۱۱۸ آرامگاه تاریخی ری خاک شد؛ گورستانی هزار ساله که مقابل لودر‌های شهرداری دوام نیاورد

اقتصاد۲۴- شهر ری، با قدمتی هشت‌هزارساله و آثار تاریخی فراوان از دوران پیش از تاریخ و اسلامی، همواره یکی از کانون‌های مهم فرهنگی و تمدنی ایران به‌شمار می‌رود. از جمله این آثار می‌توان به کوه نقاره‌خانه و گورستان تاریخی زیرین ری اشاره کرد که در حال حاضر با تهدید جدی تخریب روبه‌رو هستند. این منطقه که به‌ویژه در حوزه تاریخی و فرهنگی از اهمیت بالایی برخوردار است، درنتیجه پروژه‌های عمرانی و ساخت‌وساز‌های شهری به‌شدت آسیب دیده است.

یکی از پروژه‌هایی که موجب نگرانی‌های بسیاری در میان باستان‌شناسان و مسئولان میراث‌فرهنگی شده، پروژه «بام ری» است. این پروژه گردشگری، به‌ویژه در قسمت‌های با اهمیت محوطه تاریخی ری اجرا می‌شود که بسیاری از باستان‌شناسان و کارشناسان میراث‌فرهنگی معتقدند این اقدامات نه‌تنها به‌طور مستقیم به تخریب آثار تاریخی و ثبت‌شده منجر می‌شود، بلکه ممکن است پیامد‌های جبران‌ناپذیری برای این میراث فرهنگی داشته باشد. یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی در این منطقه، گورستانی هزارساله است که در دامنه کوه نقاره‌خانه قرار دارد. اکنون در پی خاکبرداری و تسطیح برای احداث پروژه‌های جدید، از بین رفته است. مدیر پایگاه میراث ملی ری، «قدیر افروند»، به ایلنا گفته است بیش از ۷۰ درصد از این محوطه تاریخی به‌دلیل عملیات‌های عمرانی تخریب شده و آثار برج‌ها و آرامگاه‌های تاریخی به‌طور کامل نابود شده‌اند. 

تخریب محوطه تاریخی گورستان ری

گورستان تاریخی زیرین ری، که پیش‌ازاین توسط باستان‌شناسان بزرگی همچون «یحیی کوثری» و «شهریار عدل» شناسایی و کاوش شده است، شامل ۱۱۸ برج آرامگاه است. این گورستان چندهزارساله که در گذشته به‌عنوان یک «شهر مردگان» مشابه نکروپولیس آتن شناخته می‌شد، یکی از مهمترین آثار تاریخی و باستانی ری است. اما پروژه بام ری که با هدف ایجاد تفرجگاه و جاذبه گردشگری در این منطقه آغاز شده است، موجب تخریب بخش‌های گسترده‌ای از این محوطه تاریخی شده است.

«قدیر افروند»، مدیر پایگاه میراث ملی ری، به ایلنا گفته است شهرداری ری برای احداث این پروژه، اقدام به خاکبرداری، تسطیح و خیابان‌کشی در این محوطه تاریخی کرده است. او می‌گوید: «در مقاله شهریار عدل آمده است، در گورستان هزارساله ری ۱۱۸ برج‌آرامگاه شناسایی شده است. اما شما دیگر هیچ نشانی از آنها در این محوطه تاریخی مشاهده نمی‌کنید. شهرداری و مدیریت شهری ری برای احداث پروژه بام ری، غیرمسئولانه روی آثار و بقایای این آرامگاه‌ها خاک ریخته و همان‌طورکه می‌بینید جز دو-سه آرامگاه هیچ نشان دیگری از این ۱۱۸ آرامگاه وجود ندارد.»

