از پذیرش حق غنی سازی تهران تا گزینه «یا بمباران یا توافق»؛ غربی‌ها در ۲۰ سال مذاکره چه پیشنهاداتی روی میز ایران گذاشتند؟

اقتصاد۲۴- در این گزارش نگاهی داریم به مجموعه‌ای از کلیدی‌ترین پیشنهادات غرب به ایران در بیش از ۲۰ سال گذشته.

سال ۲۰۰۳، آغاز مذاکرات با پیشنهادات هسته‌ای ایران

در می‌سال ۲۰۰۳، ایران پیشنهاد داد که شفافیت کامل در مورد برنامه هسته‌ای خود و همچنین همکاری علیه سازمان‌های تروریستی را می‌پذیرد، تهران همچنین با پذیرش بیانیه سال ۲۰۰۲ اتحادیه عرب درباره اسرائیل و فلسطین، مذاکرات جامع با ایالات متحده را پیشنهاد داد. در مقابل، ایران خواستار رفع تحریم‌های ایالات متحده و به رسمیت شناختن حق خود بر فناوری هسته‌ای صلح آمیز بود. دولت بوش این پیشنهاد را رد کرد.

سال ۲۰۰۵، پیشنهاد ترویکای اروپایی به ایران

فرانسه، آلمان و بریتانیا (EU ۳) در آگوست سال ۲۰۰۵ به ایران پیشنهاد دادند که در مقابل توسعه راکتور‌های آب سبک، تعهدات الزام آور قانونی در زمینه تامین سوخت هسته‌ای و همکاری سیاسی و اقتصادی، فعالیت‌های غنی سازی خود را تعلیق کند و پروتکل الحاقی آژانس را برای افزایش بازرسی‌های تصویب کند. ایران این پیشنهاد را با استناد به حق غنی‌سازی اورانیوم تحت معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) رد کرد.

۲۰۰۶، پیشنهادات گروه ۱+۵ به ایران

در ژوئن سال ۲۰۰۶ میلادی، گروه ۱+۵ شامل کشور‌های (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا، ایالات متحده و آلمان) مشوق‌هایی از جمله ارائه راکتور‌های آب سبک پیشرفته، تضمین تامین سوخت هسته‌ای و تعلیق مذاکرات شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد برنامه هسته‌ای ایران را پیشنهاد کردند. این کشور‌ها در مقابل از ایران خواستند فعالیت‌های مرتبط با غنی سازی را تعلیق کند و پایبندی به پروتکل الحاقی را از سر بگیرد. ایران این پیشنهاد را با رد درخواست تعلیق پاسخ داد و تاکید کرد این پیشنهاد حاوی "مبانی مفیدی" است.

۲۰۱۰، پیشنهاد تعویض سوخت

در می‌سال ۲۰۱۰، ایران با میانجیگری برزیل و ترکیه موافقت کرد تا بخشی از اورانیوم با غنای پایین خود را با میله‌های سوخت برای رآکتور تحقیقاتی تهران مبادله کنند. ایالات متحده و متحدانش این توافق را رد کردند و در مقابل تحریم‌های بیشتری را علیه ایران اعمال کردند.

۲۰۱۳، برنامه اقدام مشترک

در نوامبر سال ۲۰۱۳، ایران و ۱+۵ بر سر برنامه اقدام مشترک توافق کردند، توافقی موقت که در آن ایران موافقت کرد برخی فعالیت‌های هسته‌ای را در ازای کاهش محدود تحریم‌ها، محدود کند. این توافق زمینه را برای مذاکرات بیشتر منتهی به برجام فراهم کرد.

۲۰۱۵، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)

در جولای سال ۲۰۱۵، برجام نهایی شد. این توافق ایران را ملزم می‌کرد که تعداد سانتریفیوژ‌های خود را کاهش دهد، سطح غنی‌سازی اورانیوم را محدود کند و اجازه بازرسی‌های بیشتر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بدهد. در مقابل، ایران از تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای معاف شد.

۲۰۲۲، مذاکرات مجدد

در جولای سال ۲۰۲۲ میلادی، پس از خروج یک جانبه آمریکا از توافق برجام و تعلیق بخش‌هایی از تعهدات هسته‌ای از سوی تهران، کشور‌های اروپایی و ایران در تلاش بودند تا بار دیگر این توافق را احیا کنند. در مذاکرات سال ۲۰۲۲ قدرت‌های اروپایی ایران را تحت فشار قرار دادند تا با احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موافقت کند و در ازای آن برخی از تحریم‌ها علیه ایران لغو شود. در طول این مذاکرات، بحث اصلی پافشاری ایران بر حق غنی‌سازی اورانیوم برای مقاصد صلح‌آمیز تحت معاهده NPT بود، در مقابل کشور‌های غربی به دنبال تضمین‌ها و مکانیسم‌هایی برای جلوگیری ازدستیابی احتمالی ایران به تسلیحات هسته‌ای بود. این مذاکرات بدون نتیجه باقی ماند.

۲۰۱۵، بازگشت ترامپ و گزینه، توافق یا بمباران

با روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا بار دیگر بحث توافق و مذاکره میان ایران و آمریکا بالا گرفت. ترامپ ضمن امضای یک یادداشت تحریمی سختگیرانه علیه ایران از مذاکره با تهران استقبال کرد. در مقابل رهبر معظم انقلاب، در واکنش به تحریم‌های مجدد ایالات متحده و تهدیدات واشنگتن علیه تهران، بر لزوم توسعه بیشتر قابلیت‌های نظامی کشور از جمله فناوری موشکی تاکید کرد.

بیشتر بخوانید:روسیه میانجی میان ایران و ۵+۱ نبود

محمدباقر قالیباف رئیس مجلس در سخنانی فاش کرد پیام‌هایی میان تهران و واشنگتن رد و بدل شده است که طی آن آمریکا از ایران خواسته بود تا برنامه هسته‌ای و موشکی خود را کنار بگذارد. در واکنش به مخالفت تهران، ترامپ نیز تهدید کرد ترجیه می‌دهد به جای اینکه اجازه دهد اسرائیل ایران را بمباران کند توافقی با ایران امضاء کرده باشد.

ناظران بین امللی معتقدند از نظر ترامپ ایران تنها می‌تواند بین دو گزینه امضای توافق یا بمباران شدن توسط اسرائیل انتخاب داشته باشد.