگرانی می‌کنند. در میان این موارد، آن جا که صحبت آمار و ارقام به فاجعه کمبود آب می‌رسد، داستان کاملا متفاوت و غم انگیز می‌شود.

کدام آمار، کدام ارقام؟

 در سال‌های اخیر درباره بحران آب و فاجعه آب سوزی و استفاده‌های غیر علمی با برداشت‌های بی رویه آن زیاد شنیده و آمار‌های مختلفی را دیده یا خوانده‌ایم. حالا، اما با آمار جدیدی روبه رو هستیم که بیش از موارد پیشین باید نگرانمان کند.

غصه جدید به سرانه آب مرتبط است؛ دبیرکل فدراسیون صنعت آب گفته است: سرانه آب به کمتر از ۵۰۰ متر مکعب در سال کاهش یافته، در حالی که این رقم در سال ۱۳۹۳ هزارو۵۰۰ متر مکعب بوده است.

نابودی سرانه آب طی نیم قرن

بهره برداری غیرعلمی و بدون تدبیر آب در دهه‌های اخیر در کشور، جامعه ایرانی را روز به روز تشنه‌تر کرده است. بنابرگزارش ایرنا، بهمن ماه ۱۳۹۳، معاون وقت حفاظت و بهره‌برداری شرکت مدیریت منابع آب ایران درباره سرانه آب در کشور آماری داده که قابل تامل است: طی ۴۰ سال گذشته سهم سرانه آب هر نفر درکشور ۷هزار مترمکعب بود که اکنون به دو هزار مترمکعب کاهش یافته و این رقم با روند نزولی به هزار و ۵۰۰ متر مکعب خواهد رسید. (ایرنا-۳۰بهمن۹۳)

سرانه آب چیست؟

برای این که دقیقا بدانیم، وقتی می‌گوییم سرانه آب، مقصود چیست به تعاریفی که متخصصان حوزه آب و انرژی دارند، مراجعه می‌کنیم. به میزان مصرف آب در یک واحد زمانی مشخص مانند شبانه روز توسط یک مصرف کننده خاص، سرانه مصرف آب گفته می‌شود. برای مصارف آب خانگی و آب شهری سرانه مصرف آب عبارت است از میانگین مجموع کل مصارف مختلف هر نفر از جمعیت یک شهر یا منطقه در شبانه روز به مدت یک سال. این سرانه دارای انواع مصارف است همچون سرانه مصرف آب خانگی، سرانه مصرف آب فضای سبز، آب کشاورزی، آب آتش نشانی، آب صنعتی و آب دام و طیور.

وقتی سرانه آب کم می‌شود

حال کاهش و سیر سقوط سرانه آب از ۱۵۰۰ به ۵۰۰ مترمکعب، با چالش‌ها و مصائب گوناگونی همراه خواهد بود.

بیشتر بخوانید:فاجعه فراموشی محیط‌زیست ایران؛ این شهر تا ۲۰ سال آینده، دیگر جای زندگی نیست

شریعت دبیرکل فدراسیون صنعت آب در این زمینه به چالش‌های اجتماعی، سیاسی و امنیتی مرتبط با آب اشاره می‌کند و می‌گوید: مسئله آب دیگر تنها محدود به اختلافات بین کشور‌ها نیست بلکه به درون استان‌ها و شهر‌ها نیز کشیده شده و این موضوع نیازمند مدیریت جدی است.

برداشت بی رویه از سفره آب زیرزمینی دشت، پیامد‌هایی همچون تغییر کیفیت آب زیرزمینی، افزایش مصرف انرژی استحصالی آب زیرزمینی، افزایش آسیب پذیری دشت نسبت به خشکسالی، نشست زمین، از بین رفتن اکوسیستم منطقه و... را نیز به دنبال داشته است.

از سویی برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی طی سال‌های اخیر موجب کسر بیش از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب در آبخوان‌ها شده که رقم بسیار نگران کننده‌ای است و با افت شدید تراز آب زیر زمینی، بسیاری از دشت‌های کشور ممنوعه تلقی می‌شوند. محمد فرامرز مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان منابع طبیعی اعلام کرده که درحال‌حاضر کسری آبخوان‌های کشور حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب است.

افزوده شدن سالانه ۳ تا ۴ میلیارد مترمکعب به ناترازی

البته که روند ناترازی آب در یک نقطه ثابت نمی‌ماند و هر ساله بر میزان ناترازی افزوده می‌شود. روز گذشته، وزیر نیرو در بازدید از بیستمین نمایشگاه آب در تهران به این نکته اشاره و اظهار کرده است: ریزش سالانه در کشور قبلا ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بود که ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آن قابل استحصال بود، الان بارش سالانه به ۳۸۰ میلیارد متر مکعب رسیده و ۱۵۰ میلیارد متر مکعب آب به آبخوان‌های کشور بدهی داریم و سالی ۳ تا ۴ میلیارد متر مکعب به این ناترازی اضافه می‌شود، لذا صرفه جویی باید در دستور همگان قرار گیرد. به گفته وزیر نیرو، بهره وری حداکثری در مصرف آب برای همه بخش‌ها از کشاورزی تا صنعت و شرب باید در دستور قرار گیرد.

مشکلات برق کمتر از آب است

در شرایطی که اکنون در کشور با قطعی‌های بابرنامه و بی برنامه برق مواجه‌ایم، این را باید بدانیم که چالش‌های برق در عین حال کمتر از آب است. وزیر نیرو می‌گوید: مشکل برق کمتر از آب است، چون برق به روش خورشیدی و تجدید پذیر هم تولید می‌شود، اما آب قابل تجدید نیست. (فارس-۶بهمن)

سرانه منابع آب تجدیدپذیر یک چهارم متوسط جهانی 

بخش عمده این چالش‌ها که ریشه در تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها دارد، شرایط کشور را بحرانی‌تر نیز کرده است.

اندیشکده جامعه، در ذیل پژوهشی که در پژوهشکده مطالعات فناوری انجام شده، می‌نویسد: به دلیل شرایط اقلیمی، پراکنش نزولات جوی در کشور به گونه‌ای است که ایران در ردیف کشور‌هایی با محدودیت آب قرار گرفته است. متوسط بارش سالانه کشور، یک سوم متوسط بارندگی در جهان است. مطابق آمار منتشر شده توسط وزارت نیرو، متوسط ریزش‌های جوی در سال آبی که از اول مهر شروع و به آخر شهریور سال بعد ختم می‌شود، در پنجاه سال اخیر ۲۴۸ و در ۱۱سال اخیر، ۲۲۴ میلی متر بوده است.

منابع آب تجدیدشونده نشان دهنده برخورداری یک کشور از منابع آب است که می‌توان بر اساس آن برنامه ریزی کرد. سرانه آب تجدیدشونده در کشور در سال ۱۳۴۰ حدود ۶۰۰۰ مترمکعب بوده که در سال ۱۳۸۷ به ۱۸۰۰ و در سال‌های اخیر به ۱۳۰۰ مترمکعب در سال رسیده است. این رقم در جهان حدود ۷۶۰۰ مترمکعب در سال برآورد می‌شود؛ بنابراین در حال حاضر سرانه منابع آب تجدیدپذیر در ایران، یک چهارم متوسط جهانی است.