واکنش انجمن علمی باستان‌شناسی ایران

انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در نامه‌ای به مسئولان شهری و فرهنگی تهران و شهرستان ری، هشدار جدی درباره پیامد‌های منفی پروژه «بام ری» بر آثار تاریخی ثبت‌شده ملی شهرری، به‌ویژه گورستان تاریخی زیرین ری و کوه نقاره‌خانه، داد. در این نامه که به امضای «محمداسماعیل اسمعیلی جلودار»، رئیس هیئت‌مدیره انجمن علمی باستان‌شناسی ایران رسیده است، از عواقب جبران‌ناپذیر ادامه این پروژه بر میراث فرهنگی و تاریخی ری ابراز نگرانی شده است. در این نامه آمده است: «شهر ری با تاریخ و تمدنی چندین‌هزارساله، از جمله فرهنگ پیش از تاریخی هشت‌هزارساله چشمه علی، محوطه‌های باستانی مختلف و آثار اسلامی برجسته‌ای همچون مقام حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) در این منطقه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.» انجمن باستان‌شناسی ایران اشاره کرده که در طول یک قرن گذشته، اقدامات نادرست و بی‌توجهی به حفظ این میراث تاریخی، آسیب‌های زیادی به این شهر وارد کرده است. با‌این‌حال، در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای بازسازی و حفظ شکوه تاریخی ری آغاز شده است که از جمله آنها می‌توان به تلاش‌ها برای ثبت جهانی این منطقه اشاره کرد.

در بخش دیگری از نامه، انجمن علمی باستان‌شناسی ایران به پروژه «بام ری» یا «پارک گردشگری بام ری» که بر اثر شکایت وزارت میراث‌فرهنگی متوقف شده بود، اشاره و ابراز نگرانی کرده است که پس از متوقف شدن پروژه، شهرداری ری دوباره اقدام به ادامه عملیات غیرمجاز و غیرقانونی در گورستان تاریخی زیرین و کوه نقاره‌خانه کرده است. این انجمن از مسئولان خواسته است تا با همدلی و همکاری با وزارت میراث‌فرهنگی، این پروژه مخرب را متوقف کنند و به حفاظت و احیای این آثار تاریخی کمک کنند.انجمن باستان‌شناسی ایران ضمن محکوم کردن اقدامات غیرقانونی شهرداری ری، عواقب این اقدامات را «جبران‌ناپذیر» ارزیابی کرده و از مسئولان خواسته است عاملان این تخریب‌ها را بازخواست کنند. همچنین، این انجمن خواسته است با همکاری مسئولان ملی و محلی، اقدامات لازم برای حفاظت از میراث فرهنگی ری و تسریع در فرایند ثبت جهانی این آثار انجام شود.

انجمن علمی باستان‌شناسی ایران بر این باور است که ادامه پروژه بام ری می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به میراث تاریخی ری وارد کند. این انجمن از مسئولان خواسته است با همکاری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، به حفاظت از آثار تاریخی این منطقه بپردازند.

پروژه بام ری و مخالفت‌های گسترده

در مقاله شهریار عدل آمده است، در گورستان هزارساله ری ۱۱۸ برج‌آرامگاه شناسایی شده است. اما شما دیگر هیچ نشانی از آنها در این محوطه تاریخی مشاهده نمی‌کنید. شهرداری و مدیریت شهری ری برای احداث پروژه بام ری، غیرمسئولانه روی آثار و بقایای این آرامگاه‌ها خاک ریخته و همان‌طورکه می‌بینید جز دو-سه آرامگاه هیچ نشان دیگری از این ۱۱۸ آرامگاه وجود ندارد

پروژه بام ری که پیشتر به‌دلیل شکایت وزارت میراث‌فرهنگی و توقف آن موقتاً متوقف شده بود، به‌تازگی دوباره شروع شده است. به‌رغم مخالفت‌های متعدد از سوی متخصصان میراث‌فرهنگی و باستان‌شناسان، شهرداری ری همچنان به پیشبرد این پروژه اصرار دارد. به‌گفته قدیر افروند، شهرداری ری با ادامه خاکبرداری و ساخت‌وساز در این منطقه تاریخی، تخریب گسترده‌ای را رقم زده است: «شهرداری در اقدام دیگری، روزانه صد‌ها کامیون خاک روی این محوطه تاریخی می‌ریزد و اخیراً بدون اجازه و مصوبه میراث فرهنگی اقدام به دیوارکشی بتنی گورستان تاریخی زیرین کرده است.»

