اختلال خواب چیست و چگونه درمان می‌شود؟

اقتصاد۲۴- خواب کم و بی‌کیفیت فرد را ممکن است به بیماری‌هایی، چون فشار خون بالا، سکته قلبی، اختلالات عروقی، بیماری‌های قلبی-‌عروقی، آلزایمر، دیابت نوع۲، آسم و بیماری‌های دیگر مبتلا کند. مشکلات به خواب رفتن ممکن است در اثر اضطراب، بی‌برنامگی در زندگی و برخی عوامل دیگر ایجاد شود.

انواع اختلال‌های خواب

انواع متفاوتی از اختلال خواب وجود دارد که از آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

بی‌خوابی:

وقتی فرد نمی‌تواند به موقع به خواب رود یا مدام خواب او قطع و وصل می‌شود، او به بی‌خوابی مبتلا شده است. بی‌خوابی معمولا از اضطراب، نگرانی یا مشکلات گوارشی ناشی می‌شود و در درازمدت فرد را به مشکلاتی، چون افسردگی، اشکال در تمرکز، زودرنجی، اضافه‌وزن و کاهش کارایی در محل کار یا تحصیل مبتلا می‌کند.

آپنه در خواب:

وقتی فرد هنگام خواب لحظه‌ای دچار ایست تنفسی می‌شود، او به آپنه در خواب مبتلا شده است. این اختلال باعث می‌شود اکسیژن کمی به بدن فرد برسد و او از خواب بپرد. دو نوع آپنه خواب وجود دارد:

۱. آپنه خواب انسدادی که در این حالت فضای راه هوایی مسدود یا بسیار باریک می‌شود و آپنه به‌وجود می‌آید.

۲. آپنه خواب مرکزی که زمانی رخ می‌دهد که بین ارتباط مغز و ماهیچه‌هایی که تنفس فرد را کنترل می‌کنند، مشکلی پیش می‌آید.

اختلال‌های خواب‌پریشی:

اختلال‌های خواب‌پریشی مجموعه‌ای از اختلال‌های خواب هستند که باعث حرکات و رفتار‌های غیرمعمول در خواب می‌شوند. از این اختلال‌ها می‌توان به خواب‌گردی، حرف زدن در خواب، ناله کردن، کابوس دیدن، شب‌ادراری و دندان‌قروچه یا فشردن فک‌ها به روی هم اشاره کرد.

سندرم پای بی‌قرار:

اختلالی است که فرد احساس گزگز، مورمور، سوزش، درد و کشش یا حرکت حشرات روی پوست پاهایش می‌کند و مجبور به تکان دادن آن می‌شود. این شرایط اگرچه در روز هم رخ می‌دهند، در شب رایج‌تر هستند. این سندرم معمولا با احتمال ابتلا به اختلال کم‌توجهی - بیش‌فعالی و پارکینسون مرتبط است.

حمله خواب:

حمله خواب وقتی که فرد بیدارست رخ می‌دهد. بدین معنا که او ناگهان به شدت احساس خستگی می‌کند و بدون هشدار قبلی به خواب می‌رود. این اختلال خواب با اختلال‌های عصب‌شناختی خاص مانند بیماری‌ام‌اس همراه است.

علایم و دلایل ابتلا به اختلال خواب

علایم اختلال خواب از نوع خفیف تا شدید آن متغیر است. از این علایم به‌طور کلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اشکال در به خواب رفتن، احساس خستگی در طول روز، چرت زدن‌های مکرر در روز، الگو‌های تنفسی غیرمعمول، تغییر غیرعمد در برنامه خواب و بیداری، زودرنجی یا اضطراب، ناکارآمدی در محل کار یا تحصیل، عدم تمرکز، افسردگی و اضافه وزن.

بیشتر بخوانید:با بیماری جنون دزدی بیشتر آشنا شوید

دلایل مختلفی می‌توانند خواب باکیفیت شبانه را مختل کنند. از این دلایل می‌توان به حساسیت و مشکلات تنفسی، تکرر ادرار، درد‌های مزمن (مانند آرتروز، سندرم خستگی مزمن، بیماری التهابی روده، فیبرومیالژی، سردرد و درد‌های کمر)، اضطراب و نگرانی اشاره کرد.

فیبرومیالژی یک سندرم درد اسکلتی-عضلانی مزمن است که با درد در سطح گسترده، نقاط حساس، خستگی و اختلال خواب بروز می‌کند و دلیل ابتلا به این بیماری هنوز مشخص نیست.

درمان اختلال‌های خواب

با تشخیص علت اختلال خواب می‌توان این مشکل را برطرف کرد. البته درمان معمولا ترکیبی از درمان‌های پزشکی و تغییر سبک زندگی است.