بیشتر بخوانید: خطر تخریب گور‌های باستانی چگاسفلا؛ کشفی که تاریخ ایران در خلیج فارس را به ۶ هزار سال قبل بازگرداند

درحالی‌که برخی مسئولان شهری مانند رئیس کمیته گردشگری شورای شهر تهران معتقدند این پروژه می‌تواند به رونق گردشگری منطقه کمک کند و تخریب‌ها را کاهش دهد. توقف فوری پروژه بام ری، به‌ویژه در نظر گرفتن پیامد‌های تخریبی آن برای تاریخ و میراث فرهنگی شهر ری، از خواسته‌های اصلی کارشناسان و باستان‌شناسان است. همچنین، درخواست ثبت ملی گورستان تاریخی ری و بررسی‌های بیشتر در مورد حفظ و احیای این محوطه از جمله اقدامات ضروری است.

ثبت ملی گورستان تاریخی ری

یکی از نگرانی‌های دیگر این است که گورستان تاریخی زیرین ری هنوز به ثبت ملی نرسیده است، اگرچه این محوطه واجد شرایط لازم برای ثبت در فهرست آثار ملی است. به‌گفته افروند، «این را باید از دوستان میراث‌فرهنگی استان تهران پرسید که چرا گورستانی که قابلیت ثبت ملی دارد، تاکنون معطل مانده است.» او اشاره می‌کند که کوه نقاره‌خانه در سال ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، اما هنوز سایر آثار پیرامون این کوه از جمله گورستان تاریخی زیرین و برین در فهرست آثار ملی ثبت نشده‌اند.

نظرات متناقض مسئولان شهری

در‌حالی‌که کارشناسان میراث‌فرهنگی و باستان‌شناسان نسبت به تخریب‌های گسترده ناشی از پروژه بام ری هشدار می‌دهند، برخی از مسئولان شهری از جمله «سید احمد علوی»، رئیس کمیته گردشگری شورای اسلامی شهر تهران، نظر متفاوتی در مورد پروژه بام ری دارند. علوی بر این باور است که پروژه بام ری می‌تواند باعث جذب گردشگران و احیای منطقه شود. او به ایلنا می‌گوید این پروژه می‌تواند به معرفی جاذبه‌های تاریخی ری کمک کند و با ایجاد زیرساخت‌های مناسب، تردد مردم و بازدید از آثار تاریخی این منطقه را تسهیل کند. علوی همچنین تأکید می‌کند که هیچ‌گونه تداخلی بین این پروژه و محوطه‌های تاریخی وجود ندارد. او معتقد است میراث‌فرهنگی باید برای حفاظت از این منطقه اقداماتی جدی‌تر انجام دهد.

بیشتر بخوانید: کعبه زرتشت بیش از نقش رستم در خطر؛ بحران فرونشست در مرودشت هر روز بحرانی‌تر می‌شود

با وجود تمامی تلاش‌های صورت‌گرفته برای توقف پروژه بام ری و حفاظت از آثار تاریخی شهر ری، همچنان این پروژه در حال اجرا است و آثار تاریخی این منطقه در معرض تخریب‌های بیشتر قرار دارند. بی‌توجهی به اهمیت تاریخی و فرهنگی گورستان تاریخی زیرین و برین و دیگر آثار ثبت‌شده در این منطقه، نه‌تنها تهدیدی جدی برای میراث فرهنگی کشور است، بلکه می‌تواند پیامد‌های ناگواری برای ثبت جهانی این آثار داشته باشد. حفاظت از این میراث نیازمند هم‌افزایی میان مسئولان شهری، میراث‌فرهنگی و باستان‌شناسان است تا از تخریب‌های بیشتر جلوگیری شود و این محوطه‌ها به‌طور کامل از هرگونه تهدید محافظت شوند. این هشدار‌ها و نگرانی‌ها نشان‌دهنده اهمیت ویژه گورستان تاریخی زیرین ری و سایر آثار تاریخی این منطقه در تاریخ و فرهنگ ایران است و ضرورت حفاظت از آنها در برابر اقدامات تخریبی را بیشتر از پیش نمایان می‌کند.