درمان‌های پزشکی

از درمان‌های پزشکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مصرف قرص خواب، مکمل‌های ملاتونین (ترشح ملاتونین در بدن موجب خواب‌آلودگی فرد می‌شود)، دارو‌های ضدحساسیت یا سرماخوردگی، دارو‌های درمان‌کننده هر یک از بیماری‌هایی که فرد را دچار درد مزمن و در نتیجه بی‌خوابی می‌کند، استفاده از ابزار‌های تنفسی یا انجام جراحی برای افرادی که دچار آپنه خواب می‌شوند یا استفاده از نایت‌گارد (برای محافظت از دندان افرادی که شب‌ها دندان‌قروچه می‌کنند.)

تغییر در شیوه زندگی

در کنار درمان‌های پزشکی باید به شیوه زندگی سالم هم توجه داشت. معمولا با بالا بردن کیفیت زندگی، بی‌خوابی‌ها و اختلال‌های خواب تا حد زیادی درمان می‌شوند. برای تغییر شیوه زندگی بهتر است موارد زیر را در نظر بگیرید:

ـ گنجاندن سبزیجات بیشتر و ماهی در رژیم غذایی و کاهش مصرف قند و شکر

ـ کاهش اضطراب و استرس با انجام دادن حرکات ورزشی و کششی

ـ داشتن یک برنامه منظم خواب

ـ نوشیدن کمتر آب قبل از خواب

ـ محدود کردن مقدار مصرف کافئین، به‌ویژه عصر یا غروب‌ها

ـ پرهیز از مصرف تنباکو یا نوشیدنی‌های الکلی

ـ مصرف کمتر مواد خوارکی حاوی کربوهیدرات قبل از خواب

ـ حفظ وزن سالم بر اساس توصیه‌های پزشک

کیفیت خواب افرادی که شب‌ها و صبح‌ها در یک ساعت منظم به خواب می‌روند و بیدار می‌شوند، بهبود می‌یابد. مثلا اگر روز‌های تعطیل وسوسه شوید که شب تا دیروقت بیدار بمانید و صبح روز بعد از آن هم تا دیروقت بخوابید، نظم خواب‌تان به‌هم می‌ریزد و در طول روز‌های کاری در هفته نمی‌توانید خواب منظمی داشته باشید.

اختلال خواب ناشی از دارو

اختلال خواب ناشی از دارو‌ها یکی از مشکلات رایج است که می‌تواند کیفیت خواب فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. برخی دارو‌ها ممکن است باعث بی‌خوابی شوند، در حالی که برخی دیگر خواب‌آلودگی بیش از حد ایجاد می‌کنند یا الگوی طبیعی خواب را تغییر می‌دهند. این تأثیرات معمولاً به دلیل نحوه عملکرد دارو‌ها بر سیستم عصبی مرکزی و مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین، سروتونین و گابا رخ می‌دهد. دارو‌های محرک مانند برخی از دارو‌های ضدافسردگی، دارو‌های کاهش وزن، دارو‌های درمان بیش‌فعالی و برخی دارو‌های ضداحتقان ممکن است باعث افزایش هوشیاری و در نتیجه بی‌خوابی شوند. در مقابل، دارو‌های آرام‌بخش مانند برخی از دارو‌های ضداضطراب، آنتی‌هیستامین‌ها و مسکن‌های قوی می‌توانند باعث خواب‌آلودگی شدید شده و حتی کیفیت خواب عمیق را مختل کنند.

برخی دارو‌های فشار خون و قلب، مانند بتابلاکرها، ممکن است از طریق کاهش تولید ملاتونین، هورمون تنظیم‌کننده خواب، باعث مشکلات خواب شوند. دارو‌های ضدافسردگی بسته به نوع و مکانیسم اثرشان، می‌توانند بی‌خوابی یا خواب‌آلودگی ایجاد کنند. همچنین، مصرف طولانی‌مدت قرص‌های خواب‌آور ممکن است وابستگی ایجاد کرده و پس از قطع مصرف، بی‌خوابی شدیدتری به همراه داشته باشد. دارو‌های کورتیکواستروئیدی که برای درمان التهاب و بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شوند نیز ممکن است با تأثیر بر سطح استرس و تحریک‌پذیری مغز، خواب را مختل کنند. علاوه بر این، برخی دارو‌های مورد استفاده در درمان بیماری‌های عصبی، مانند دارو‌های پارکینسون و صرع، می‌توانند بر چرخه خواب تأثیر گذاشته و باعث بروز بی‌خوابی یا خواب‌های آشفته شوند.

اثر دارو‌ها بر خواب می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد و به عواملی مانند دوز مصرفی، مدت مصرف، وضعیت سلامتی فرد و حساسیت شخصی به دارو بستگی دارد. برای کاهش این مشکلات، تغییر زمان مصرف دارو، کاهش دوز تحت نظر پزشک یا جایگزینی با دارویی دیگر ممکن است مؤثر باشد. مشورت با پزشک یا داروساز برای مدیریت عوارض جانبی دارو‌ها و حفظ کیفیت خواب اهمیت زیادی دارد.